Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Azərbaycanlı qadın”. 1913.
- B.Kəngərli. “Eynəkli kişinin portreti”. 1914.
92 Portretl r rəngin çərçivəsində həll etmələri də bilavasitə istənilən əsərin bütövlüyünə yönəli tonallığın– rəng keçidlərinin incəliyinin əldə olunması ehtiyacından irəli gəlir. Bu mənada Bəhruz bəyin ərsəyə gətirdiyi rəsmlərdə kömürdən istifadəsi başadüşüləndir. Əgər yuxarıda adları çəkilən rəsmlərin bədii məziyyətlərinə vurğulamalı olsaq, onda ilk növbədə rəssamın hər bir əsərin ifadəliliyini təmin edən işıq-kölgədən məntiqlə istifadə etdiyini vurğulamalıyıq. Gənc rəssamın “Naməlum qadın”, “Antik heykəl”, “Apollonun büstü” və s. qraik nümunələrdə rakurs seçimindən başlamış görüntünün bədiiləşdirilməsinə xidmət edən rəng keçidlərində sərgilənən cəlbedici təzad onların uğurunu təmin etmişdir, desək, yanılmarıq. Bəhruz bəy Kəngərlinin qraik irsində yer alan portretlər qalereyasında bizim üçün tanış olmayan adamlarla yanaşı, rəssama çox yaxın olan insanların obrazlarının yer almasını da yəqin ki, təbii saymaq olar. Onların əksəriyyəti rəssamın Tilis və Naxçıvan mühütində tanış olduğu, ünsiyyət qurduğu adamlardırlar. Bəhruz bəy zamanında obrazlarına müraciət etdiyi bu adamların bəzilərinin adlarını əsərlərin çəkildiyi materialda qeyd etdiyindən, onların kimliyi məlumdur. Lakin onlar arasında adları məlum olmayanlar da az deyil. Təəssüf ki, rəssamın yaxın qohumlarının əksəriyyətinin sağ olduqları vaxtlarda onlardan kimliyi naməlum qalan obrazların müəyyənləşdirilməsi istiqamətində araşdırma işi aparılmayıb. Hər halda gözümüz önündə olan xoşagəlməz mənzərə bunu söyləməyə əsas verir. Bu kitabın müəllilərinin gec də olsa, yəni, bizim günlərdə apardıqları axtarış- müəyyənləşdirmə işi bu sahədə müəyyən müsbət nəticələr əldə etməyə imkan vermişdir. Belə ki, rəssamın bəzi qohumlarında qorunan fotoşəkillərin əsərlərlə tutuşdurulması qeyd etdiyimiz nəticələri şərtləndirmişdir. Məlum olmuşdur ki, əsərlərin qəhrəmanları arasında kifayət qədər qohum – əqrəba təsviri vardır. Yeri gəldikcə biz onlar barəsində məlumat verəcəyik. Bu məsələni haqqında söz açdığımız portretlərlə əlaqələndirməli olsaq, onda rəssamın 1913-cü ildə kömürlə çəkdiyi “Azərbaycanlı qadın” əsərindəki xanımın kimliyini söyləməliyik. Apardığımız araşdırma bu qraik lövhədə rəssamın analığı Şirin xanımın təsvir olunduğunu təsdiqləmişdir. Bəhruz bəyin tələbə ikən çəkdiyi portretdə analığı milli geyimdə təsvir olunmuşdur. Kömürlə işlənmiş əsər bu gün bizə onun bədii məziyyətinin necəliyindən daha çox, orada kimin təsvir olunduğunun müəyyənləşdirilməsi – tarixi baxımdan çox önəmlidir. Heç şübhəsiz əsərdə Şirin xanımın səciyyəvi cizgilərinin inandırıcılığına nail olunub, amma bədii-estetik tutumuna görə rəssamın bir müddət sonra çəkəcəyi başqa portretdən müəyyən qədər geri qalır. Hazırda Bəhruz bəyin yaxınlarından birinin kolleksiyasını bəzəyən bu portret də kömürlə işlənib. Bu vaxta kimi rəssamın