Bəkir Nəbiyev prof. Mahir Naqib Rəyçilər: mea-nın müxbir üzvü, prof. Azad Nəbiyev
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
88 I fəsil Sağ yanım yaralıdı, Solyana döndər тəni. Ürəgimdə yara var, Təbibə göndər тəni. Mahnıdan bir bənd: Çayır qısa biçilməz, Su dərindi кеşilтəz. Mənə derlər: yardan keç! Yar şirindi keçilməz. «Həsrət gecəsi»ndə nəsihətvari nəğmələr də oxunardı: Bu gəlin mayalıdı Yük-yükə dayalıdı Böylə dur, böylə otu, Desinlər həyalıdı və s. Bu gəlin, mama gəlin, Gedər hamama gəlin. Qayınbaban önündə Dişin ağartma, gəlin, Qonşudan ət gələndə Ətin çıxartma, gəlin. Al-yaşıl tapmayanda Göy, qarayama, gəlin və s. Azərbaycanda qızın ata evində qaldığı son gecə ilə bağlı «Bu gecə» mahnısındakı kimi (126, 60), bu mahnılarda qızın ata evində qonaq olmasından, səhərisi gün gəlin gedəcəyindən və ona verilən xeyir-duadan söhbət açılır. Kərkük dolaylarında toyda zurna, nağara sədaları altında halay təpir, bəzən at çapır, qurşaq tutur, tüfəng, tapança atır, nişan qurur, yarış keçirirlər. Bunlar bir tərəfdən toyu yaddançıxmaz və maraqlı edir, digər tərəfdən də qədim inam və etiqadlar gözlənilir. Məsələ burasındadır ki, Azərbaycanda olduğu kimi, İraq-türkman folklorunda da atəşpərəstliklə bağlı inanclar gərəyincədir. Təkcə onu Кərкüк folklorunun janrları 89 demək kifayətdir ki, Aya, Günə, ocağa, çırağa and içirlər. Toy vaxtı zurna, nağara çalınır, sevinclə «lulululu» deyə qışqırır, səs-küy salır, gəlinin ətrafında oynayır, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, tapança və tüfəngdən atəş açırlar ki, şər qüvvələr gəlinə yaxın düşüb bir fənalıq törətməsinlər. Şübhəsiz, toy vaxtı «sərrast nişan alma» yarışlarının keçi- rilməsi də öz ilkin başlanğıcını elə bu etiqaddan almışdır. Kərkük dolaylarında da toy ərəfəsində və eləcə də toy vaxtı gəlinin yanında güzgü, yanar çıraq və ya şam olur. Gəlin bəy evində do güzgü və şamlarla qarşılanır (133, 42). Bütün bunlar ona görə edilir ki, gənclərin həyatları həm nurlu, işıqlı olsun, həm də şər qüvvələr oddan, parıltıdan, işıqdan, işığı əks etdirən vasitələrdən, silah və onun səsindən qorxub gəlinə yaxın düşməsin, ona xətər yetirə bilməsin. Yeri gəlmişkən deyək ki, indinin özündə belə «toy güzgüsü» göz bəbəyi kimi qorunur, sonralar da bu güzgü sınsa evdə bədbəxtlik olacağına, kiminsə başına bir hadisə gələcəyinə inanılır. Bu, təxminən Azərbaycanda da belədir. «Güzgü sınsa, evdə ölən olar» - deyirlər. Demək lazımdır ki, bəy evində toy olanda gəlin evində də boş durmazlar. Axşama doğru gəlin evi dəvət olunmuş qadınlarla dolar. Gəlinə «toy paltarı» geydirilər və bəzədilər. Halaylar qurular, şərbətlər içilər. Gəlinin üzünə «duvaq» salınarkən yəni «Duvaq çəkmə» mərasimi başlayarkən «Kilavoğlu» gələr və gəlinə nəsihətlər ve- rərmiş. Bu nəsihətli nəğmələrin məğzini, aşağıdakı nümunədən göründüyü kimi, gəlinin ər evində özünü necə aparmalı olduğu təşkil edir: Ey gözəl mama, gəlin, Gedək imama, gəlin. Əsbabın yırtılanda Sən özün yama, gəlin. Qonşudan aş gələndə Öncə sən уеmə, gəlin. 