Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
41
səy göstərmələridir. Bu cür səylərə təkan verən amillər kimi isə liberallaşmanı, ticarət və investisiya maneələrinin aradan qaldırılmasını, azad iqtisadi zonaların yaradılmasını və s. göstərmək olar. Mikroiqtisadi səviyyədə qloballaşma dedikdə müəssisənin fəaliyyətinin daxili bazar çərçivəsindən kənara genişlənməsi başa düşülür. Sahibkarlıq fəaliyyətinin çoxmilli istiqamətlənməsindən fərqli olaraq qloballaşma dünya bazarının mənimsənilməsinə vahid yanaşma tələb edir. Qloballaşma milli iqtisadi sistemlərin artan qarşılıqlı əlaqələrini və asılılıqlarını xarakterizə edir. Elmi-texniki inqilabın təsiri altında istehsalın qloballaşması elə bir vəziyyət yaradır ki, praktiki olaraq heç bir ölkəyə ―özünün‖ istehsalına malik olmaq sərfəli olmur. Ayrı-ayrı milli iqtisadiyyatlar dünya təsərrüfatına daha çox inteqrasiya olunur və orada öz yerini tapmağa çalışırlar. Işçi qüvvəsinin hərəkəti, kadrların hazırlanması və mütəxəssis mübadiləsi daha çox beynəlmiləl xarakter kəsb etməyə başlayır. Qloballaşmanın obyektiv bir proses olduğundan çıxış etsək onu şərtləndirən əsas faktorlar kimi aşağıdakıları göstərmək olar:
istehsal amilləri – istehsalın həcminin kəskin surətdə artması, onun həyata keçirilməsinin yeni formalarının peyda olması, nəqliyyat və rabitənin keyfiyyətcə yeni səviyyəyə yüksəlməsi;
iqtisadi amillər – kapitalın bir nöqtədə həddən artıq təmərküzləşməsi, çərçivəsi milli sərhədlərdən kənara çıxan təşkilati formaların beynəlxalq xarakter kəsb etməyə başlaması və nəticədə vahdi bazar məkanının formalaşması;
siyasi amillər – dövlət sərhədlərinin şəffaflaşması, vətəndaşların, əmtəə və xidmətlərin, kapitalın hərəkət azadlılığının yüngülləşməsi;
zəifləməsi, milli məhdudiyyətin aradan qaldırılması nəticəsində insanların mobilliyinin yüksəlməsi və beynəlxalq miqrasiyaya təkan verilməsi;
iqtisadi və maliyyə informasiyası ilə operativ mübadilə nəticəsində problemlərin səmərəli surətdə həll olunması, ən yeni infromasiya texnologiyalarının (xüsusilə İnternetin) geniş surətdə yayılması, dövlət tənzimlənməsinin və nəzarətinin imkanlarının əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırılması; 42
elmi-texniki amillər – qabaqcıl elmi-texniki və texnoloji vasitələrdən istifadənin iqtisadi mənfəətləri. 1990-cı illərin sonlarına dünya iqtisadiyyatının qloballaşması bir sıra yeni xüsusiyyətlər əldə edib: 1)
xarici iqtisadi əlaqələrin və beynəlxalq hesablaşmaların liberallaşdırlıması keçmiş sosialist düşərgəsinin bir çox ölkələrini əhatə edir; 2)
artması tendensiyaları arasında ziddiyyətlərin kəskinləşməsi baş verir; 3)
ölkələrin iqtisadi inkişaflarında müşaiyət olunan fərqli intensivlik eyni zamanda bu inkişafın fərqli istiqamətlərə yönəlməsi və fərqli meyarlarla təyin olunması ilə müşaiyət edilir; 4)
unifikasiya və standartlaşdırmaya aktiv meyl meydana gəlib. Bütün ölkələr üçün texnologiya, ekologiya, mühasibat uçotu və s. üçün vahid standartlar tətbiq edilir. Standartlar təhsilə və mədəniyyətə də yayılır. Bununla yanaşı, təsərrüfat fəaliyyətinin həyata keçirilməsi qaydalarının unifikasiyalaşdırılmasında problemlər də müşahidə olunur, beynəlxalq təşkilatların bu istiqamətdə həyata keçirilən fəaliyyətlərində uğursuzluqlar müşahidə olunur; 5)
siyasətinə, monetar siyasətə, məşğulluq siyasətinə və s. qarşı irəli sürülən tələblərin unifikasiyası baş verir; 6)
