Bəxtiyar tuncay

 
30 
Can dərdindən illərim mənim.  
Oşta haqsız xazğandı törəsizlikni, başladı ağrıxnı da toğurdı törəsizlikni (Məz. 
7: 15).  
Pislər hiyləyə hamilə olar,  
Şər üçün ağrı çəkər, yalan doğar. 
ağrıxlı  (-men) // ağrığlı // ağırıxlı sif. – xəstə, ağrıyan, dərdli, yorğun: Yarlı 
da ağrıxlımen men, xutarmaxınq seninq, Tenqri, yöpsüngəy meni (Məz. 68/69: 
30).  
Mən məzlumam, dərdliyəm,  
Ey Tanrı, Sənin qurtuluşun məni ucaltsın.  
Heçtir  sizgə  turma  ertərək,  hali  turunquz,  negə  dinqrə  ki,  yuxlamıyırsiz, 
xaysılarınqız  ki  yiyirsiz  ötmək  ağrıxlı,  zamanına,  neçik  berilgəy  yuxu 
sövüklülərinə  kendininq  (Məz. 126/127: 2). Erkən qalxıb gec yatmağınız, azuqə 
üçün özünüzü çox yormağınız faydasızdır. (Tanrı) sevdiklərinə yuxuda olanda belə, 
verər.  
ağrıxsız sif. – ağrısız, asan: Ağrıxsız tirilik. Ağrısız (asan) həyat. 
ağrılan  ~  (-ğanıma)  fel.  –  ağrı  hiss  etmək,  ağrıdan  əziyyət  çəkmək, 
sancılanmaq:  Bax  manqa  da işit  manqa,  zera  xayğurdum  men  ağrılanğanıma 
menim  da  öçəşləndim    (Məz.  54/55:  3).  Bax  mənə  və  məni  dinlə,  çünki  qayğı 
içindəyəm, ağrı çəkirəm və əsəbləşmişəm. 
ağrıt ~ (-man) fel. – ağrıtmaq, incitmək, ağrı vermək. 
ağrx Bax: ağrıx 
ağsax Bax:  axsax 
ağu  (-nu; -su;  -lar; -ları, -larına) ism.  – zəhər: Etti  yerni  yemişli  tuzlu,  ağu 
kibik, yamanlıxı üçün anda turğanlarnınq (Məz.106/107 34). Orada yaşayanlara 
pislik  etmək  üçün  münbit  torpağı  zəhər  kimi  bir  şoranlıq  etdi.  İtilədilər  tillərin 
kendilərininq,  neçik  yılan,  da  ağuları  oxyılanlarnınq  tibina  erinlərininq 
alarnınq (Məz.139/140: 4).  
Kəskin dilləri ilan tək çalar,  
Sanki dodaqlarında gürzə zəhəri var. 
ağulan ~ (-ğan; -ıp) fel. – zəhərlənmək  
ağulu (-lar) sif.. – zəhərli 
ağulux ism. – zəhərlilik 
ağusuz sif. – zəhərsiz 
ağz Bax: ağız 
ağzı Bax: ağız 
ah  nida  –  ah!  Ah  çəkmək.  Müxtəlif  vəziyyətlərdə  çıxarılan  nida.  Ağrı, 
həyacan, həsrət bildirir. Bax: ax II 
aha Bax: ağa 
ahaç Bax:  ağaç 
Aharon  (-nunq,  -ğa,  -nu)  x.  ism.  (yəh.)  –  Həzrət  Harun  (ə).  Yəhudi 
peyğəmbərlərindən biri. Həzrət Musanın (ə) qardaşı. 
ahça Bax: axça 
ahır Bax: ağır 
ahrı  Bax: ağrı ~ 

