Beyn əlxalq Çay Hövzələrinin Ətraf Mühitinin Qorunması (BÇHƏMQ) Müqavil ə №2011/279-666

 

28 

Dəstəfurçayda da daşqınlar 131 gün davam edir. Daşqınların orta başlanğıc vaxtı 6 mart, bitmə vaxtı 

is

ə 15 iyuldur. 

    

Gəncəçay 32% qar suları və 44% qrunt suları ilə qidalanır. Yaz daşqını dövründə illik axın çayın 

ümumi  həcminin  60%-ini  təşkil  edir.  Avqust,  oktyabr  və  bəzən  noyabrda  düşən  yağıntılar 

qısamüddətli daşqınlara səbəb olur. Əsas çay və onun qolları üzərində 5 hidrometrik məntəqə var. 

    

Gəncəçay üzərində – Alaxançallı məntəqəsində axım norması 137 m

3

/s 29 iyun 1974-

cü ildə 13,7 

m

3

/s ən yüksək su sərfi və 12 yanvar 1986-cı ildə 0,33 m

3

/s minimal su sərfi müşahidə olunmuşdur. 

    

Gəncəçay üzərində – Gədəmiş məntəqəsində axım norması 1,63 m

3

/s, ən yüksək su sərfi – 7 iyun 

1974-

cü ildə 15,9 m

3

/s və 14 fevral 1986-cı ildə 0,37 m

3

/s minimal su sərfi müşahidə olunmuşdur. 

    

Zurnabad məntəqəsində stasionar müşahidələr həyata keçirilir. İllik axım norması 4,38 m

3

/s, 11 

iyul 1965-

ci  ildə  107  m

3

/s  ən  yüksək  su  sərfi  və  1  mart  1939-cu  ildə  0,36  m

3/

s  minimal  su  sərfi 

müşahidə olunmuşdur. 

 

Şəmkirçay  

 

    

Çay  şəbəkəsinin  orta  sıxlığı  0,83  km/km

2

-

dir.  Mənsəb  hissəsinin  çay  dərəsi  dayazdır  və  V 

formasında olur, aşağı axında dərinlik artır. Hövzə mailliyinin hündürlüyü 100-150m. çay dərəsinin 

eni 20-

50 mdir(Mənbə: Məmmədov).  

 

Cədvəl  1.10. Şəmkirçayın əsas qolları 

Çayın adı 

Sağ/sol sahil 

ML, km 

L, km 

Km

2

 

Sarısu 

Sağ 

84 

12 

30 

Ağdaşsu 

Sol 

84 

11 

28 

Adsız 

Sol 

79 

9 

20 

Qoşqarçay 

Sağ 

76 

18 

86 

Çobançay 

Sol 

74 

7 

8 

Murtuzçay 

Sol 

70 

11 

20 

Şəmkirçay 

Sağ 

69 

25 

192 

Aytalçay 

Sol 

65 

6 

14 

Gədəbəyçay 

Sol 

60 

19 

121 

Əmirvarçay 

Sağ 

58 

19 

100 

Adsız 

Sağ 

56 

10 

20 

Sərdarçay 

Sol 

54 

9 

19 

Barsumçay 

Sol 

47 

7 

19 

Nuzkərçay 

Sağ 

39 

7 

36 

 

    

Şəmkirçay yaz daşqınlı rejimə malikdir. Mövsümi qar suları ilə qidalanmaq 38% təşkil edir.  

     

Şəmkirçay üzərində 2 hidrometrik məntəqə var. Şəmkirçayın hövzəsinin Qalakənd yaxınlığındakı 

məntəqəyə qədər olan ərazisi 117 km

2

-

dir və 1966-cı ildən bugünə kimi ərazidə stasionar müşahidə 

həyata keçirilmişdir. Məntəqənin məlumatlarına əsasən çayın axın norması 2,34 m

3

/s-dir. 

    

Şəmkirçayın  hövzəsinin  Barsum  məntəqəsinə  qədər  olan  ərazisi  92  km

2

-

dir.  Məntəqənin 

hidrometrik məlumatlarına əsasən çayın axım norması 8,38 m

3

/s olmaqla ən yüksək su sərfi - 240 

m3/s iyulun 4-ü 1981-

ci ildə qeydə alınmışdır 

   

Orta çoxillik maksimal su sərfi 67,1 m3/s təşkil edir.   