olan ikili standartlar problemi də müşahidə edilməkdədir; 7)
iqtisadiyyatda da siyasətdə olduğu kimi birqütblü dünyanın formalaşdırılması prosesi gedir, ümumilikdə yeni dünya qaydası, xüsusilə yeni dünya iqtisadi qaydası formalaşdırılır. Dünya iqtisadiyyatının qloballaşması prosesi heç də problemsiz ötüşmür. Qloballaşma ilk növbədə sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin mövqelərini gücləndirir, onlara əlavə üstünlüklər verir. Əlbəttə ki, qloballaşma geridə qalmış ölkələrə də öz iqtisadiyyatlarını inkişaf etdirmək, dünya iqtisadiyyatının layiqli yer tutmaq üçün müəyyən şərait yaradır. Lakin qloballaşma prosesi mənfi nəticələrlə də müşaiyət olunur. Qloballaşma bütün ölkələrə toxunan ümumbəşəri problemlərin yaranması və kəskinləşməsi ilə ayrılmaz əlaqədədir. Bu problemlər aşağıdakı kimi məcmulaşdırıla bilər: 43
Hərbi-iqtisadi problemlər özündə müasir kütləvi qırğın silahlarının yayılması, sınağı və daha böyük dərəcədə tətbiqi təhlükəsini birləşdirir. Bu cür silahların ehtiyatlarının məhv edilməsi üsulları da bir çox ölkələrin təhlükəsizliyini zərbə altında qoyur. Ən yeni silahlardan istifadə edən beynəlxalq terrorizmin yayılması xüsusi təhlükə yaradır.
ölkələrinin resurslarını və səylərini birləşdirmədən mümkün deyil. Bu problemlər sırasında kosmosun, dünya okeanının, Antarktidanın tədqiqini və mənimsənilməsini göstərmək olar. Bu cür birləşmə olmadan xüsusi təhlükəli xəstəliklərə qarşı mübarizə qeyri-səmərəli olur. Bu tip problemlər sırasında həmçinin məhsulların və istehsal üsullarının ümumdünya standartlaşdırmasını göstərmək olar.
Yoxsulluqla, aclıqla, geridə qalmış ölkələrdə yüksək ölüm səviyyəsi ilə mübarizə bəşəriyyətin gələcəyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu problemlər sırasında həmçinin dünya demoqrafik proseslərinin optimallaşdırılmasını qeyd etmək olar.
İnsanın təsərrüfat fəaliyyətinin təbiətə təsiri də mühüm ümumbəşəri problemə çevrilib (havanın, suyun və torpağın vəziyyətinin pisləşməsi, atmosferin ozon qatının dağılması prosesi, iqlim istiləşməsi). Bura həmçinin nüvə energetikası ilə bağlı olan texnogen qəzaların qarşısının alınmasını da aid etmək lazımdır.
iqtisadiyyatının artım tempinə və sabitliyinə ciddi surətdə təsir göstərə bilər. Yuxarıda sadalanan problemlər hər kəsə, bütün dünya ictimaiyyətinə toxunur, yəni ümumi xarakter daşıyır. Bu, qlobal adlandırılan problemlərin birinci prinsipial xarakterik xüsusiyyətidir. Özünün miqyasına, aradan qaldırlması dərəcəsinə və müddətinə görə bu problemlər böyük həcmdə qüvvə və vasitə tələb edir ki, ayrılıqda heç bir ölkə və hətta ölkələr qrupu buna malik deyillər. Onların həlli üçün müxtəlif çeşodli resursların cəlbi vacibdir, yəni, istənilən qlobal problemin doğurduğu ciddi iqtisadi aspektlər mövcuddur və onların həlli bütün dünya ictimaiyyətinin resurslarını, ilk növbədə maddi-maliyyə resurslarını bir nöqtəyə yönəltməkdən keçir. Bir çox və ya bütün ölkələrin, beynəlxalq təşkilatların məcmu vasitələrinin cəlbinin zəruriliyi bəşəri, başqa sözlə qlobal problemlərin ikinci prinsipial xüsusiyyətidir. Qlobal problemlərin həlli üçün ölkələrin səylərinin birləşdirilməsi müxtəlif yollarla baş verə bilər: ikitərəfli və çoxtərəfli sazişlər, beynəlxalq təşkilatların yaradılması və
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|