yaradıcılığına həsr olunmuş kitablarda onun reproduksiyası yer almadığından bu əsər sənətsevərlərə tanış deyildir. Amma kömürün bədii-texniki imkanlarından və ifadə gücündən uğurlu istifadəyə görə onu rəssamın ən yaxşı portretləri sırasına daxil etmək olar. Təbii gözəlliklə bunu qürur qaynağına çevirən qadının psixoloji yaşantılarını incəliklə duyan Bəhruz bəy onu çox sevən Şirin xanımın yaddaqalan portretini yaratmağa nail olmuşdur... Rəssamın tələbəlik dövrünü əhatə edən 93
Portretl r B.Kəngərli. “Azərbaycanlı qadın”. 1913. 94 Portretl r rəngkarlıq portretləri də bədii tutumuna görə diqqətçəkəndirlər. Düzdür, onların ümumi sayı karandaş və kömürlə işlənmiş rəsmləri qədər deyil. Bununla belə, onlarda gənc rəssamın rəng duyumunu, naturanı və düşüncələrini boyalarla ifadə etmək bacarığının səviyyəsini hiss etmək çətin deyildir. 1911-1915-ci illərdə çəkilmiş həmin portretlərin sırasında iki “Kişi portreti”nin, “Eynəkli kişi”, “Qoca kişi portreti” və s. tapşırıq xarakterli işlərin adını çəkmək olar. Bu əsərlərin ən səciyyəvi cəhəti onların təcrübi-vərdişi öyrənmə çərçivəsindən çıxarılması, təsvir olunanların obraz tutumunda qəbuluna nail olunmasıdır. Odur ki, bu sənət nümunələri iyirminci yüzilliyin əvvəllərində öz təşəkkülünü tapmağa başlayan realist-gerçəkçi Azərbaycan rəngkarlığının yeni
nümunələri kimi bədiiliyi ilə yanaşı, həm də tarixi mahiyyət daşımaqdadır... Arxada qalan tələbəlik illərinin müstəqil yaradıcılığın astanasında olan gənc rəssama professional baxımdan nələr verdiyini onun bilavasitə Naxçıvanda ərsəyə gətirdiyi nümunələrdən, o cümlədən də portret janrında işlədiyi əsərlərdən görmək mümkündür. Əgər onun yaradıcılığının 1916-1922-ci illər
mərhələsində yaradılan portretlər qalereyasına nəzər salsaq, onda zamanında müəllimlərindən aldığı tövsiyələrin və fərdi səylərin nəticəsində rəssamın bədii-estetik tutumu kifayət qədər yüksək olan əsərlər yaratdığını söyləmək olar. Onların arasında Bakı və Naxçıvan muzeylərində qorunan “Uşaq başı” (1916), bir-neçə “Yatmış uşaq”(1919) portretinin, “Qız portreti” (1919), “Papaqlı oğlan” (1919), “Oturmuş qadın” (1919), “Qaçqın xanım” (1920), “Canfəda kəndindən qaçmış oğlan” (1920), “Ayaqyalın qadın” (1920), “Avşar kəndindən qaçmış qız” (1921), “Qaçqınlar” (1921), “Qaçqın” (1921), “Yatmış kişi” (1921), “Yatmış uşaq” (1921), “Oyanmış uşaq” (1921), “Kəndli” (1921), “Qaçqın qız” (1921), “Oğlan portreti” (1921) və “Qızıl əsgər” (1921) kimi əsərlər vardır. Bununla belə onun yaradıldığı ili dəqiq bilinməyən portretləri də mövcuddur. Bu mənada “Oğlan portreti”, “Yatmış uşaq”, “Gənc oğlan portreti”, “Qız portreti”,“Oğlan portreti”, “Kişi portreti”, “Çantalı oğlan”,“Qaçqınlar”, “Qoca kişi portreti”, “Gənc qadın portreti”, “Oturmuş qız”, “Qaçqın oğlan”, “Dizi üstə oturmuş oğlan”, “Ağac altında oturmuş oğlan”, “Qaçqınlar”, “Qaçqın qızın portreti”, “Qız başı”, “Qadın portreti” və s. əsərlərinin
Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|