---

 
31 
ahrıx  Bax: ağrıx 
ahırlan ~ Bax: ağırlan ~ (manqız)  
ahval ism. (< azərb. < ər) - əhval 
ahz Bax: ağız 
ax I (-nı, -tan; -lar) 1. sif. – ağ, bəyaz, çal: Çurğadılar ax ketannınq içinə. Ağ 
kətanın içinə bükdülər. 2. ism. – ləkə, ağ ləkə, ağ xal: Közü üsnə ax. Gözündəki ağ 
xal (ləkə).  
ax II Bax: ah 
ax ~ (-ma, -maga, -tım, -tınq, -tı, -tılar; -ar; -ar edi, -ar edilər, -ıyır, -ıyırmen, -
ıp edi, -qaylar, -sa, -qan, -qannınq, -qanğa, -qannı, -qanı, -qanın, -qanında; -qanlar; -
qanlarına;  -max,  -maq,  -maqnı,  -maxtan,  -maxı,  -mağlar)  fel  –  Zera  urar  edi 
xayanı da axar edi suvlar da irmaxlar ketərlər edi kendindən (Məz. 77/78: 20).  
Nə olsun qayaya vuranda sular axdı,  
Sellər aşıb-daşdı.  
Yeberdinq  çövəxlər  çuğurlarına,  tağlarnınq  arasına  axqaylar  suvlar 
(Пс103/104).  
Bulaqları vadilərdən fışqırtdın,  
Dağların arasından axıtdın.  
axaç Bax: ağaç 
axar
 
~ (-dı; -ıyırmen, -ıyırlar, -ğan; -ğınça) fel. – ağarmaq, saça dən düşmək, 
yaşlanmaq:  Çax  axarğınça  da  xartayğınça,  Tenqrim  menim,  xoymağın  meni 
(Məz. 70/71: 18).  
Yaşa dolub saçıma dən düşənə qədər,  
Ey Tanrım, məni tərk etmə.  
axart
 
~ (-ma; -tım, -tınq, -tı, -tıx, -tılar; -qan) Bax :ağart
 
~ 
axbaş Bax: axpaş 
axça (-dır; -nınq, -ğa, -nı, -da, -dan; -larnı, -m, -mnı, -ınqnı, -sı, -sıdır, -sına, -
sın, -sından, -mız, -ları, -ların) // ağça (-nı, -sın), // ahça ism. – pul, para, axça. Əski 
türk pul vahidi: Alardır ki, axçasın aslamğa berirlər da axçasın yerlər, alarnı da 
otlu  yuxusuz  xurtlar  yeyirlər  ki,  alar  yedilər  yarlininq  xanın  da  toxmağan 
kümüşnü toğurdular, toğdu alarğa yuxusuz xurtlar da ulu xıyın yürəklərininq 
üstünə. Bu onlardır ki, axçalarını sələmə verirlər və onların (borcluların) pullarını 
yeyirlər,  onları  da  odlu,  yuxusuz  qurdlar  yeyirlər.  Onlar  kasıbların  qanlarını 
içdikləri  üçün  və  onu  doğmayan  (artım  gətirməyən)  gümüşə  çevirdikləri  üçün 
axçaları  (onları  didib  –  didişdirən)  odlu,  yuxusuz  qurdlara  çevriliblər.  Bardır 
axpaşlar arasına ki, biliksizdir da axça küçü bilə tanqlağandır (Mxitar Qoşun 
“Törə Biriqi” kitabından). Yepiskoplar içərisində elələri də var ki, savadsızdırlar və 
(vəzifəyə) axça gücünə seçiliblər.  
axçala ~ fel. – axçalamaq, pula çevirmək. 
axçalıx  sif..  –  axçalıq.  Müəyyən  bir  rəqəmlə  birlikdə  işlənərək  hər  hansı  bir 
məbləği və həmin məbləğə müqabil malı bildirmək üçün işlənir: Ötmək 1  axçalıx 
20 hroşqa edi. 1 axçalıq çörək 20 quruşa idi. Aldı 24 axçalıx raxı. 24 axçalıq rakı 
(araq) aldı. 
Axitopxel  x.  ism.  (<  Axıtofel  yəh.)  –  Bibliya  (Əhdi-Ətiq)  personajlarından 
biri.  Virsaviyanın  babası.  Həzrət  Davudun  (ə)  müşaviri  olmuş  və  Avessalomun 

---