Beyn əlxalq Çay Hövzələrinin Ətraf Mühitinin Qorunması (BÇHƏMQ) Müqavil ə №2011/279-666
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bölmələri Olmayan Miosen Dövrü Dəniz Çöküntüləri 16 Oliqosen, Orta Miosenin Aşağı Hissələri
- Qumdaşları, Gillər, Əhəngdaşı 23 Yuxarı Və Aşağı Təbaşir, Senoman Dövrü Albukerk
- Orta Yura, Bayos Dövrü Kvarslı Porfirlər (Tikinti Işlərində Işlədilən Vulkanik Süxurlar) Və Tuflar 26
- Qrunt suları horizontu
- Birinci təzyiqli sulu horizont
- İkinci təzyiqli sulu horizont
- Üçüncü (Abşeron) təzyiqli sulu horizont
- Dördüncü (ağcalıq) təzyiqli sulu horizont
34
9 Qorqan Horizonu Kürün Terrası 10 Bakı Mərhələsi Diluvium, Proluvium, Alluvium 11 Bakı Mərhələsi Qeyri Sabit Kontinental- Dəniz Çöküntüləri 12 Bakı Mərhələsi Kürün Terrası 13 Abşeron Mərhələsi Kontinental- Dəniz Çöküntüləri 14 Ağcagil Mərhələsi Dəniz Çöküntüləri 15 Bölmələri Olmayan Miosen Dövrü Dəniz Çöküntüləri 16 Oliqosen, Orta Miosenin Aşağı Hissələri Dövrü Maykop Lay Dəstəsi, Gil Və Qumdaşları 17 Eosen Dövrü Dövrü Foraminifer al Laylar, Gillər, Mergel (Gil Və Əhəngdən Ibarət Çöküntü Süxur), Qumdaşları 18 Yuxarı Təbaşir, Maastrixt Dövrü Əhəngdaşı 19 Yuxarı Təbaşir Dövrü Əhəngdaşı, Mergel (Gil Və Əhəngdən Ibarət Çöküntü Süxur) 20 Yuxarı Təbaşir, Yuxarı Turoniyan Dövrü Torf, Qu mdaşları, Gillər 21 Yuxarı Təbaşir, Aşağı Turoniyan Dövrü Vulkanoloji Seriyalar 22 Yuxarı Təbaşir, Senoman Dövrü Qumdaşları, Gillər, Əhəngdaşı 23 Yuxarı Və Aşağı Təbaşir, Senoman Dövrü Albukerk Vulkanoloji Çöküntü Seriyaları 24 Orta Yura, Batoniyan Dövrü Vulkanoloji Seriyalar 25 Orta Yura, Bayos Dövrü Kvarslı Porfirlər (Tikinti Işlərində Işlədilən Vulkanik Süxurlar) Və Tuflar 26 Orta Yura, Orta Və Aşağı Bayos Dövrü Vulkanoloji Seriyalar 27 Mezozoy Dövrü Parçalara ayrılmamış 28 Kembri Və Kembridən Öncəki Dövr Qarantlar, Qarandroidlər və Droitlər
Düzənlik ərazisində 300-400 metr dərinliyə qədər 5 sulu horizont (qrunt və 4 təzyiqli sulu horizont) aşkar edilmiş və öyrənilmişdir. Qrunt suları horizontu ərazinin hər sahəsində inkişaf tapıb və onun yatma dərinliyi dağətəyi bölgədə 70-98m arasında olmaqla Kür çayına doğru və bəzi yerlərdə bulaqlar şəklində yer səthinə çıxırlar. Qrunt su səviyyəsinin mütləq qiyməti 713-37 m, mailliyi 0,050,04, adətən 0,05-0,013-dür. Sulu süxurlar araları qumla və çaydaşları ilə dolmuş çaqıllardan təşkil olunmuş, süzülmə əmsalları 49,9 m/günə çatır, effektiv qalınlıqları isə 5,5-185,2 m-dir. Onlara çoxlu kəhrizlər qazılmış və bəzilərinin sərfi 10-50 l/s-yə çatır, bir çoxu indi də su təchizatı mənbəyidir. Quyular vasitəsilə bir neçə litrdən 32,7l/s qədər su alınıb.
