Bəkir Nəbiyev prof. Mahir Naqib Rəyçilər: mea-nın müxbir üzvü, prof. Azad Nəbiyev
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
92 I fəsil lanmazdan əvvəl başlayır və iyirmi dəqiqəyə qədər davam edir(149, 182). «Atlı qarınca» isə yalnız toylarda özünü göstərir. Bu tamaşa da iki gənc və ya kişi tərəfindən icra olımur. Onlardan biri qırmızı bir kəmər bağlayır. Allı-pullu paltar geyir. Buna Qarınca xanım deyirlər. Xalq arasında «Bu iş təmiz və namuslu qadınların işi deyildir» inamı qəbul olunduğuna görə Kərkük dolaylarında xalq tamaşaları göstərilərkən qadın rolunu da kişilər oynayırlar. Qarınca xanımın tərəfmüqabili başına böyük bir papaq qoyur. Uzun bığ və pambıqdan böyük saqqal düzəldir. Yekə şalvarını boğazına qədər çəkib bağlayır. Kiçik uşaqlar kimi uzun qamış ağac iki paçası arasında əlindəki qamçı ilə tamaşaçıları hədələyir ki, Qarınca xanımın sərbəst oynaması üçün yer versinlər. Qarınca xamın nağara- zurnanın müşayiəti ilə müxtəlif rəqslər ifa edir. Rəqsin şirin yerində özünü incimiş kimi göstərib oynamır, nazlanır. Pambıq saqqallı camaatdan pul yığır ki, Qarınca xanım oyunu davam etdirsin. Göründüyü kimi, Kərkük dolaylarında da «toy adi evlənmə mərasimi çərçivəsindən çıxaraq, xüsusilə kənd yerlərində ictimai-mədəni bir əyləncəyə çevrilir» (39, 4). Keçmişdə gəlin evə girərkən qayınana bir əlinə çömçə, bir əlinə kəfgir alıb: Ev sənin, eşik sənin, Dördəki beşik sənin, deyərək gəlinin önündə oynayarmış. Səhərisi gün isə gəlin ehtiram və itaətini bildirmək üçün qayınata və qayınnənəsinin əlini öpərmiş. Bəy də öz növbəsində gedib qayınatasının və qayınnənəsinin əlini öpərıniş. Əskidə toydan sonra üç gün qız evindən yeməklərlə dolu «sini» göndərilərdi. Birinci gün gələn yeməklər arasında duzlu yeməklər olmazdı. Toyun yeddinci günü qohum-əqrəba qadınları hədiyyələrlə gəlini görməyə gələrdilər. Kərkük folklorunun janrları 93 Ortaya cecim salınardı. Bir tərəfdə oğlan anası, üzbəüzdə qız anası oturardı. İlk olaraq öz hədiyyəsini oğlan anası cecim üzərinə qoyardı, sonra qız anası. Sonra isə qıza hədiyyə vermək istəyənlər qız anasının hədiyyəsinin üstünə öz hədiyyələrini, oğlana hədiyyə vermək istəyənlər oğlanın anasının hədiyyəsinin üstünə hədiyyə qoyardılar. Verilən hədiyyələr adbaad dəftərə yazılardı. Qız üçün toplananlar qıza verilir, oğlan üçün toplanan hədiyyələr borca sərf edilərdi. Kərkük dolaylarında da gəlin ata evinə Azərbaycandakı kimi bir il sonra gedərmiş. Orada da buna «ayaqaçdı» və ya «ayağı açıldı» deyərdilər. Əgər qismətində varsa, bir il sonra gəlin beşik sallamağa başlar. Laylalar oxunar: Leyla edim yatınca, Gözlarəm ay batınca; Gözümə şiş batırram Sən hasilə yetincə. Leyla balam, leyla, Leyla quzum, leyla. Leyla edim yatasan, Qönçə gülə batasan. Qönçə gül daldan olsun, Kənarında yatasan. Leyla, gülüm, leyla, Leyla ömrüm, leyla. Laylalar bəzən kədərli olurlar: Qız idim, sultan idim, Adaxlandım, budaxlandım; Gəlin oldum, məlum oldum, Beşik qurdum, zəlil oldum. Deməli, gəlin qara günə düşmüş, aradığını tapmamış, qayınanası ilə dolana bilməmişdir. Bu məsələyə cüzi fərqlə Azərbaycan folklorunda da təsadüf edilir: 94 1 fəsil Qız idim, sultan idim, Nişanlandım, xan oldum. Ərə getdim, qul oldum Tazılara çul oldum (43, 76). Və ya: Qız idim, geydirdüər əhdü vəfa köynəyini, Nişanlandım, geydirdilər zövqü səfa köynsyini; Gəlin oldum, geydirdilər cövrü cəfa köynəyini (110, 30). Demək lazımdır ki, İraq-türkman folklorunda qayınana-gəlin münasibətləri özünü qəribə bir tərzdə göstərir. Burada həm dərin yumor, həm də gözəl şeriyyət vardır. Gəlin evə təzə gələndə: Ev sanin, eşik sənin, Dördəki beşik sənin deyən qayınana aradan bir müddət keçəndən sonra söz- söhbətə, dedi-qoduya başlar. Gəlin də tərbiyədən kasadsa, ondan geri qalmaz. Bununla belə, qayınnənə nəvəsini hamıdan çox istər. Uşağı əzizlər və öz-özünə oxuyar: Sarımsağım, soğanım, Yad qızınnan doğanım, Babana canım qurban, Nənın olsun qurbanım. Və ya: Yarısı balam balası, Yarısı ilan balası və s. Gəlin də öz növbəsində: Qayınnənə ilandı, Hər nə desə yalandı. Kərkük folklorunun janrları 95 Gəlin çöldə çiçəkdi, Hər dediyi gerçəkdi - deyə ağız qovğasına girişər. Qayınana həddini aşmış gəli- ni təhnizlər: Afərin, nazlı gəlin, Gərdani sazlı gəlin. Top-tüfəngin doludu, Barıdın azdı, gəlin. Gəlin danlar, yanıb-yaxılar: Damdan düşəsən, qayınnənə Təpəyəcən şişəsən, qayınnənə. Oğlun gələnə qədər Dildən düşəsən, qayınnənə. Lakin qayınnənə nə dildən düşər, nə də dili şişərdi. Qayınbaba gəlinin tərəfini saxlar, qarısını təhnizlər: Kirli, pasak, pis pinti, Arvadların qəhəti - sözləri ilə «ömrümdən bir gün də qalıbsa, vallah gərək üstünə arvad alıb, səni yandırıb-yaxam» - deyər. Qayınnənənin dili şah arşını tək uzanar, kişisinə deyər: Boyun boylardan uzun, Nə dadın var, nə duzun Üzün döndər bir baxım Əzrayıl yumsun gözün və s. Qız və oğlan tərəfin adamları məsələdən halı olarlar. Qizın zavallı. qayınnənənin günahkar və ya əksinə olduğunu göstərmək üçün «nə gəlində dil var, nə də qayın- nənədə iman», «Qayınnənə pambıq iplik olsa, rəfdən Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|