Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Papaqlı kişinin portreti”. 1913.
90 Portretl r alan, yaradıcılıqlarında və tədris prosesində bilavasitə əldə etdikləri bilik və bacarığı tələbələrinə öyrədən müxtəlif millətlərdən olan müəllimlərlə təmasın nəticəsinin fərqli olacağını düşünmək də, yəqin ki, sadəlövhlük olardı. Düşünürük ki, əgər Bəhruz bəydə mürəkkəb tutumlu miniatür dünyası və onun bədii-texniki imkanları barəsində dərin məlumat olsaydı və yaxud da bu üslubda işləyən bir rəssama rast gəlsəydi, onun əsərləri tamamilə fərqli tutumda ola da bilərdi. Yeri gəlmişkən müqayisə üçün deyək ki, Bəhruz bəyin ömrünün sonlarında Bakıda açılmış rəssamlıq məktəbində rus-sovet bədii ənənələri əsasında təhsil görən azərbaycanlı gənclər, artıq on il sonra rəngkarlıq əsərlərini miniatür üslubundan yaradıcılıqla faydalanmaqla ərsəyə gətirmişdilər. Çünki, bu sirli-soraqlı olduğu qədər də, elə bir maraqlı və cəzbedici sənət qaynağıdır ki, əsl sənətin mahiyyətini başa düşənlərin onun cazibəsinə düşməməsi sadəcə mümkünsüzdür. Bütün bunlarla təmasa imkanı olmayan Bəhruz bəyin Tilisdə klassik ənənələrə yiyələnməklə, çox qısa müddətdə yaratdığı əsərləri ilə yaradıcı rəssam olduğunu və bu səbəbdən də realist- gerçəkçi sənətin bədii ifadə imkanlarını duyulası dərəcədə genişləndirməsi də onun daima axtarışda olduğunu sərgiləyir. Onu da etiraf edək ki, yağlı boya ilə çəkilmiş lövhələrindən fərqli olaraq, sulu boya ilə işlənmiş əsərlərində Bəhruz bəy demək olar ki, özünəməxsusdur. Elə rəssamın bu günə kimi bənzərsiz qalmasına rəğmən demək olar ki, onun əsərlərindəki yaxıların axıçı ritminə bəxş etdiyi ekspressiya ilə özünəməxsusluq əldə etməsi Azərbaycan təsviri sənətində yenidir. Portret janrının Bəhruz bəyin
yaradıcılığında xüsusi yer tutmasını onun bədii irsindəki çoxluq da təsdiqləyir. Onun qəhrəmanları sırasında əsasən müasirlərinə, o cümlədən ən müxtəlif yaşlı, fərqli taleli insanlara rast gəlmək mümkündür. Etiraf edək ki, kifayət qədər müxtəlif xarakterlərə bədii görkəm verən gənc rəssam, bilavasitə uşaq portretlərinin çəkilməsində böyük sənətkarlıq nümunəsi sərgiləməyə nail olmuşdur. Əslində onun digər yaş təbəqəsinə aid olunan insanların bədiiləşdirilməsində göstərdiyi professionallıq da adi gözlə belə görünəndir. Onları şərh edərkən siz özünüz də buna əmin olacaqsınız... Rəssamın tələbəlik illərində icra etdiyi tapşırıq-portretlərdə, xüsusilə də onun Naxçıvana qayıdandan sonra çəkdiyi müstəqil portretlərdə özünəməxsus, bir çox hallarda başqalarında müşahidə olunmayan bədii ifadə vasitələrinə rast gəlmək mümkündür. Əgər rəssamın bir albomda toplanmış qısamüddətli, hazırlıq xarakterli cizgi rəsmlərini nəzərə almasaq, onda müstəqil xarakterli portretlərin ümumi sayının iyirmiyə çatdığını söyləmək olar.