olmaqla, ərazinin şimali-şərqində gətirmə konuslarının orta və kənar hissələrində, Ağstafaçay və Tovuzçayın gətirmə konuslarının yuxarı hissələrində, hətda dağətəyi bölgədə də aşkar edilib. Digər tərəfdən Gorançay və İncəçayın gətirmə konuslarının orta hissələrində ona rast gəlinir. Horizontun tavanı 19,3-218 m dərinliklərində açılıb və ən böyük dərinlik gətirmə konuslarının yuxarı, ən kiçik isə kənar hissələrini təvafüq edir. Onların pyezometrik səviyyəsi çox yerlərdə yer səthinə 80 m dərinlikdə, bəzi sahələrdə isə 6-14 m, bəzən +32 m yuxarıda yerləşərək, özüaxar olur. Pyezometrik səviyyənin mütləq qiyməti ilkin kəşfiyyat məlumatlərına görə 441-33,8 m arasında Kürə doğru azalır,maillik isə 0,05-0,04 arasında dəyişir. Sulu süxurlar qrunt suları ilə eynilik təşkil edir və onların effektiv qalınlığı 2,6-97,3 m, süzülmə əmsalı 0,04-105,9 m/gündür. Quyular vasitəsilə 0,04-57 l/s (özüaxar da) su alınmış və xüsusi sərf 0,02-8,7 l/s.m olmuşdur. İkinci təzyiqli sulu horizont dördüncü dövrün kontinental təbəqəsinin aşağı hissəsinə məxsusdur və gətirmə konuslarının ancaq orta kənar hissələrində, birinci horizonta nisbətən az sahədə yayılıb. Horizontun tavanı 68,5-192 m dərinliklərdə açılıb. Onun dərinliyi ərazinin şimali- qərbində cənubdan şimala doğru artır və ən böyük Kürün solunda, Qarayağı düzündə aşkar edilib. Düzənliyin orta hissəsində Tovuzçay-Qoşqarçay çayarası sahədə horizontun tavanının açılması
35
dərinliyinin müəyyən qanunauyğunluğu müşahidə edilmir. Qalan sahələrdə dərinlik yeraltı suların hərəkəti istiqamətində kürə doğru azalır. Quyularda su səviyyəsi yer səthindən aşağı -80,7 m-ə qədər və +13,7 m-ə qədər yuxarı olur. Mütləq səviyyə qiyməti -373,7-33,8 m, mailliyi 0,028-0,002-dir. Sulu süxurlar qumlu çaqıllardan (gətirmə konuslarının orta hissələrində) və qumlardan ibarətdir, effektiv qalınlıqları 3-200 m, süxurların süzülmə əmsalı 0,5-55,6 m/gündür. Quyulardan 0,28- 25 l/s, ən yüksək sərf özüaxar vaxt alınmışdır. Xüsusi sərf 0,04-3,13 l/s.m-dir. Üçüncü (Abşeron) təzyiqli sulu horizont ikinci sulu horizontun inkişaf etdiyi sahələrdə formalaşır (Kürün sol sahili və İncəçayın gətirmə konusu istisna olmaqla) bu horizontu təşkil edən süxurlar da kontinental mənşəllidirlər və onun tavanı 120-283 m dərinliklərdə açılıb. Pyezometrik səviyyəsi yer səthindən 23,9 m-ə qədər aşağı 2,2 m-ə qədər yuxarıda yerləşir. Mütləq səviyyəsi 357-38,5 m, mailliyi 0,014-0,005- dir. Sulu süxurlar əsasən qumlardır. Bəzi sahələrdə çaqıl-çınqıllar da mövcuddur. Onların effektiv qalınlığı 4,5-44,7 m, süzülmə əmsalı 0,5-16,2 m/gündür.
