Bəxtiyar tuncay

 
11 
Paulun  Efeslilərə  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1500 - 1506. 
Filip. (1 - 4) – Müqəddəs həvvari Pavelin Filipililərə məktubu. 
Paulun  Filipililərə  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1506 - 1511. 
Kol. (1 - 4) – Müqəddəs həvvari Pavelin Koloselilərə məktubu. 
Paulun  Koloselilərə  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1511 - 1516. 
l Sal. (1 - 5) – Müqəddəs həvvari Pavelin Selaniklilərə l məktubu. 
Paulun  Saloniklilərə  birinci  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by 
Bible SocietyAzerbaijan, s. 1516 - 1520. 
ll Sal. (1 - 3) – Müqəddəs həvvari Pavelin Selaniklilərə ll məktubu. 
Paulun  Saloniklilərə  ikinci  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by 
Bible SocietyAzerbaijan, s. 1520 - 1522. 
l Tim. (1 - 6) – Müqəddəs həvvari Pavelin Timoteyə l məktubu. 
Paulun Timoteyə birinci məktubu. Northern Azerbaijani Translation, by Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1522 - 1527. 
ll Tim. (1 - 4) – Müqəddəs həvvari Pavelin Timoteyə ll məktubu. 
Paulun  Timoteyə  ikinci  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1527 - 1531. 
Tit. (1 - 3) – Müqəddəs həvvari Pavelin Titə məktubu. 
Paulun  Titə  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1531 - 1534. 
Filim. (1) – Müqəddəs həvvari Pavelin Filimona məktubu. 
Paulun  Titə  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1534 - 1535. 
İbr. (1 - 13) – Müqəddəs həvvari Pavelin ibranilərə (yəhudilərə) məktubu. 
Paulun  ibranilərə  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1535 1551. 
Yaq. (1 - 5) – Yaqubun məktubu. 
Yaqubun 
məktubu. 
Northern 
Azerbaijani 
Translation, 
by 
Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1551 - 1556. 
l Pet. (1 - 5) – Peterin l məktubu. 
Peterin  birinci  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1556 - 1562. 
ll Pet. (1 - 3) – Peterin ll məktubu. 
Peterin  ikinci  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1562 - 1565. 
l Yəh.. (1) – Yəhyanın l məktubu. 
Yəhyanın  birinci  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1565 - 1570. 
ll Yəh.. (1) – Yəhyanın ll məktubu. 
Yəhyanın  ikinci  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1570 - 1571. 
lll Yəh.. (1) – Yəhyanın lll məktubu. 

---

 
12 
Yəhyanın  üçüncü  məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1571 - 1572. 
Yəhuda.. (1) – Yəhudanın məktubu. 
Yəhudanın 
məktubu.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1572 - 1574. 
Vəhy. (1 - 22) – Vəhylər kitabı. 
Yəhyaya  nazil  olan  vəhy.  Northern  Azerbaijani  Translation,  by  Bible 
SocietyAzerbaijan, s. 1574 - 1599. 
 
QAYNAQÇA 
 
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə, l c. Bakı, Şərq-Qərb, 2006. 
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə, ll c. Bakı, Şərq-Qərb, 2006. 
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə, lll c. Bakı, Şərq-Qərb, 2006. 
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə, lV c. Bakı, Şərq-Qərb, 2006. 
Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti. Bakı, “Lider nəşriyyatı”, 2004. 
Rusca-Azərbaycanca  Lüğət.  Русско-Азербайджанский  Словарь.  l  c.,  A-K, 
Bakı, 1984. 
Rusca-Azərbaycanca  Lüğət.  Русско-Азербайджанский  Словарь.  ll  c.,  L-P, 
Bakı, 1986. 
Rusca-Azərbaycanca Lüğət. Русско-Азербайджанский Словарь. lll c., R-Ya, 
Bakı, 1991. 
Tuncay B. Qafqaz albanlarının dili və ədəbiyyatı. Bakı, “Qanun”, 2010. 
Гаркавец A. H. Кыпчакское письменное наследие.Том I. Каталог и тексты 
памятников армянским письмом. Алматы. Дешт-и-Кыпчак. 2002. 
Гаркавец  A.  H.  Кыпчакское  письменное  наследие.Том  II.  Памятники 
духовной культуры караимов, куманов-половцев и армяно-кыпчаков. Алматы. 
КАСЕАН. Баур, 2007. 
Гаркавец  A.  H.  Кыпчакское  письменное  наследие.Том  IIl. 
Кыпчакский 
словарь  по  армянописьменным  памятникам  XVl-XVll  веков. 
Алматы. 
КАСЕАН. Баур, 2010. 
Тунджай Б. Письменное наследие Кавказских албан. Б., 1912. 
 
