91
peşəkar idarəetmə sisteminin qurulmasına yönəldirlər ki, bu da onların
məhsuldarlığını yüksəldir.
darəetmə orqanlarında şəffaflıq və demokratizm gücləndirilməlidir. Belə ki,
bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlət idarəetmə orqanları bir növ vətəndaşların və ya
bazar subyektlərinin verdiyi vergilər hesabına maliyyələşərək onlara xidmət etməli olan
qurumlardır. Bu baxımdan onların fəaliyyəti kifayət qədər şəffaf və demokratik
idarəçilik prinsipləri əsasında qurulmalıdır. Nəticədə həmin qurumların fəaliyyətinin
getdikcə daha da təkmilləşdirilməsinə, onların etibarının yüksəldilməsinə və bazar
subyektləri arasında sağlam rəqabətin təmin edilməsinə nail olmaq olar.
darəetmə sistemində desentralizasiya meyli gücləndirilməlidir. Bunda məqsəd bir
tərəfdən məhsuldarlıq və səmərəliliyi təmin etməkdirsə, digər tərəfdən ictimai
xidmətləri xalqa yaxınlaşdırmaq və demokratik idarəetməni gücləndirməkdir. Bu
məqsədlə aqrar sektorda dövlət idarəetmə oraqanları funksiyalarının mühüm bir
hissəsinin onların yerli strukturlarına və ya yeni yaranmış bələdiyyə orqanlarına
ötürülməsi təmin edilməlidir.
Son illər dünya ölkələri arasında geniş yayılmağa başlayan elektron hökumət(e-
government – e-hökumət) layihələrinin ölkəmizdə də tətbiq edilməsi bütövlükdə dövlət
idarəetmə orqanlarını istər kəmiyyət, istərsə də keyfiyyət baxımından köklü
dəyişikliklərə məruz qoya bilər ki, bu da onların daha səmərəli fəaliyyət göstərmələrinə
şə
rait yaradacaqdır. Ən ümumi formada dövlət və vətəndaş münasibətlərinin internet
vasitəsilə elektron şəkildə qurulmasını nəzərdə tutan e-hökumət sistemi ildən ilə çox
geniş sahələri əhatə etməkdədir. Hal-hazırda ölkəmizdə də bu sistem kortəbii olsa da
yayılmağa başlamışdır. Artıq bir sıra nazirlik, dövlət komitəsi və komissiyaları elektron
dövlət sisteminin bəzi üstünlüklərindən istifadə etməyə çalışır, lakin aqrar sektorun
dövlət idarəetmə orqanları hələ də bu prossesdən demək olar ki, kənardadır. Əgər bu
orqanlarda e-hökumət sistemi doğru düzgün qurularsa nternet texnologiyaları həmin
orqanların xalq açıq olan infromasiyalarını əldə etməyi, elektron səsvermə, elektron
vergiləndirmə və ya digər ödəmələri köçürməyi, vətəndaşların dövlət orqanlarının
92
idarəedilməsində iştirakını asanlaşdırmağı, onlarla dövlət məmurları arasında sıx
ə
laqənin qurulmasını təmin etməyi mümkün edir ki, bu da aşağıdakı məqsədləri güdür
41
:
Dövlət xidmətlərini daha geniş təbəqələrə yaymaq və onların bu xidmətlərdən
asanlıqla istifadə etmələrini təmin etmək;
Dövlət xidmətlərinin həyata keçirilməsi prossesində vətəndaşların istək və
arzularının daha çox nəzərə alınmasını təmin etmək və iştirakçı demokratiyanın
səviyyəsini yüksəltmək;
Dövlət orqanlarının daha rasional və məhsuldar fəaliyyət göstərməsini təmin etmək;
Xüsusilə, bazar iqtisadiyyatı şəraitində aqrar sektorun idarəetmə orqanlarının əsasən
elmi-metodik, maarifləndirmə və məsləhətvericilik funksiyaları daha çox aktuallıq
kəsb etdiyindən bu sahədə e-hökumət layihələrinin həyata keçirilməsi daha yüksək
effektliyin əldə edilməsinə imkan yaradacaqdır;
Beləliklə, bu paraqrafda aqrar sektorun idarəetmə orqanları, sektorun inkişafında
onların rolu, ölkəmizdə aqrar idarəetmə strukturlarının bazar iqtisadiyyatına keçidlə
bağlı məruz qaldıqları islahatlar, onların mövcud vəziyyəti, həyata keçirdikləri
funksiyalar və təkmilləşdirilməsi məsələlərinə toxunduq, növbəti paraqrafda isə aqrar
sektorla bağlı xarici ölkələrin iqtisadi-hüquqi tənzimləmə təcrübəsinə qısa nəzər salaraq
ölkəmiz üçün mümkün nəticələrin çıxarılmasına çalışacağıq.