edir. Düzənliyin şimali-qərbində bu horizont təkcə Kür ətrafı sahədə quyularda açılıb və dəniz mənşəli süxurlara məxsusdur. Onların üzərində kontinental mənşəli süxurlar yatır. Ərazinin cənubi- şərqində kontinental mənşəli süxurların aşağı hissələri də ağcaqıla aid edilir. Burada sulu hprizontun yayıldığı sahə genişlənir və Gorançayın bütün gətirmə konusunu əhatə edir. Həmin yerdə bu horizont qrunt sularından sonra rast gəlinən birinci təzyiqli əsas sulu horizont olur. Onun tavanı 36- 284 m dərinliklərində açılır, pyezometrik səviyyəsi yer səthindən 32,2 m aşağıda və bəzi sahələrdə +24, m yuxarıda qərarlaşır, mailliyi 0,02-0,006, mütləq səviyyəsi isə 446-63,4 m arasında dəyişməklə Kür çayına doğru azalır. Sulu süxurlar ərazinin şimali-qərbi və mərkəzi hissəsində qumlardan, cənubi-şərqində isə - araları qumla dolmuş çaqıl-çınqıllardan və qumlardan ibarətdir. Horizontun effektiv qalınlığı düzənliyi şimali-qərbində 87 m-ə çatır. Buruq quyularında suyun sərfi 0,48-
36,8 l/s, xüsusi sərfi – 0,04-3,06 l/s.m-dir. Sulu süxurların su keçirmə əmsalı ərazinin şimali- qərbində 10 m/günə qədər, cənubi şərqində isə 0,9-36,7 m/gün təşkil edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, ərazi boyu yuxarıda təsvir edilən sulu horizontlar arasında regional su keçirməyən təbəqənin hər yerdə böyük qalınlığa malik olması və bəzi yerlərdə onların yuyulub aradan çıxması
Sulu horizontlar arasındakı sıxı hidrodinamiki və hidrovliki əlaqənin olmasına zəmin yaratmışdır. Elə bu səbəbdən də bütün bu horizontlara birləşmiş sulu horizontlar kompleksi kimi baxmaq məqsədyönlüdür. Bu kompleksin effektiv qalınlığı 3-179 m, çox sahədə isə 50-100 m arasındadır. Süxurların sukeçiriciliyi bir neçədən 2550 m 2 /gün daha tez-tez 20-1700 m 2 /gündür. Dağətəyi bölgədə sukeçiricilik əmsalı adətən 100-200 m 2 gün, yeraltı su axını istiqamətində artaraq,gətirmə konsullarının orta hissələrində 1000-2000 m 2 /gün və konuslar arası çökəkliklərdə isə 100-1000 m 2 /günə qədər olur. Ən böyük sukeçiriciliyi kiçik ərazilərdə Cəyirçayın, İncəçayın və s. gətirmə konuslarında rast gəlinir. Yeraltı sular ərazinin əksər hissəsində şirin və az minerallaşaya (0,2-4,8 q/l) malikdir, lakin cənubi-şərqdə doğru minerallaşma artaraq 10-20 q/l və daha çox olur. Minerrallaşmanın artması suyun kimyəvi tərkibinə görə tipinin də dəyişməsinə səbəb olur və o, hidrokarbonatlı kalsiumdan sulfatlı-hidrokarbonatlı, hidrokarbonatlı-sulfatlı, sulfatlı, sulfatlı-xlorlu kalsiumlu-maqneziumlu və natriumlu tipə qədər dəyişir. Bu istiqamətdə suyun codluğu da artir (21,6 mq ekv/l) və hətda Gəncə şəhəri ərazisində də o bir qədər normadan artıqdır.
Azərbaycan Respublikası ərazisində yeraltı sulu horizontların və komplekslərin “ çirklənmə şəraiti ’’ və “ təbii mühafizə ’’ dərəcəsi regional hidrogeoloji tədqiqatlar zamanı zəif öyrənilmişdir. Həmin istiqamətdə problemlərin araşdırılması 1980-ci illərdə Milli Geoloji Kəşfiyyat Xidməti
Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|