 
 
SÖZLÜK 
 
       A 
 
 
a  I  əvz.  (anınq,  anqar,  anı,  anda,  andan;  alar,  alarnınq,  alarğa,  alarnı,  alarda, 
alardan ) – o,  üçüncü şəxs əvəzliyinin təki; haqqında danışlan və ya göstərilən şəxsi 
bildirir: Ayax xoluna Eyəmizninq, çağir tolu, buzulmağan, zadasız tolturğan da 
aşaxlatır  bundan  bunqar.  Həlbət,  çöprəsi,  açiliki  anınq    heç  tügənməs  da 

---

 
13 
içkəylər  anı  barça  yazıxlıları  yerdəgi  (Пс74/75:  9).  Rəbbimiz  əlində  bir  cam 
tutub,  onu  turşməzə,  köpüklənən  şərabla  doldurub.  Şərabından  töküb  yer  üzünün 
bütün  günahkarlarına  paylayacaq,  onlar  da  şərabı  dibinə  qədər  içib-qurtaracaq. 
Açxtılar  da  unuttular  işlərin  anınq  da  fikir  etmədilər  sağışına  anınq  (Məz. 
105/106: 3). Onlar acıdılar və Onun (Tanrının) işlərini (buyuruqlarını) unutdular və 
Onun  iradəsi  barədə  (fikir  etmədilər)  fikirləşmədilər.  Açıxtılar  da  susadılar  da 
canları  alarnın  alarda  əskildilər  (Məz.  106/107:  5).  Acıdılar  və  susadılar  və 
onların canları (taqətləri) əskildi (azaldı). 
Qeyd:  “A”  şəxs  əvəzliyinin  adlıq  haldakı  vəziyyətinə  digər  əski  türk 
abidələrində olduğu kimi, alban  əlyazmalarında da rastlanmır. Bu əvəzliyin yerinə 
daha çox “ol” işlənir. “A” əvəzliyi adlıq halda yalnız “abu” (a+bu) sözbirləşəsində 
işlənir. Bax: abu 
a  II  bğl.(slv)  –  amma,  ancaq,  lakin,  fəqət,  isə...  Cümlələri,  eləcə  də  cümlə 
üzvlərini (əsasən həmcins üzvləri birləşdirərək qarşılıq bildirir. Mühacir albanların 
dilində  (alban  dilinin  Krım  dialektində)  işlənib:  Bularnı  barın  manqa  xaytarsin, 
menimkin, a xaytarğandan sonqra men də klərmen kensinə bunu xaytarmağa. 
Qoy,  o  bunların  hamsını  mənə  qaytarsn,  ancaq  qaytardıqdan  sonra  bunu  ona 
qaytarmaq  istəyirəm.  Xızımnınq  altunların  tusnaxlıyır,  a  men  xorxıyırmen.  O, 
qızımın qızıllarını girov qoyur, mən isə qorxuram. 
aba bağ.  – həm, həm də, həmçinin, eləcə də, üstəlik: Egər ki oqullarıdırlar, 
aba, ceciçləri də dirlar. Əgər  oğullarıdırlarsa, deməli, həm də varisləridirlər.  
abaş  ism.  –  həbəş.  Həbəşistanın  (Efiopiyann)  əhalisinin  əsas  hissəsini  təşkil 
edən xalq və bu xalqa mənsub şəxs: Abaş, saptı ya bulardı. Həbəş ya sapdı, ya da 
yolunu azdı. 
abaşxarank  f.  i.  (ort.  frs)  –  tövbə,  günahların  yuyulması,  bağışlanma:    Sen, 
Tenqri, xoymadinq abaşxarank artarlar üçün Aprahamğa, Sahağğa, Jağopqa, 
xaysilari  ki  yazıx  etmədilər  samqa.  Sən,  ey  Tanrı,  qarşında  günah  işlətməmiş 
İbrahimə, İshaqa və Yaquba əməlisalehlər naminə tövbə yükü yükləmə. 
Bu  kəlməyə  mühacir  albanların  XVI-XVII  əsrlərdə  erməni  dilindən  alban 
(qarqar-qıpçaq) dilinə tərcümə etdikləri dini mətnlərdə rast gəlinir. 
abaşxaroq  (-larnınq)  ism.  (ort.  frs)  –  tövbə  edən,  günahlardan  təmizlənmək 
istəyən şəxs, bağışlanmasını diləyən: Xoltxası  da  yalbarmaxı  abaşxaroqlarnınq. 
Tövbə edəərək bağışlanmaq istəyənlərin dua və yalvarışı. 
Bu  kəlməyə  mühacir  albanların  XVI-XVII  əsrlərdə  erməni  dilindən  alban 
(qarqar-qıpçaq) dilinə tərcümə etdikləri dini mətnlərdə rast gəlinir. 
abaşxarel  bolmax  (erm.  abaşxarel  <  ort.  frs.  abaşxar  ~)  –  tövbə  etmək, 
günahlardan təmizlənmək, bağışlanmaq: Xoltxa Biy Tenqridən abaşxarel bolğan 
kimsələr üçün. Tövbə edənlərin Bəy Tanrıya duası. 
Bu  kəlməyə  mühacir  albanların  XVI-XVII  əsrlərdə  erməni  dilindən  alban 
(qarqar-qıpçaq) dilinə tərcümə etdikləri dini mətnlərdə rast gəlinir. 
abaşxaratiun  (-nunq,  -ğa,  -nu,  -da,  -u)  f.  i.  (erm.  abaşxaraцiun  <  ort.  frs. 
abaşxar ~) – tövbə, günahların yuyulması, bağışlanma 
Bu  kəlməyə  mühacir  albanların  XVl-XVll  əsrlərdə  erməni  dilindən  alban 
(qarqar-qıpçaq) dilinə tərcümə etdikləri dini mətnlərdə rast gəlinir. 

---