90 I fəsil Qayınbaban önündə Uzanıb yatma, gəlin. Qayınnənənin sözünə Sən heç söz qatma, gəlin. Kişivin sözlərinə İnadlıq etmə, gəlin. Kişindən də xdbərsiz, Evdən şey satma, gəlin. Kişin səni vurduysa, Kişin getmə, gəlin. Evinin sirlərini Kimsəyə satma, gəlin. İld qonşu döyüşsə, Duvardan baxma, gəlin. Heç kimsədən izinsiz, Nənəvə getmə, gəlin. Evinin işlərində Tənbəttik etmə, gəlin. Qərib qonaq önündə Yüngüllük etmə, gəlin. Soqaqda səs gəldiysə, Qapıya getmə, gəlin. Fitnə qonşu sözünə Heç qulaq tutma, gəlin və s. «Kilavoğlu»nun nəsihətlərindən sonra bəyirı adamları gəlini aparmağa hazırlaşırlar. Bu vaxt ağ gün görmüş, oğullu-qızlı, xətirli-hörmətli bir qadın gəlinə xeyir-dua verər, ona ağ baxt, altun taxt, qara xalayiq, bəyaz əkməkçi, siyah kölə diləyərdi. Bundan sonra gəlini yola salardılar. Bəyin yaxın qohum və dostları gəlini apararkən qız evi tərəfdən Azərbaycanda olduğu kimi, «yengə» də gedərdi. Gəlinin önüncə güzgü ilə bərabər Quran da aparmaq adət imiş. Əskidən gəlini bəy evinə at üstündə apararmışlar. Gəlinin arxasınca bir oğlan uşağını ağ ata mindirib cilovunu tutaraq çəkə-çəkə gedərdilər. Buna bənzər hadisəyə Azərbaycanda da təsadüf edilir. Кərкüк folklorunun janrları 91 Bu baxımdan tədqiqatçı B.Abdullayevin məlumatı maraq doğurur: «Ekspedisiya zamanı Göyçənin Ağbulaq kəndində toy mərasimində iştirak etdik. Burada gəlinin oğlan evinə aparılması məqamı xüsusilə diqqəti cəlb etdi. Mərasim iştirakçılarından öndə kənd cavanlarından iki nəfər ağ və qırmızı rəngli at çapırdılar. Məlum oldu ki, burada at səadət, xoşbəxtlik rəmzidir. Qırmızı rəngli at Günəşə işarədir. Yəni gəlinin yolu aydın, işıqlı, parlaq olsun. Ağ rəngli at isə uğur simvolu olub, gəlinə yeni həyatda ağ gün arzulamaq deməkdir» (2, 42). О da maraqlıdır ki, gəlin bəy evinə gələndə bəy və arxadaşları onun başına Azərbaycanda olduğu kimi (217, 87), şirniyyat və dəmir pul səpərdilər. Bu da gəlinin ömrünün şirin və parlaq keçməsi üçün edilirdi. Gəlini onun üçün ayrılmış otağa apardıqdan bir az sonra bəy dostlarının müşayiəti ilə otağa daxil olur. Yengə gəlinin əlini bəyin əlinə verir. «Al amanatı» - deyir. Toy, zurna və davul-meytərlə (nağara, təbil, dəf) aparılardı. Zurna və nağaranın sədaları altında halay təpərdilər. Davulçu toya gələnləri şabaş verməyə təhrik etmək məqsədilə müxtəlif şer parçaları oxuyardı. Məsələn: Bostanın su basmasın, Yarın sənnən küsməsin. Di qoy əlin cibinə Haqq kisənnən kəsməsin (149, 92-93). Onu da deməyi əhəmiyyətli sayırıq ki, toy məclislərində «Qılınc-qalxan» və «Atlı qarınca» səhnəcikləri də göstərilir. «Qılınc-qalxan» iki gənc və ya kişi tərəfindən ifa olunur. Hər ikisi əlinə qılınc və qalxan alır və oyun davul və zurnanın çaldığı ritmə uyğun keçirilir. Tamaşa beş hissədən ibarət olur. Hər hissədə musiqi də, vuruş da fərqlənir. Bu oyun bayratılarda da, şənliklərdə də, mərasimlərdə də yerinə yetirilir. «Qılınc- qalxan» halay baş- Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|