Bəxtiyar tuncay

 
20 
11/12:  7).  Rəbbin  kəlamları  pakdır,  kürədə  əridilən,  yeddi  dəfə  təmizlənən  gümüş 
kimidir.  
açımax  (-tan).  //  açmax  f.  i
 
–  məyusluq,  təhqir  olumnuşluq,  alçaldılmışlıq, 
qəm, kədər, qüssə, pərişanlıq, narazılıq, deyingənlik, dərdə şəriklik, şikayət, inləmə: 
Bügün egər avazına anınq işitsəngiz, bizmilətməngiz yürəkinqizni sizinq, neçik 
açmaxtan (Yəh. 3: 15). İndi, onun səsini eşitdiyiniz zaman, deyinərək ürəklərinizi 
daşa döndərməyin. Açımağ bilə. Dərdə şərik çıxaraq. 
açımaxlıx ~ (-tan). f. i. – məyusluq, inciklik, narazılıq: Bügün  egər  avazına 
anınq  işitsəngiz,  bizmilətməngiz  yürəkinqizni  sizinq,  neçik  açmaxlıxtan 
kümümə sınalmaxnınq anabadda (Yəh. 3: 7). İndi, onun səsini eşitdiyiniz zaman, 
səhradakı sınaq günlərindəki kimi narazılıq hissi ilə ürəklərinizi daşa döndərməyin.  
açın  f.  i.  –  ac,  bir  şeyə  susamış  >  açın  xalmax  -  ac  qalmaq:  anınq  üçün 
kobelada  yeməxni  yürütüyirbiz  ki,  açın  xalmağaybiz.  Ac  qalmamaq  üçün 
yeməyimizi  zənbildə  daşıyrıq.  >  açın  ölməx  –  acından  ölmək,  aclıqdan  əziyyət 
çəkmək: Atım  hali  açın  öliyir.  Atım bu dəqiqə acından öləcək. Tut  meni,  neçik 
xaysı birin yalçılarınqdan senin ki, bolmağay yoxsuluxtan açın ölgəymen. Məni 
öz  nökərlərindən  biri  kimi  qəbul  et  ki,  yoxsulluq  üzündən  acından  ölməyim.  > 
açındırlar – acdırlar, aclıq çəkirlər.  
açısız  sif.  –  acısız,  mayasız,  xəmir  mayası  olmadan,  xəmirinə  maya 
vurulmamış,  turşusuz,  turşuducusuz:  Açısız  ötmək.  Xəmirinə  maya  vurulmamış 
çörək. 
açıt  ~  (-ıyım,  -ma,  -manqız,  -tılar,  -ır,  -ıyırmen,  -ıyırsiz,  -mağaylar,  -qan,  -
qalarnı,  -mağan,  mağandır)  fel.  –  1.  turşutmaq,  acıtmaq,  xəmiri  acıtmaq,  xəmirə 
maya qatmaq: Bilməs misiz ki, azğına açı xamur barça neməni açıtır? Arıtınqız 
keri  eski  xamurnu  ki,  bolğaysız  yəngi  yaratılğan,  ne  türlü  ki,  siz  açıtmağan, 
zera  bayramımız  bizim  soyuldu,  Krisdos  (l  Kor.  5:  6,  7).  Bilməzmisiniz  ki, 
azacıq acı xəmir (maya) hər şeyi acıdır? Əski xəmirləri arıdın (təmizləyin) ki, acı 
qatılmamış  xəmir  kimi  yenidən  yaradılmış  olaq,  çünki  (Pasxa)  bayramımız  bizim 
(İsa) Məsihdir. 2. məyus etmək, pərişan etmək, kefə soğan doğramaq: Xaytıp men 
da paxıllatıyım alarnı hörmətsiz millət bilə da essiz millət bilə açıtıyım alarnı. 
Mən  də  qayıdıb  aralarına  həsəd  toxumu  səpər,  qaba  millət(in  əli)  ilə  və  ağılsız 
millət(in əli) ilə onları pərişan edərəm. 
açıtaş  ism.  –  aşı  daşı,  marqans  tərkibli kimyəvi  maddə,  kükürdlü  alüminium 
dioksid duzu. Dərinin aşılanması zamanı və tibbi peraparat kimi qanın saxlanılması, 
yaranın yuyulması üçün istifadə edilir: On eki xantar açıtaş. On iki qantar açıdaş. 
açıtmax  f.  ism  –  acıtma,  xəmirə  maya  vurma,  turşutma:  Anınq  üçün  arı 
tumnunq  açıtmax  da  suv  yoxtur,  ölümsüzlüxkədir  oxşaş.  Onun  üçün  də 
müqəddəs ayində acıtmaq (maya vurmaq) və su yoxdur, o, ölümsüzlüyə bənzəyir.  
açx Bax: açıx  
açxıç  f.i.  –  1.  açar,  cəftə,  qıfıl:  Şahat,  uçmaxnınq  açxıçları  sendədir. 
Doğrudur,  cənnətin  açarları  səndədir.  İnam  açxıçıdır  köktəgi  uçnaxnınq  da 
anqğıcıdır  biyiklikninq  ki,  ne  türlü  minməx  kerək  da  açıp  uçmaxnı  kirməx 
kerək.  İnam  göydəki  cənnətin  açarı  və  böyüklüyün  xatırlanmasıdır,  odur  ki, 
yüksəlmək, açmaq və cənnətə girmək gərəkdir. Törə  Bitikninq  açxıçı.  Qaydalar 
(qanunlar) Kitabının açarı. 2. çaxmaq: Tüfək açxıçları. Tüfəng çaxmaqları.  