41
Ahmet Büke, “E-devlet Kavramı ve Türkiye’de E-devlet”,
http://www.izto.org.tr/rapor/edevletd.htm
, zmir Ticaret
Odası, 15 Ocak 2002;
93
3.4 Xarici ölkələrdə aqrar sektorun iqtisadi-hüquqi tənzimlənməsi təcrübəsi
və ondan istifadə
Aqrar sektorun tənzimlənməsi ilə bağlı dünya təcrübəsini araşdırarkən beynəlxalq
miqyasda həyata keçirilən ölkələrin təsnifat meyarından istifadə etmək zəruridir. Belə
ki, əvvəllər kapitalist və sosialist ölkələri olaraq təsnif edilən dünya ölkələri sosializmin
dağılmasından sonra praktiki olaraq keçid və bazar iqtisadiyyatı ölkələri kimi
fərqləndirilməyə başlandılar. Keçid iqtisadiyyatlı ölkələr iqtisadiyyatın bütün
sahələrində olduğu kimi aqrar sektorda da keçid dövrünə qədəm qoymuş və bu sektorda
mövcud bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinin bərqərar olunmasına çalışırlar. Bazar
iqtisadiyyatlı ölkələr isə uzun illərdən bəri sahib olduqları ənənəvi sektorlardan olan
aqrar sektoru dövlətin himayəsi altında, ancaq bazar prinsipləri əsasında inkişaf
etdirilməsinə çalışırlar. Lakin XX əsrdə bu ölkələrin aqrar siyasətində də ümumi
dəyişikliklər baş vermiş və II Dünya müharibəsindən sonra bu sektorda tətbiq olunan
aktiv proteksionist siyasət ÜTT-nin 1994-cü il Uruqvay Raundundan sonra zəifləməyə
başlamışdır. Bununla yanaşı bazar iqtisadiyyatlı ölklərdə aqrar siyasət onların inkişaf
səviyyələrindən asılı olaraq da müəyyən fərqliliklər göstərir ki, bu da onları EÖ və
EOÖ şəklində fərqləndirərək tədqiq etməyi zəruri edir.
Beləliklə, xarici ölkələrin aqrar siyasət təcrübəsini aşağıdakı istiqamətlər üzrə
tədqiq etmək daha döğru hesab olunmalıdır:
1.
nkişaf etmiş ölkələrin aqrar siyasət təcrübəsi;
2.
nkişaf etməkdə olan ölkələrin aqrar siyasət təcrübəsi;
3.
Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin aqrar siyasət təcrübəsi;
EÖ cəmiyyətləri sosial-iqtisadi inkişafın indiyə qədər olan bütün dalğalarını
(aqrar, sənaye, informasiya) yaşayaraq onların öncüsü rolunu oynamış və
oynamaqdadırlar. Hal-hazırda post-indastrial(və ya informasiya) dövrünün reallıqlarını
yaşayan bu ölkələr təsərrüfatçılığın ən qədim sahəsi olan aqrar sektoru da həmin
reallıqlara uyğun qoruyub inkişaf etdirir və bu sektorun tənzimlənməsində zəngin
təcrübəyə malik olmaqla dünyanın digər ölkələri üçün örnək təşkil etməkdədirlər.
Aşağıda bu ölkələrin təcrübəsini dünya iqtisadiyyatının 80%-dən çoxunu əhatə edən üç
mərkəz – ABŞ, AB və Yaponiyanın tipmsalında öyrənməyə çalışacağıq.
Dostları ilə paylaş: |