Bəxtiyar tuncay

 
22 
açdırdı ki,  susamış canların susuzluğunu yatırtsın. Açtırdılar eşikni yarımkündə 
da kirdilər içkəri. Günorta qapnı açdırdılar və içəri girdilər. 
ada ism. – ada. Dörd tərəfi su olan quru parçası: Ya xaysı adağa aytkaymen: 
“Yap  meni  xorxusu  alnlna  Tenqrininq”?  Hansı  adaya  deyim  ki,  “Məni  Tanrı 
qorxusundan qoru”? 
adam (-men, -sen, -dır, -nınq, -nınqdır, -ğa, -ğadır, -nı, -da, -dan, -lar, -larbiz, -
larsiz, -lardırlar, -larnınq, -larına, -ların) ism. – adam, insan: Men adammen, neçik 
sen.  Mən  də  sənin  kimi  adamam.  Biyimiz  Yisus  Krisdos,  xaysı  Tenqri  da 
adamsen.  Həm  Tanrı,  həm  də  insan  olan  Rəbbimiz  İsa  Məsih.  Xaçan  ki  aytsa 
xaysı  sizdən,  ki:  “Men  Bolostanmen”,  –  da  birsi,  ki:  “Men  Abolostan”,  – 
dügülmi ki, adamlarsiz?... (I Kor. 3: 4).  Çünki əgər biri «Mən Pavelinəm», digəri 
isə  «Mən  Apollosunam»  deyirsə,  siz  adam  deyilsinizmi?  Keri  etti  kendindən 
çatırnı  Selovda,  çatırnı,  xaysı  ki  sığındırdı  arasına  adamlarnınq  (Məz. 77/78: 
60).  İnsanlar  arasında  qaldığı  çadırını,  Şilodakı  məskənini  tərk  etdi.  Dügül  ki, 
xuvatın  atnınq  klədi  Biy  da  ne  erlikinə  adamnınq  aznavur  da  dügül  ki, 
tanqlama  velet  adamğa  biyəndi  (Məz.  146/147:  10).  O,  güclü  atlardan  zövq 
almaz, qüvvətli addımlardan razı qalmaz. Bu türlü adam ki, xorxar Eyəmizdən... 
(Məz.  127/128:  4).  Rəbbimizdən  qorxan  bu  cür  insan...    Burungi  adam  yerdən, 
torpaxtan, evet, ekinçi Adam – Biy kökrən (I Kor. 15: 47). Birinci adam yerdən, 
torpaqdan,  bəli,  ikinci  Adam  –  Rəbb  isə  göydən.  Anınq  üçün  ağırlanmasbiz  da 
yoxesə  egər  ki,  çıxarığı  adammız  bizim  buzursa,  na  içkərigi  yanqırır  kün-
kündən (II Kor 4: 16). Buna görə biz ümidimizi itirmirik. Zahirimiz get-gedə xarab 
olsa da, daxilimiz gündən-günə təzələnir.   
-Nedir çektiri adamnınq?  
-Menqərüçisi  adamnınq  oğludur,  xaysınınq  ki,  tölövü  kendininqdir 
(Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası” əsərindən). 
-İnsanın xüsusiyyəti nədir?  
-Adamın varisi övladıdr ki, onun dölüdür.  
Şaytan  içinə  kirgən  deli  adamnınq...  İçinə  şeytan  girmiş  dəli  adamın...  Bütün 
dünyanınq  Tenqrisi  da  Biyi  barça  yaratqanınqnınq,  yasovuçısı  tüşkünlüxün 
adam  canınnq.  Bütün  dünyanın  və  bütün  yaratdıqlarının  Rəbbi,  cəsur  insan 
qəlblərinin  xilaskarı.  Abra  meni,  Biy,  adamdan  yaman,  adamdan  egri  xutxar 
meni  (Məz.  139/140:  2).  Ya  Rəbb,  məni  şər  adamlardan  xilas  et,  məni  qəddar 
insanlardan hifz et.  Adam  fəhamsız  bunu  ki  heç  tanımas  da  essiz  heç  almastır 
eskə  (Məz. 91/92:  7). Nadan  insan bunu heç  vaxt  bilməz, axmaq  insan  bunu  dərk 
etməz.  Yarğu  etməgə  öksüzgə  da  yarlığa  ki,  dağın  artmağay  adam  ulu 
sözləməxində  kendininq  üstünə  yüzününq  yerninq  (Məz.  9/10:  18).  Yetimə, 
fəqirə  ədalət  göstərəcəksən  ki,  torpaqdan  yaradılan  insan    bir  daha  təhlükə 
yaratmasın.  Həlbət,  heçtirlər  (heçtir),  boşturlar  oğlanları  adamlarnınq, 
yalğandırlar 
oğlanları 
adamlarnınq, 
tartovlarından 
(tartovlarında) 
kendilərininq  yazıxlanırlar  da  kendiləri  heçliktədirlər  birgə  (ölçövlərinə 
kensilərininq  yazıx  etərlər  da  kendiləri  boşluxtandırlar  bir  oğurdan)  (Məz. 
61/62: 10). 
Bəşər övladları yalnız bir heçdir –  
Əlbəttə, insan övladları fanidir.  

