Bextiyar Vahabzade Türk Dünyasının İstiqlal Şairidir

Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı 

 

516 

 

B.Vahabzade anlayırdı ki, Azerbaycanı parçalayanların neve-neticeleri 

babalarının  mekrli  emellerini  "papış  tikmekle"  davam  etdirir, 

pambıqla  baş  kesirler.  Ona  göre  de  soydaşlarını  gücünü  tükenmez 

şekle salmağa, döyüşken ruhunu oyatmağa sesleyirdi: 

 

Yaşamaq istemirem sürünüb dizin-dizin,  

İsteyirem en uca zirvelere men qonam.  

Xefif sakitliyini neyleyirem denizin, 

Onun qasırğasına, dalğasına vurğunam.  

Çağlamaq isteyirem dağda şelale kimi,  

Sepilmek isteyirem çöllere lale kimi.  

Derya olub, nehr olub, çalxanmaq isteyirem,  

Göylerde ulduz kimi men yanmaq isteyirem... 

 

B.Vahabzadenin insanlardan en böyük isteyi odur ki: 

 

Çıraq ol!  

Nurunu artır günbegün,  

Her yerde heyatın boğ zülmetini.  

Mence, çıraq olub başqalarıyçün  

Yananlar tapıbdır seadetini! 

 

Şairin yaradıcılığının ilk merhelesi 1949-59-cu illeri ehate edir. 

Onun  “Menim  dostlarım”  (1949)  adlanan  ilk  kitabında  şairin  görüb-

götürdükleri  mekteble  ve  genclik  illerinde  rastlaşdığı  müharibe  ile 

bağlıdır.  İlk  qelem  tecrübelerinin  esas  qehremanları  ve  mövzusu  da 

mekteb,  müellim  ve  müharibedir.  Eslinde  tehsil,  bilik  elde  edilen 

ocaqla qanlı döyüş meydanları, cebhe bir-birine ziddiyyet teşkil edir. 

Lakin  davanın,  savaşın,  nahaq  qan  tökmenin  mayasında  insanların 

nadanlığı,  dünyagörüşünün  mehdudluğu,  kemsavadlığı  durur.  Dünya 

hemişe  müdriklerin,  bilicilerin  elinde  olsa,  qarşıdurma  yaranmaz, 

silahların yerine ağıl, kamal iş görer. “Yaşıl çemen, ağac altı, bir de ki, 

tünd çay…” Şairin işıq üzü gören ilk şeirinin adı da qeribedir, Semeb 

Vurğunun  beyenib  o  zaman  çapa  hazırlanan  genc  şair  ve  yazıçılar 

üçün  hazırlanan  topluya  teqdim  etdiyi  bu  eserden  iddialı  qelem 

sahibinin  meydana  atıldığı  duyulurdu.  Dövr  üçün  o  qeder  de 

xarakterik  olmayan  süjetli  şeir  formasında  yazılmış  bu  şeirin  adında 

zaman  ve  insan  bağlılığının  ziddiyyeti,  daha  doğrusu,  qoca  zamanın 

insanığa  qarşı  böyük  haqsızlığı  özüne  yer  alır.  Şair  qardaşı  ile  yaşıl 

çemende, ağac altda eyleşib tünd çay içerken müharibede keçirdiyi bir 

günü xatırlamaya bilmir. Ona göre ki: 

---

Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması 

 

517 

 

 

Arxadakı elli illik dostluqdansa bil, 

Cebhedeki birce günlük möhkemdir daha. 

Çünki orda gün, ay vardır, yoxdur uzun il. 

Bu sabahdan umid olmur gelen sabaha… 

 

Döyüşden  qabaq  esger  dostu  en  böyük  arzusunu  bildirir: 

çiçekli  bağçalarından  bir  de  keçmek,  çemenlikde,  otlar  üste  oturub 

veteninin  tünd  çayını  içmek…  Topların  gurultusu  bir-birine  qarışır. 

Zaman  böyük  haqsızlıq  edir.  Axı,  bu  gengin  isteyinde  fövqalade  bir 

şey  yox  idi?  O  günkü  savaşdan  sağ  çıxmaması  dostunu  ona  göre 

yandırır  ki,  minlere  kama  çatmamış  insanlar  müharibede  torpağa 

qarıçdılar.  Eslinde  zamanı  çıxılmaz  veziyyete  salan  ele  insanın  özü 

idi.  

“Xatireler”  şeirinde  de  müharibenin  ağrılarının  sızıltısına  yer 

verilir: 

 

Ömrün tacı gencliyimi cebhelerde men qoymuşam, 

İndi ise o günlere qanad açan quşam, quşam. 