İçərisində üç yüzdən çox kiçik ölçülü və müxtəlif xarakterli rəsmlərin içərisindəki portretləri səciyyələndirməli olsaq, onda onlarda bu sahədə ilk təcrübə toplayan gənc rəssamın özünün gerçəkçi-realist bədii vərdişlərin özünəməxsus ifadəsini müşahidə etdiyimizi deyə bilərik. Belə rəsmlərin ölçülərinin kiçik olması qarşılığında Bəhruz bəyin müxtəlif bədən quruluşlu naturalara və dəyişgən xarakterli insanlara onları fərqləndirəcək səciyyəvi əlamətlər verə bilməsi onun professional vərdişlərə yiyələnməsinin dərəcəsini sərgiləyir. Onun işlətdiyi xətlərin müxtəlif qalınlıq almaqla iqurun görünüşünə cəlbediciliklə yanaşı, inandırıcılıq bəxş etməsi
91
Portretl r bilavasitə bunun görüntüsü sayıla bilər. Rəssamın ixtisas müəllimi O.Şmerlinqi, tələbə yoldaşları Qudiyev (Qudiaşvili) və Ratiyevanı əks etdirən qısamüddətli portretləri əldə olunan vərdişlərin gerçəkləşdirilməsi baxımından diqqət çəkir. Rəssamın 1911-ci ildə kömürlə çəkdiyi “Avtoportret” əsəri onun qraik irsində önəmli yer tutur, desək, yanılmarıq. Şaquli kompozisiyada xəyala dalmış vəziyyətdə görüntüyə alınan rəssamın obrazı real- gerçəkçi tutumuna görə göz oxşayır. Bu yerdə həmin avtoportretin foto əsasında (rəssam bunu rəsmin arxasındakı qeyddə yazıb) işləndiyini vurğulamaqla, müəlliin iş prosesində onun ümumi görüntüsünü duyğulandırıcı bədiiliyə yönəldə bildiyini etiraf etmək lazımdır. İri ölçülü qraik portretlərin arasında tələbə-rəssamın müxtəlif kişi və qadın portretlərinin, eləcə də gips antik büst və iqurları əks etdirən rəsmlərinin klassik ənənələrin tələblərinə müvaiq çəkildiyi kifayət qədər görünəndir. Bu mənada onun “Apollonun büstü” (1913), “Qədim antik heykəl” (1913), “Laokoon” (1911- 1915), “Qandallı qul” (1911-1915), “Apollon” (1915), “Antik heykəl” (1915), eləcə də bilavasitə naturadan çəkilmiş insan portretlərini – “Qadın portreti” (1913-1914), “Azərbaycanlı qadın” (1913), “Papaqlı kişi” (1913), “Kişi portreti” (1914), “Naməlum qadın portreti” (1914) və “Qoca kişi” (1914) kimi əsərlərinin adını qeyd etmək olar. Uzun müddət ailə kolleksiyasında qorunan bu rəsmlərin hamısı kömürlə çəkilib. Ehtimal etmək olar ki, Tilis rəssamlıq məktəbindəki tədris prosesində bu texnikaya daha üstünlük verilirmiş. Əgər haradasa monoxrom-birrəngli rəsm texnikasının keçidlərin yumşaq, daha incə çalarlarla ifadəsinə yol açdığının nəzərə alsaq, onda rus bədii ənənələrinə əsaslanan bu tədris ocağında tələbələrin kömürlə işləmələrinə üstünlük verilməsinin səbəblərini başa düşmək o qədər çətin deyildir. Etiraf edək ki, hər bir rəssamın ağ-qara rəngdən və yaxud da ağ- qara cizgilərdən istifadə ilə inandırıcılığın əldə olunmasına üstünlük verməsi müstəqil seçim olsa da, Bəhruz bəyin klassik-akademik bədii tutumun əldə olunmasında kömürə üstünlük verməsi yəqin ki, səbəbsiz deyildi. Bunu sona qədər izah etmək mümkün olmasa da, hər halda ağ-qara keçidin yumşaq ifadəsində əldə olunan ustalıq özünü rəngkarlığa həsr etməyə qərar vermiş rəssamlar üçün gözəl sınaq ola bilərdi. Bu yerdə əlavə edək ki, çox vaxt rəssamların rənglə
gerçəkləşdirməyə hazırlaşdıqları obrazları və yaxud motivləri məhz ağ-qara
Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|