Bəxtiyar tuncay

 
34 
axla  ~  fel.  (-ğan;  -maxlar)  –  ağlamaq,  ağartmaq,  təmizləmək,  paklamaq: 
Toqrusuzluxtan  bizim  yuvunup,  axlagan  sumenəmizni  bizim  saxlağaybiz. 
Yanlışlıqlarımızdan yuyunub təmizlənərək, öz saflaşmış vicdanımzı qoruyacağıq. 
axlan ~ (-ğanlar)  fel. – ağarmaq, təmizlənmək, saflaşmaq: 
axlamax f. ism. - ağlıq, təmizlik, saflıq 
axlat  ~ (-tılar;  -ıyır) fel.  -  ağartmaq, təmizləmək, pak etmək: Axlattılar  xanı 
bilə xozununq tonların kensininq (Vəhy. 7: 14) Öz geyimlərini quzunun qanı ilə 
pak etdilər. 
axlı l Bax:  axlı-xaralı və zaralı-axlı 
axlı ll Bax: axıllı  
axlıx ism. – ağlıq, bəyazlıq, solğunluq: Yənəçi kendin yüz axlıxı bilə kendi 
stolitsasına  keltirgəy  yaxşı  slava  bilə  sövünçlüxkə.  Yenidən  onu  öz  paytaxtna 
üzüağ və şərəflə dönəcək və hər kəsi sevindirəcək. 
Aqab // Aqayap (~nı) // Axap x. ism. (< Axav yəh.) – Axav. E.ə. 874-852- ci 
illərdə İsrail şahı olmuş Amvriyanın oğlu.  
axlı-xaralı sif. – ağlı-qaralı, ala-bula, qara zolaqlı Bax: xaralı-axlı 
axlım Bax: axıl 
axlınq Bax: axıl 
axlıq Bax: axlıx 
axmax  //  axmaq  fel.  –  axmaq,  maye  halında  olan  cismin  cazibə  qüvvəsinin 
təsiri ilə yer dəyişməsi 
axn Bax: axın 
axpaş  ~  (-tır,  -nınq,  -qa,  -nı,  -ta,  -tan,  -ı,  -ınınq,  -ına,  -ından,  -ımız;  -lar,  -
larnınq, -larğa, -larnı           -lardan;  -ları, ~larına,  -ların)    //  axbaş //  aqpaş ism. – 
ruhani,  yepiskop:  Ulu  der  Krikor  axpaş  olturğanından  beri  alarnın  t‘v. 
Krisdostan  beri  1367-də  edi. Ulu keşiş Qriqori yrpiskop taxtına oturanda onların 
tarixi  ilə    Məsihin  doğumunun  1367-ci  ili  idi.  Der  Krikor  Ulu  axpaşnınq  bitiki 
yazılıptır  1365-də.  Ulu  yepiskop,  keşiş  Qriqorinin  fərmanı  1365-ci  ildə  yazılıb. 
Bardır axpaşlar arasına ki, biliksizdir da axça küçü bilə tanqlağandır (Mxitar 
Qoşun  “Törə  Biriqi”  kitabından).  Yepiskoplar  içərisində  elələri  də  var  ki, 
savadsızdırlar və (vəzifəyə) axça gücünə seçiliblər. 
axpaşlıx ~ (-nınq, -qa, -nı, -ta; -ına, -ın) ism. – yepiskopluq: Inamlıdır sözüm: 
egər ki  kimesə axpaşlıxqa suxlanır esə, yaxşı işkə suxlanır (l Тim 3: 1). Sözüm 
inanılasıdır:  Əgər  kimsə  yepiskopluq  arzusundadırsa,  demək,  yaxşı  şeyin 
arzusundadır. Axpaşlıxına der Krikor arhiaxpaşnınq vanlı, gataliğosluxuna der 
Krikorisninq.  Van  arxiyepiskopu,  müaəddəs  ata  (Van  gölündəki  Axtamar 
kilsəsində  oturan  erməni  arxiyepiskopu)  II  Qriqorinin  yepiskopluğundan  katalikos 
(onun müasiri, Gəncəsərdə oturan alban katalikosu) III Qriqorisə.  
axrı Bax: axır 
axrıx Bax: ağrıx 
axsa  ~ (-dılar, axsıyırmen) fel. – axsamaq: Oğlanları  yatlarnınq  oprandılar 
da  axsadılar  izlərindən  kendilarininq  (Məz.17/18:  46).  Yadellilərin  cəsarəti 
qırıldı, axsayaraq sığınacaqlarından çıxdılar.  
axsaq Bax: axsax 

