Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
| B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 231 Burada Miosen çöküntüləri Pontun qalın (300-500 m) gil qatı ilə örtülmüşdür. Qazılmış quyular Maykopun litofasial xüsusiyyətlərinin şimal-şərq istiqamətdə yaxşılaşmasını göstərir. Çokrak horizontu isə litoloji cəhətdən zəif karbonatl ı, adətən qumlu gillərdən və nazik qum laycıqla- rından ibarətdir, qalınlığı 450-500 m-ə çatır. Tələbi qalxımının cənub-qərb qanadında Sarmatın qalın qumlu laylarından 12 saylı quyuda sınaq işləri aparılan zaman 4447- 4565 m intervalından neft axını alınmışdır. Bu fakt Tələbi-Qaynarca antiklinal zonasında qalxımların qanad hissələrində Sarmatın qumlu-alevritli süxurlarında neft-qaz yığımlarının göstəricisidir. Samur ətrafı zonada hal-hazırda Paleogen-Miosen komplek si ilə əlaqədar neft-qaz yataqları aşkar olunmayıb. Bununla belə qonşu Cənubi Dağıstanda yerləşən Şərq və Qərb antiklinal zonalarında çatlı və kavernalı mergel və qum lu əhəngdaşılardan təşkil olunmuş Eosen-Oliqosen yaşlı çöküntülərlə əlaqədar qaz yataqları (Xoşmənzil, Duz- laq, Berikey, Selli və b.) istismar olunur. Yalama- Xudat çıxıntısında yerləşən Xudat və Şirvan sahələri Paleogen-Miosen çöküntüləri ilə əlaqədar neft-qaz yataqlarının aşkar olunması baxımından daha böyük maraq kəsb edir. Xudat qalxımının tağ hissəsində Məhsuldar qatdan aşağıda Sarmat, Çokrak, Maykop, onlardan aşağıda isə Üst Tabaşir çöküntüləri yatır. Qazılmış axtarış quyuları burada tağdan qanada doğru Oliqosen-Miosen kəsilişinin qalınlıq- larının artmasını göstərir. Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 232 Samur ətrafı zonada stratiqrafik və litoloji tipli yataqlar Zeyxur çökəkliyinin Yalama-Xudat və Qusar- Xaçmaz gömül müş qalxımlarına keçid zonalarında aşkar oluna bilər. Geoloji-geofiziki məlumatlara əsasən Zeyxur çökəkliyinin Yalama-Xudat qalxımı ilə təmas zolağında A lt Sarmatın gilli süxurları monoklinal yatan Torton yaşlı layların üzərini transqressiv və qeyri uyğun örtür, nəticədə Torton mərtəbəsi çöküntülərində stratiqrafik tələlərin əmələ gəlməsi üçün şərait yaranmışdır. Paleosen- Eosen çöküntüləri neft-qazlılıq cəhətcə daha çox Qusar- Xaçmaz çıxıntısının cənub-qərb yamacında bö- yük maraq kəsb edir. Çünki, burada Quba-Dəvəçi çökək- liyinin ən dərin hissəsindən karbohidrogenlərin miqrasiyası hesabına terrigen və karbonatlı kollektorlarda stratiqrafik tipli yataqlar əmələ gələ bilər. Siyəzən monoklinalında Alt Maykop un kəsilişindəki qumlu-alevritli kollektorlarda sənaye əhəmiyyətli neft-qaz yataqlarının olmasını nəzərə alsaq, həmin kollektorların eyni hövzənin şimal-şərq yamacında da iştirak etməsini güman etmək olar. Burada Siyəzən monoklinalında olduğu kimi, çökəkliyin dərin his- sələrindən flyüidlərin formasiya daxili miqrasiyası nəticəsin- də lay tipli stratiqrafik və litoloji ekranlaşmış yataqlar əmələ gələ bilər. Çokrak və Karaqan dövrlərində karbohidrogenlərin əmələ gəlməsi üçün ən əlverişli paleocoğrafi şərait Yalama- Xudat zonasının şimal-şərq və cənub-qərb hissələrində (Yalama və Şirvan sahələri) olmuşdur. Başqa sahələrdə bu B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 233 vaxt ya kontinental şərait mövcud olmuş və yaxud da