---

 

29 

 

 

 

Tovuzçay  

 

    

Tovuzçay hövzəsinin sahəsi 278 km

2

, uzunluğu isə 42 km-dir. Tovuzçay həmçinin tranzit çaydır 

və onun Azərbaycan ərazisində uzunluğu 11 km-dir. 

Tovuzçay Axıncaçayın sol qoludur. 

 

Tovuzçayın əsas qolları aşağıdakılardır: 

1.

 

Çayın  sol  qolu;  uzunluğu  7  km,  hövzəsinin  sahəsi  25  km

2

-

dir.  Qol  çaya  Tovuzçayın 

mənsəbindən 34 km yuxarıda tökülür. 

2.

 

Navur  çay,  sol  qol;  uzunluğu  8  km,  hövzəsinin  sahəsi  10  km

2

-

dir.  Qol  çaya  Tovuzçayın 

mənsəbindən 22 km yuxarıda tökülür. 

3.

 

 

Noraşen çay, sağ qol; uzunluğu 17 km, hövzəsinin sahəsi 26 km

2

-

dir. Qol çaya Tovuzçayın 

mənsəbindən 10 km yuxarıda tökülür. 

 

    

Su  rejiminin  əsas  fazasını  gursululuq  dövrü  təşkil  edir.  Yaz  daşqınları  dövrü  qısa  zamanda 

yekunlaşır və yaz-yay yağışları (aprel-iyul) daşqınlara səbəb olur. 

    

Axım norması 0,7 m

3

/s; ən  yüksək  axım Tovuz şəhəri  yaxınlığında 22,2 m

3

/s olmaqla 25 may 

1982-

ci ildə və 50,8 m

3

/solmaqla 7 may 1952-

ci ildə müşahidə olunmuşdur. 

    

Respublika  ərazisində  bu  çayın  sululuğu  azalır,  belə  ki,  ölkədən  kənarda  suyun  istifadə  həcmi 

yüksəkdir. Bəzi illərdə çayın qollarında sellər baş verir. Bulanıqlıq dərəcəsi qışda mimimal həddə 

çatır,  lakin  yaz-yay  daşqınları  zamanı  yenidən  artır  və  1000  q/m

3

-

ə  çatır.  Orta  minerallaşma  500 

q/m

3

-

a bərabərdir. . 

    

Çayın suyundan əsasən suvarmada istifadə olunur. Su çaydan 4-dən çox maqistral kanal vasitəsilə 

götürülür.  

 

Ağstafaçay  

 

    

Çay üzərindəki 5 müşahidə məntəqəsinin məlumatlarına əsasən hövzənin 6-10 %-ni təşkil edən 

yuxarı  axım  hissəsində  müşahidə  olunan  ən  yüksək  axım  6  aprel  1943-cü  ildə  45,  2  m

3

/san 

olmuşdur. Ən yüksək su sərfi 18 aprel 1960-cı ildə olaraq 144 m

3

/san təşkil etmişdir 

    

Respublika ərazisində Ağstafaçayın bulanıqlığı 10 q/m

3

-

dən 430 q/m

3

-

ə qədər dəyişir. Ən böyük 

bulanıqlıq 500 q/m

3 

yazda gur daşqınlar dövründə müşahidə olunmuşdur. 

    

Gətirmələrin illik miqdarı 50,000 t, onların axın modulu 28 t/km

2

 

təşkil edir. 

    

Ağstafaçayda  suyun  temperaturu  il  ərzində  1,5

o

C-

dən  (fevral)  20,6

o

C-

yə  (iyul)  qədər  dəyişir.      

Maksimal temperatur 25,1

0

C 1988-

ci ildə qeydə alınmışdır. 

    

Ağstafaçayın axımını tənzimləmək üçün onun üzərində Ağstafaçay su anbarı tikilmişdir. 

 

Təbii göllər və su anbarları  

     

      

Regionda çox sayda göllər mövcuddur. Onların əksəriyyəti şirin sulu göllərdir. 

---