---

 
35 
axsax (-men, -tır; -nı, -lar, -larğa, -larnı) // axsaq // aqsax ism. - axsaq, topal: 
Anınq üçün salınğan xollarnı da bükülgən tizlərni toxtatınqız da steçqa doğru 
etinqiz ayaxlarınqızğa sizinq ki, bolmağay ki, xaysı axsaxtır ki, yıxılğay, yoxsa 
dağın artıx ki, saqayğay (İbr. 12: 12, 13). Buna görə yorğun əllərinizi qaldırın və 
zəiflənmiş  dizlərinizi  gücləndirin.  Ayaqlarınız  üçün  düz  yollar  seçin  ki,  axsaq 
bədən  üzvləriniz  yerindən  çıxmasın,  əksinə  sağalsın.  Antamaluc  ayttı  ki: 
“Soxurmen  da  axsaxmen  da  özgə  tinçsizlixtamen”  Zəifləmiş adam dedi: “Mən 
koram, axsağam və başqa xəstəliklərdən əziyyət çəkirəm”. 
Axsapet Bax: Elisapet 
axsat ~ (-tım, -ıptır, -qay, -sa) fel. – axsatmaq, topal etmək 
axtar ~ (-dınq, -dı, -dılar, -ıyırmen, -max) fel. – aşırmaq, baş-ayaq döndərmək: 
...Urup Bohdannı attan axtardılar. ...Vurub Boğdan attan aşırdılar. 
axtarıl  ~  (-dı,  -ır;  ğay,  -sa,  -maxından)  fel.  –  aşmaq,  çevrilmək,  aşaraq 
çevrilmək, baş-ayaq olmaq, alt-üst olmaq, yıxılmaq: Araba  axtarılsa ya  sınğay... 
Əgər  araba  aşsa,  ya  sınar...  Barça  baxça,  xaysın  ki  tikmiyir  Atam  menim 
köktəgi, axtarılır (Мф15: 13). Göydəki Atamın (Tanrının) əkmədiyi baxça alt-üst 
olar (xaraba qalar). 
axtır  ~ (-gın,  -sın, -dınq, -dı, -ır;  -ıy; -ıy edinq, -ıyırmen,  -ıyır edinq,  -ğay, -
ğaylar,  -sar,  -ğan,  -max,  -maxqa)  //  axtr  ~  fel.  icb.  for.  –  axtırmaq,  axıtmaq, 
süzmək:  Sen  axtırdınq  çövrəxlərni  da  axın  suvlarnı,  sen  xuruttunq  özənləni 
muxam (Məz. 73/74: 15).  
Sən  bulaqlar  açıb  sellər  axıtdın,  həmişəaxar  çayları  isə  qurutdun.  Axtırğay 
yürəkim  menim  qalacılarınqnı  seninq  yaxşı  da  aytıyim  işimni  menim  xanğa 
(Məz. 44/45:  2).  Qəlbim  yaxşı  sözlərlə  çağlayır  (ürəyim  yaxşı  sözlər  axıdır),   qoy 
şeirlərimi xana söyləyim, Kün künnünq axtrır sözün da keçə keçəninq körgüzür 
bilməxlixin (Məz. 18/19: 3). Hər gün ertəsi günə nəql edir (axıdır), hər gecə o biri 
gecəyə  bilik  verir.  Çıxardı  suvnu  xayadan  da  axtırdı,  neçik    axın  suv  (Məz. 
77/78: 16). Qayadan suları sel kimi çıxarmışdı, bu suları çaylar kimi axıtmışdı.  
axtıruçı (-nınq) ism. – axıdan, süzən, tökən, axıdıcı. 
axtr ~ Bax: axtır ~ 
axuçı f. ism. – axıcı, maye 
ajdaha Bax:  acdaha 
Aqusdus Bax: Avqusdus 
Aqop  (-nunq,  -qa, -nu,  -nı)    //  Aaqop    //    Yaqop  //  Yaqovp  x. ism.  (yəh.)  – 
şəxs  adı,  müsəlmanlarda  Yaqub  kimi  işlənən  adın  alban  (qarqar-qəpçaq)  türkləri 
arasında  yayğın  formalarından  biri.  Həzrət  Yaqub  (ə)  peyğəmbər.  Bu  adı  həm  də 
Həzrət  İsanın  (ə)  12  həvvarisindən  ikisi  daşımşlar:  Toxtattı  Jaqopta  buyruxun 
kendininq  da  İsrayeldə  niyətin  kendininq  menqilik  (Məz.  104/105:  10).  Bunu 
qayda  kimi  Yaqub  üçün  təsdiq  etdi,  bu  əbədi  əhdi  İsrail  üçün  etdi.  Xaçan  boldu 
Eyəmiz Yisus Krisdos 30 yaşına, yeberdi kendininq arakellərin ki: “Barınqız, 
dünyada  qaroz  berinqiz”.  Yeberdi  Bedrosnı,  Ohanesni,  Andreasnı,  Pilibosnı, 
Partolemeosnı,  Mateosnı,  Tomasnı,  Aqopnı,  Şmavonnı.  Rəbbimiz  İsa  Məsihin 
30 yaşı olanda öz həvvarilərini məmur etdi ki; “Gedin, dünyaya müjdə verin”. O, 
Pyotoru,  Yəhyanı,  Andreyi,  Filipi,  Varfolemeyi,  Matveyi,  Fomanı,  Yaqubu  və 
Simonu göndərdi. 

---