Bəxtiyar tuncay

 
16 
Коr1: 21). Çünki Tanrının müdrikliyi ilə dünya Tanrnı tanımadı,  Tanrı mərhəmət 
edərək,  inananları  öz  kəlamları  ilə  cəhalətdən  qurtardı.Oy-vay  ulu  acəmilikimə! 
Cahilliyimə görə vay mənim halıma! 
acdaha (-dır; -nınq, -ğa, -nı, -dan; -lar, -larnınq) // acdağa (-nı) açdaha (-nı), 
// ajdaha  (-nınq; -lar) ism. (< azər. < fars.)  -  əjdaha. Ağzından od püskürən, insan 
və  heyvanları  udan,  qanadlı,  nəhəng,  ilanabənzər  mifik  məxluq.  Nağıllarda  bəzən 
üç başlı və ya yeddi başlı təsvir edilir: Acdaha, xaysı üçün Jop aytıyır. Əyyubun 
(ə) haqqında danışdığı əjdaha. Sen  toxtattınq  xuvatınq  bilə  seninq  tenqizni,  sen 
uvattnq  başın  acdahalarnınq  üstnə  suvlarnınq  (Məz.  73/74:  13).  Sən  öz 
qüdtətinlə  dənizi  durdurdun,  sən  əjdahaların  başlarını  sularda  qopardın. 
Yürəklənməxi acdahalarnınq çaxırı alarninq. (Qan. 32: 33). Əjdahaların qəzəbi 
onların şərabıdır. Bu tenqiz ulu da avlax, bundadır sürkəlgənlər, xaysı ki yoxtur 
səni  kazanlarnınq,  ulu-ulu  da  uvax  bunda,  da  kemilər  də  barırlar,  acdaha, 
xaysı  ki  yarattınq  oynama  anınq  bilə  (Məz.  103/104:  25,  26).  Böyük,  dərin 
dənizlərin  var,  orada  da  saysız  məxluqlar  –  həm  kiçik,  həm  də  böyük  canlılar 
qaynaşar.  Oradan  gəmilər  keçir,  yaratdığın  əjdaha  sularda  oynayır.  Acdahalar 
türlü-türlü da köplər. Cürəbəcür əjdahalar, özü də çoxdurlar. Bax: lu.  
acder Bax: acdaha 
Acder  x.  ism.  –  Əjdaha  bürcü.  Göyün  şimal  yarımkürəsində  yerləşən 
bürclərdən birinin adı: Acder köktəgi. Göydəki əjdaha. 
acımax  Bax: açımax 
acızlan  ~  (-ıp)  fel.  (<  azər.  <  ər.).-  aciz  olmaq,  aciz  qalmaq,  aciz  duruma 
düşmək. Bacarmaz hala gəlmək, son dərəcə zəif düşmək: Yiqla da barma dostunq 
övinə, kirip çıxma: sonqra acızlanıp sökər də seni. Dost evinə şikayətə getmə, nə 
girmə, nə də çıxma, sonda aciz qalıb söyər səni. 
aç  (-tır, -nı, -ta, -tan, -lar, -larnınq, -larnınqdır, -larğa, -larnı) ism. – ac, oruclu, 
arıq, acgöz:  Aç, aş yeməgən ya oruç. Acdır, ya yemək yeməyib, ya da oruc tutub 
(Mat. 15:  32).  Ki  toydurdu  canların  açlarnınq  da  canların  küsənçlərninq  tolu 
etti  yaxşılıx  bilə...  Sığındırdı  kendində  açlarnı,  da  yasadılar  şahar 
turmaxlarına kendilərininq (Məz. 106/107: 9 və 36). Çünki O, susuzlara doyunca 
su  verər,  acları  bol  nemətlərlə  bəslər...    Oranı  verər  ki,  aclar  məskən  salsınlar, 
yaşamaq  üçün  özlərinə  şəhər  qursunlar.  Cəhtliktə  da  emgəktə,  cknutiunda  köp 
kez,  açta,  susamış,  oruçta  köp  kez,  sovuxta,  yalanqaçlıxta  (2  Kor.  11:  27). 
Zəhmət  və  əmək  çəkdim,  dəfələrlə  yuxusuz  qaldım.  Aclığın,  susuzluğun  dadını 
gördüm. Çox vaxt yemək, soyuqda paltar tapmadım. ...Da xaysi aç bolur, daxaysi 
esirik (1Кор11 :21). ...Və biri ac qalır, o birisi isə sərxoş olur. Xarnımz açtır. Biz 
acıq.  Bardır  yarım  ötmək,  anı  da  sanqa  beriyim,  yoxesa  bermən,  zera  açtan 
ölərmen. Məndə yarım dənə çörək var. Onu sənə verərdim, amma verə bilmərəm, 
çünki öxüm acından ölərəm. 
aç  I  ~  (-ma,  -mağa,  -mama,  -ıyım,  -kın,  -sın,  -ınqız,  -tım,  -tnq,  -tı,  -tılar,  -
madım, -madı, -madılar, -ıpsen, -armen, -arsen, -ar, -arsiz, -arlar, -mandır, -mas, -
masbiz, -ıyırmen, -ıyır, -ıyrlar, -ıy edi, -qaymen, -qaysen, -qay, -qaybiz, -mağay, -
qay  edi,  -sa,  -sanq,  -sar,  -qan,  -max,  -maxnnq,  maxqa,  -maxtan,  -ıp)  fel. –  açmaq: 
Yoxesə  men  –  neçik  xulaxsız,  işitməs  edim    ki,  işitməs,  neçik  tilsiz,  xaysı  ki 
(heç) açmas ağzin kendininq (Məz 37/38: 14). Mən bir kar kimi eşitmirəm, dilsiz-