 

Şair  dünyanın  geleceyini  bilikde,  zekada,  aqillikde  görür  ve 

hamı  yeniyetmeler  o  yoldan  uğurla  keçseler  dava-qalaşa  ehtiyac 

qalmaz. 

 

A mekteb yolları, sizsiniz yalnız 

Yaradan işiqla istiqbalları. 

Meni xoşbextliye siz apardınız, 

A mekteb yolları, mekteb yolları. 

 

“Bahar”  (1950)  kitabinda  da  B.Vahabzade  hele  axtarışdadır. 

Doğrudur,  zaman  ve  insan  elaqesinin  bir  bağlılığının  da  tebiet 

olduğunu  anlayır.  Senet  dühalarına  –  A.S.Puşkine,  Ü.Hacıbeyova, 

Azerbaycan  Dövlet  Dram  teatrının  yaradıcı  heyetine,  senet 

mektebinden  istehsalata  geden  genclere  hesr  etdiyi  şeirlerden  hiss 

olunur ki, Bextiyar Vahabzade özü de hemin şağlarda öyrenir, mütalie 

edir, Azerbaycan ve dünya medeniyyetinin inkişafında öz yerini, dest-

xettini  tapmağa  çalışır.  Şairin  daxili  narahatlığı  ilk  qelem 

tezrübelerinde  de  nezere  çarpır.  Xalqı  daşlı-kesekli  cığırlarla 

addımladığı halda yolların hamarlığınım göze soxulduğu ile barışmır. 

Tekce  yurdunun  füsunkar  tebieti  qarşısında  olayları  unudub  eline 

ressam fırçası alıb tablolar yaratmaq isteyir: 

---

Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı 

 

518 

 

 

Çay daşları yene xal-xal, 

Gözel olur çölde bu hal. 

Etirlenir çemen, çayır, 

Göy üzünü qucaqlayır 

Kemer kimi qövsi-qüzeh. 

 

Yavaş-yavaş esdikce meh, 

Yayılır xoş torpaq iyi. 

Bu menalı gözelliyi 

Biz sevirik ezel günden, 

Gözel veten, gözel veten! 

 

Ümumilikde, şairin onilliyin sonunadek (“Gülüstan” poemasını 

qeleme alanadek) bir-birinin ardenca yeddi kitabı çap olunub: “Menim 

dostlarım” (1949), “Bahar” (1950), “Dostluq neğmesi” (1953), “Ebedi 

heykel” (1954), “Ceyran” (1957), “Aylı geceler” (1958) ve “Seçilmiş 

eserleri” (Şairin kitabxanası” seriyasından, 1959). Bu, sovet dövründe 

böyük  uğur  ve  qelem  sahibine  gösterilen  sonsuz  etimaq  idi.  Artıq 

Azerbaycan  ictimaiyyetine  “Bextiyar  Vahabzade”  imzası  yaxşı  tanış 

idi.  Bu  imzanın  yaratdıqları  evvelki  onilliklerde  yaranan  sablon 

movzulardan, pafoslu, ritorik, hay-küylü, şüarabenzer fikirlerden uzaq 

idi.  İnsanı  düşündüren  en  semimi  duyğularla,  genclik  etirasından 

doğan  qetiyyetli  misralarla  zengin  idi.  Bextiyar  Vahabzade  “Anni 

Dobi”  (1951)  seiri  ile  ilk  defe  öz  vetenine  aid  qarşısıalınmaz  gizli 

problemleri başqa ölkeye şamil edib setiraltı menalarda düşüncelerini 

oxucularına  çatdırmağın  mümkünlüyünü  anladı.  Bu  günün 

prizmasından  yanaşanda  az  yaşlı  uşağın  pul  elde  etmek  üçün 

işlemesinde facievi heç ne yoxdur. Balaca oğlanların eline eski parçası 

alıb  yoldan  öten  mağınların  şüşelerini  silmekle  sürücülerden  qepik-

quruş  alması  ile  her  gün  rastlaşırıq  ve  adi  hal  kimi  qarşılayırıq.  Bes 

uzaq Hindistanda Dehli tütün fabrikinin fehlelerinin uşaqlardan ibaret 

olmasına şairin sarsılmasının sebebi ne idi?  

 

Onun vur-tut on yaşı var, 

Tütün eşir... ömrü boyu, 

 

Yanağında göz yaşı var. 

Yazıq bala, körpe quzu, 

 

Oynamalı bu çağında 

Yadlar senin gülüşünü 

 

Qurutdular dodağında. 

---