Çokrak- Karaqan çöküntüləri yuyulmuşdur [ 73, 74 ] . Yalama və Şirvan sahələrində Çokrakın aşağı və orta hissələrində 200-225 m qalınlıqda zəif qumlu və karbonatlı gil qatı, ondan üstdə isə karbonatlı qum və qumdaşının növbələşməsindən ibarət olan dəstə yerləşir. Ayrı-ayrı qum dəstələrinin qalınlığı 2-4 m-ə çatır. Dəstənin qalınlığı 45-79 m, qumlu layların ümumi qalınlığı isə 17-21 m təşkil edir. Çokrak horizontunun üst hissəsi (qalınlığı 50-66 m-dir) zəif karbonatlı gillədən ibarətdir. Onun tavanında 20-26 m, aşağı hissəsində isə 10-15 m qalınlığında ikinci qumlu dəstə ayrılır. Qumlu layların ümumi qalınlığı 15 m-ə qədər artır. Çokrakın ümumi qalınlığı burada 293-377 m təşkil edir. Karaqan dövründə də çöküntütoplanma şəraiti əlverişli olmuşdur. Kəsilişin aşağı hissəsində 60-70 m qalınlıqda qumlu gillərdən, xırda və orta dənəli, bəzən gilli qumlarla növbələşməsindən ibarət dəstə yatır. Qumlu təbəqələrin qalınlığı 4-6 m, qumlu layların ümumi qalınlığı isə 8-26 m təşkil edir. Kəsilişin orta hissəsində 50-60 m qalınlığında mergelli gillər qeyd olunur. Onun üstündə isə xırdadənəli qumların gillərlə növbələşməsindən ibarət olan qumlu dəstə yatır. Qumlu layların ümumi qalınlığı 13-23 m arasında dəyişir. Kəsiliş 14-25 m qalınlıqda gil dəstəsi ilə tamamlanır. Karaqan ın ümumi qalınlığı 211-284 m təşkil edir. Çokrak və Karaqan çöküntülərinin litoloji tərkibi və geokimyəvi xüsusiyyətləri onlarda neft-qazın əmələgəlməsi üçün əlverişli şəraitin olmasını göstərir. Lakin Yalama sahə- sində neft və qazın toplanması üçün qapalı tələ olmayıb. Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 234 Burada Çokrakın tavanına görə qurulmuş struktur xəritədə az meylli hemiantiklinal ayrılır. Şirvan və İmamqulukənd sahələrində isə şimal-şərq istiqamətində 1,5-2° bucaq altında monoklinal layların yatması qeydə alınmışdır. Çokrak çöküntülərinin yatma şəraiti və kəsilişdə iştirak edən qumlu layların litoloji dəyişkənliyi bu çöküntülərdə yalnız lay tipli litoloji tələlərin intişar etməsinin mümkünlüyünü göstərir. Belə tələlərin mövcudluğu Yalama-Xudat çıxıntısının cənub-qərb yamacında-Şirvan sahəsində güman olunur. Yalama- Xudat çıxıntısının cənub-qərb yamacında Karaqan h orizontunun qumlu dəstələri layların qalxımı boyu A lt Sarmatın gilli süxurları ilə qeyri-uyğun örtülür. Ona görə də burada litoloji-stratiqrafık tipli tələlərdə neft-qaz yataqlarının əmələ gəlməsi üçün şəraitin olmasını güman etmək olar. Sarmat çöküntülərinin yalnız alt hissəsi (Alt Sarmat) geokimyəvi xüsusiyyətlərinə görə neft törədici lay dəstəsi sayıla bilər. Yalama-Xudat və Qusar-Xaçmaz çıxıntılarında Sarmat üzrə struktur tələlərin olması, Meotis-Pont dövrlə- rində onların yuyulması və MQ-nin pis çeşidlənmiş süxurları ilə örtülməsi burada Sarmat əsrində əmələ gələ bilən neft və qaz yataqlarının saxlanması üçün əlverişli şəraitin olmama- sını göstərir. Ona görə də Sarmat laylarının perspektivliyi Qusar- Xaçmaz qalxımının yalnız cənub-qərb qanadında, onlar ın Meotis və Pontun gilləri ilə örtüldüyü zonada, stratiqrafik və litoloji tipli tələlərlə əlaqələndirilə bilər [ 77, 79, 103, 108, 110 ] . Şamaxı-Qobustan NQR-də Paleogen-Miosen çöküntü- lərinin neft-qazlılıq perspektivliyi kifayət qədər yüksək |