---

 
21 
açxıçlıx  ism.  –  açarlıq,  açar  düzəltmək  üçün  nəzərdə  tutulmuş  material: 
Kümüş açxıçlıx. Gümüş açarlıq (material). 
açxın Bax: açın 
açxlan ~ Bax: açıxlan ~ 
açxn Bax: açxın 
açlıx  (-nınq,  -qa,  -nı,  -ta,  -tan,  -ın,  -lar)  ism.
 
–  aclıq,  qida  yetərsizliyi 
nəticəsində yaranan və bədənin qidaya ehtiyacı olduğu barədə siqnal verən instinkt. 
Toxluğun əksi: Xaytıp kim ayırğay bizni sövükündən Krisdonunq: xıyın, yoxsa 
tarlx, yoxsa sürülməx, yoxsa mı açlıx, ya yalanqçlıx, ya prihoda? (Rom. 8: 35). 
Bizi Məsihə olan sevgidən kim ayıra bilər: əzab, yoxsa sıxıntı, yoxsa sürgün, yoxsa 
aclıqmı, ya lüt-üryanlıq, yoxsa ki, ehtiyac? Xazaxta bek açlıx edi. Qazaxda (qazax 
//  kazak  elində,  qazaxlar  //  kazaklar  arasında)  bərk  aclıq  idi.  Açlıx  boldu  da  ulu 
sovux. Aclıq və şiddətli soyuq oldu. Yedi kün açlıx bilə incitti kensin. Yeddi gün 
ona  aclıqla  əzb  verdi.  Kötür  öçəşməxinqni  yaratqanlarınqdan,  açlıxnı  xılıç 
kötürməxni,  afatnı,  xardaşlıxımıznı  bizim  saxla  tügəl  sövüktə  birliktə.    Götür 
(çək)  qəzəbini,  aclığı,  (başımız  üzərinə  qaldırdığın)  qılıncı  yaratdıqlarından 
(məxluqatının  üzərindən),  sevgi  və  birliyimizi  tamamla.  Uyalmısarlar  alar 
zamanədə  yamanlıxnınq,  evet,  kününə  açlıxnınq  toysarlar  (Məz.  36/37:  19). 
Onlar fəlakət günündə utanmaz, aclıq günündə isə qarınlarını doyurarlar. Hali açlıx 
ölümü  bilə  tas  bolıymen.  İndi  aclıqdan  ölüb,  məhv  oluram.  Övrət  oğlunqnu 
aclıxqa da susamaxqa. Oğlunu aclıq və susuzluğa alışdır. Sınağın oğlanlarınqnı 
açlıx bilə da susamax bilə da miskinlik bilə da eski bazıx tonlar bilə. Oğullarını 
aclıqla, susuzluqla, kasıblıqla və köhnə kobud don (geyim) ilə sına. Can xutxarma 
ölümdən  canların  alarnınq,  yedirmə  alarnı  açlıxta  (Məz. 32/33: 19). Canlarını 
(onların  istəyir)  ölümdən  qurtarsın,  aclıqda  (qıtlıqda)  belə  onlar  sağ  qalsın. 
Opranğanlar  da  zabunğanlar  açlıxtan,  kazandan  sındırqalağan,  leş  tüşkən 
barça  uçar  xuşlarğa  köktəgi  (Qan.  32:  24).  Qıtlıqdan  tükənəcək,  qızdırmadan 
qırılacaqlar,  vəbadan  tələf  olacaqlar.  Leşlərini  göydəki  quşlara  yem  edəcəyəm. 
Xoca  oğlu  yılan  yedi  –  ayttılar  ki  hakimliktir  anqar;  yarlınınq  yedi  esə  – 
ayttılar,  açlıxtan  yedi  (Alban  atalar  sözü).    Varlının  oğlu  ilan  yedi,  dedilər  ki,  
dərmandır (həkim məsləhətidir), kasıbın oğlu yedi isə, dedilər ki, acından yeyib. 
açmax  (-nı,  -ınq)  f.i.  –  açılma,  açılış,  açıqlama,  şərh,  yorum:  Aldınqız  sizgə 
atalğan  haybatnı,  çeşməxni  da  bağlamaxnı,  açmaxnı  da  yapmaxnı.  Sizə  vəd 
olunmuş  şöhrəti,  icazəni,  bağlılğı,  açılış  və  bağlanışı  aldınız.  Tenqri  çıxmaxınq 
çıxqanınqa  senin  alnına  joqovurtunqnunq  seninq,  açmaxınq  seninq,  pustalix 
bilə, yer də teprəndi, zera da kök yaxış etsərlər keçkəningə seninq anabaddan 
yer  titrədi,  xaçan  ki,  kök  tə  kropit  etti  yüzündən  Tenqrininq.  Sinada  alnına 
Tenqrininq  İsrayelninq  (Məz.  67/68:    8,  9).  Ey  Tanrı,  Sən  xalqının  önündə 
gedərkən,  çöllükdə yürüşə çıxarkən,  Sina dağındakı Tanrının qarşısında, Tanrının, 
İsrailin Tanrısınn hüzurunda yer lərzəyə gəldi, göydən yağış töküldü. 
açq Bax: açıx 
açtır ~ (-dı, -dıx, -dılar). fel. – açdırmaq: Tenqri kensinə uzax ömür bergəy 
ki, kömülgən xaznanı açtırdı da tiyilğən çovraxnı açtırdı ki, susamış canlarnı 
içirgəy. Ey Tanrım, ona uzun ömür ver ki, bağlı xəzinəni və gözü tutulmuş bulağı 

---