---

 
23 
Tərəzinin gözündə çəkərkən hamısı yuxarı qalxır,  
Çəkisi bir nəfəsdən yüngül gəlir. 
Adam Bax: Adəm 
adamça sif. – adam kimi, insancasına 
adam-hayvan  ism.  (adam  ər.  +  hayvan  ər)  –  “canlılar”,  “canlı  varlıqlar” 
anlamında işlədilən ifadə (adamlar və heyvanlar); 
adami Bax: adəmi 
adamilik Bax: adəmilik 
adamısı Bax: adəmi (-sı) 
adamlan  ~  (-ğan)  fel.  –  mifoloji  mənada  adama  çevrilmək,  adam  qılığına 
girmək:  Toğıyır  adamlanğan,  qoysluqun  buzulmaxsız  saxlamax  bilə.  O,  adam 
qiyafəsində, anasının bakirəliyini pozmadan doğuldu. 
adamlat  ~  (-tım,  -tınq,  -tı,  -tıq,  -tınqız,  -tılar)  fel.  –  məcazi  mənada  “adam 
etmək”, yəni kimisə doğru yola gətirmək, ona elm və əxlaq vermək və ya ev-eşik, iş 
sahibi etmək və s. 
adamlıx  ~  (-nınq,  -qa,  -nı,  -ta,  -ınınq,  -ım,  -mıznnq,  -lar,  -larnınq,  -larnı,  -
larğa,  -larda)  ism.  –  bəşəriyyət:  Özgədən  özgəgə  keltirmə,  neçik  adamdan 
adamlıx,  neçik  tenqizdən  tenqizlix.  “Adam”dan  (“adam”  sözündən)  “adamlıx” 
(“bəşəriyyət” sözü), “dəniz”dən “dənizlik sözü yarandığı kimi (bu da bir) törəmədir 
(düzəltmə ismidir). 
adamnınqki  ism. – adamınki, insanınki. Adama məxsus, hər hansı bir adamın 
malı olan: Bar mendən keri, şaytan! Azmaxlıxım menimsen! Ki, sağışlamassen 
Tenqrininqkin, yoqsa adamnınqkın (Mat. 16: 23). Çəkil qarşımdan, Şeytan! Sən 
Mənə  mane  olursan.  Sən  Allahın  işləri  haqqında  deyil,  insanınkilər  barəsində 
fikirləşirsən. 
adamsız   sif. – adamsız, adamlar olmayan 
adat Bax: adət 
Adəm ~ (-ninq, -ni, -dən) // Atəm ~ (-ninq, -dən) // Atam ~ (-ninq) x. ism. – 
Həzrət  Adəm  (ə)  peyğəmbər.  İlk  insan  və  ilk  peyğəmbər:  Zera  Adəm  əvəl 
yaratıldı da sonqra Eva da Adəm yanqılmadı, yoxsa xatın aldandı da yanqıldı 
(l Tim 3: 13). Çünki əvvəl Adəm yaradıldı, sonra Həvva və Adəm yanılmadı, amma 
qadın  aldandı  və  yanıldı.  Ağaçtan  edi  Adəmninq  ölümi,  yənə  ağaçtan  boldu 
tirilməxi.  Ağacdan  idi  Adəmin  ölümü,  yenə  ağacdan  oldu  dirilməyi.  Boldu  kişi 
burungi,  Adəm,  tiri  nəfəsli,  ekinçi  Adəm  –  can  bilə  tirgizüçi  (l  Kor.  15:  46). 
Oldu  birinci  kişi,  Adəm,  diri  nəfəsli,  ikinci  Adəm  –  can  ilə  canlandıran.  Atəm 
atamıznı  da  Evanı yarattı.  Adəm atamızı və Həvvanı yaratdı. Adəm  atamnı  da 
Evanı  alda(tı)p  uçmaxtan  atan  çıxardım.  Ulu  ata  Adəmi  və  Həvvanı  aldadıb 
cənnətdən  çıxardım.  Tenqri  ayttı  Adəm  atamızğa  ki:  “Seninq  emgəkinq  bilə 
yeğaysen  seninq  ötməkinqni”.  Tanrı  atamız  Adəmə  dedi:  “(Ağır)  əməyinlə  öz 
çörəyini (qazanıb) yeyəcəksən sən. Barça adamlar, ne xadar ki edilər, Atəmdən 
başlap... Bütün adamlar, nə qədər ki idilər (olublar), Adəmdən başlayıb... Azadlıx 
berdinq canlarğa ki, Atəmdən beri anda edilər. Adəmdən bəri orada olan ruhlara 
azadlıq verdin.  
adəmi  (-ninq,  -gə,-ni,  -də,  -dən,  -si,  -sinə,  -lər,  -lərninq,  -lərninqdir,  -lərgə,  -
lərdən,  -ləri,  -lərinq,  -lərdən,  -ləri,  lərininq,  -lərində)  ism.  –  Adəm  oğlu,  Adəm 

---