---

 
17 
ağızsız  bir  lal  kimiyəm.  Ağznı  açmayan  lal-kar  kimiyəm.  …Açmağay  ağzın 
kensininq üstümə menim (Məz 68/69: 16). ...Ağzını üstümə açmasın.  
aç II ~ Bax: saş ~ 
açdaha Bax: acdaha 
açi Bax: açı 
açilik (-ninq, -tan, -im, -i, -indən) ism. – acılıq, turşu, köpüklülük, zəhər: Ayax 
xoluna  Eyəmizninq,  çağir  tolu,  buzulmağan,  zadasız  tolturğan  da  aşaxlatır 
bundan  bunqar.  Həlbət,  çöprəsi,  açiliki  anınq    heç  tügənməs  da  içkəylər  anı 
barça  yazıxlıları  yerdəgi  (Пс74/75:  9).  Rəbbimiz  əlində  bir  cam  tutub,  onu 
turşməzə,  köpüklənən  şərabla  doldurub.  Şərabından  töküb  yer  üzünün  bütün 
günahkarlarna paylayacaq, onlar da şərabı dibinə qədər içib qurtaracaqlar.  
açı (-nı; -sından) sif. – acı, şor, duzlu, turş: Bilməs misiz ki, azğına açı xamur 
barça  neməni  açıtır?  Arıtınqız  keri  eski  xamurnu  ki,  bolğaysız  yəngi 
yaratılğan, ne türlü ki, siz açıtmağan, zera bayramımız bizim soyuldu, Krisdos 
(l  Kor.  5:  6,  7).  Biməmisiniz  ki,  azacıq  acı  xəmir  (maya)  hər  şeyi  acıdır?  Əski 
xəmirləri arıdın (təmizləyin) ki, acı qatılmamış xəmir kimi yenidən yaradılmış olaq, 
çünki  (Pasxa)  bayramımız  bizim  (İsa)  Məsihdir.  “Barsanq  övünqə  seninq,  acı 
körgüz yüzünqnü anqar”, – barıp eri açı yüzü bilə övünə, yedi aşnı da yalan 
yuxuğa  kirdi.  “Evə  gedəndə  ona  üz-gözünü  turşut  (özünü  narazı  göstər)”  –  (bu 
məsləhətə qulaq asan qadının) əri evə gəlib üz-gözünü turşutdu və özünü yalandan 
yuxuluğa vurdu. 
açı  ~  (-ğay,  -ğanınqnı,  -max)  fel.–  acı  çəkmək,  qəm-qüssə  içində  olmaq, 
kədərlənmək, nalə etmək, acıqlanmaq.  
açığ Bax: açıx 
açığ  I  ~  (-ım,  -acımnınq)  //  açıx  ism.  –  acı,  üzüntü,  kədər.Oşta  eminlikkə 
xaytti açığım menim (Çıx. 38: 17). Budur, kədərim əminliklə əvəz olundu. 
açığ II ~ Bax: açıx ~ 
açığlan  ~  (-ma,  -ıyırmen,  -qan)  //  açxlan  ~  (-dı)  fel.  –  acıqlanmaq,  acığı 
tutmaq,  hiddətlənmək:  Acığlanıyırmen,  mırmıldayırmen…  (Məs.  29:  12). 
Acqlanram, mırıldanıram…  
açığlanmax  f.  ism  –  1.  zərhərlənmə;  2.  acıq,  acıqlanma,  hirs,  hirslənmə, 
hiddət,  hiddətlənmə,  qəzəb,  qəzəblənmə:  Açığlanma  üsnə  açığlanmax.  Hiddət 
üstünə hiddət. 
açığlat  ~  (-tı,  -tılar,  -ıyırmen,  -qan)  fel.  –  acıqlandırmaq:  Açığlatıyırmen, 
hayıfsunıyırmen.  Acıqlandırıram,  heyifslənirəm  (sonra  da  peşiman  oluram). 
Yarğulağın  alarnı,  Tenqri  ki,  tüştülər  sağışlarından,  yürəklərninq 
kendilərninq  köp  dinsizliklərinə  körə  alarnınq  keri  et  alarnı  ki,  açığlattılar, 
açıttılar  Seni  (Məz.  5:  11).  Ey  Tanrı,  onları  təqsirkar  çıxar,  çünki  pis  niyyətlərə 
düşüüblər. Onları ürəklərindəki saysız küfrlərinə görə qov, çünki əleyhinə çıxaraq 
Səni  acıqlandırdılar.  Öçəşləttilər  meni  yat  ayaxları  bilə  kendilərininq  da 
qurkları bilə kendilərininq acığlattılar meni... Onalar öz yad badələri və bütləri 
ilə məni qıcıqlandıraraq əsəbiləşdirdilər.  
açığlatuçı  ism. – qıcıqlandrıcı, əsəb verici: Cins  yaman  da  açığlatuçi  cıns, 
xaysı ki tüzətmədi yürəkin kendininq da toxtatmadı Tenqrigə canın kendininq 
//  Millət  yaman  da  açılatuçı  millət  ki,  toğru  etmədi  yürəkin  kensininq  da 

---