Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.4. Dünya təsərrüfatının mahiyyəti, xüsusiyyətləri və
35
Dövlətlərarası regional inteqrasiya ölkələri vahid iqtisadi məkana yaxınlaşdırır, milli təsərrüfatlar arasında ixtisaslaşma və kooperasiyanın sərhədlərini genişləndirir. Bütün qitələri əhatə etmiş regional iqtisadi inteqrasiya prosesləri inteqrasiya birliklərinin iştirakçı dövlətləri arasında BİM-in bütün formalarının intensiv inkişafına şərait yaradır.
dünya və regional sistemləri yaradılır. Bu sistemlərin təkmilləşdirliməsi nəticəsində bütün ölkələr üçün ümumi olan normativ-hüquqi baza formalaşdırılır.
şəbəkəsini birləşdirən BİM-in ümumdünya infrastrukturu formalaşır. Bu, BİM-in praktiki reallaşdırılmasını zaman baxımından əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirir, onun həyata keçirilməsinin yeni üsullarını yaradır (İnternet şəbəkəsi vasitəsilə alqı- satqı müqavilələrinin bağlanması, beynəlxalq birjalarda, hərraclarda əmtəə və xidmətlərin alqı-satqısı, beynəlxalq hesablaşmaların dərhal həyata keçirilməsi və s.). BİM-in inkişafını sürətləndirən amillərlə yanaşı, onun təkamülünə mənfi tərəfdən təsir göstərən faktorlar da mövcuddur. Onilliklər ərzində iki sistem (kapitalist və sosialist sistemləri) arasında olan münaqişəli vəziyyət və soyuq müharibə BİM-in inkişafından da yan keçməmişdir. Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurasına (QİYŞ) üzv olan ölkələrin SSRİ başda olmaqla yaratdıqları hərbi-siyasi və ticarət-iqtisadi blokda ölkələr arasındakı münasibətlər yalnız müəyyən qədər iqtisadiyyat tərəfindən formalaşdırlır, xarici əlaqələr isə maksimum dərəcədə məhdudlaşdırlırdı. Belə ki, bu ölkələr praktiki olaraq birbaşa xarici investisiyaları öz ölkələrinə buraxmırdılar. Öz növbəsində Qərb ölkələri ABŞ başda olmaqla iqtisadi əlaqələrin məhdudlaşdırılmasından SSRİ-yə qarşı mübarizə vasitəsi kimi aktiv surətdə istifadə edirdilər. Bütün bunlar BİM-in inkişafına mənfi təsir edirdi. Müasir düvrdə postsosialist ölkələrin dünya iqtisadiyyatına ətraflı surətdə qoşulma prosesi də qapalı iqtisadiyyatın miras qoyduğu çətinliklərlə, dünya bazarlarında kəskin mübarizə ilə və digər faktorlarla üzləşir. BİM-in inkişafı həmçinin sənaye ölkələrinin və keçmiş müstəmləkə və yarımüstəmləkə əyalətlərin iqtisadi inkişaf səviyyələrində olan iri fərqlə də məhdudlaşır. Sonuncu qrup ölkələrinin əksəriyyətinin iqtisadiyyatı bir-iki kənd təsərrüfatı məhsulunun və ya mineral xammalın ixracından birbaşa surətdə asılıdır. Bu isə onsuz da tam olmayan iqtisadiyyatın strukturunun qeyri-sabitliyini daha da artırır.
36
İqtisadiyyatların açıqlığına olan meyl dövlətlər tərəfindən tətbiq olunan müxtəlif növ maneə və məhdudiyyətlərin saxlanılması, bəzi hallarda isə artırılması ilə müşaiyət olunur. Kasıb ölkələr üçün bu cür maneələr başa düşülən və hətta qaçılmazdır, çünki milli iqtisadiyyatı səmərəli surətdə müdafiə etmədən müasir iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək mümkün deyildir. Normal bazar qüvvələrinin fəaliyyətinə maneçilik törədən hərbi-siyasi amillər də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Silah ixracının artımı son nəticədə BİM-in sağlam inkişafını dağıda bilər. Bu baxımdan ayrı-ayrı ölkələrə qarşı beynəlxalq qaydada razılaşdırılmış tam və ya qismən iqtisadi blokada və ya birtərəfli surətdə tətbiq olunan tədbirlər artıq nadir hal deyildir. Nəhayət, BİM-in inkişafına maliyyə və iqtisadi böhranlar da mənfi təsir göstərir.
onun inkişafında müasir meyllər
Müasir BİM-in inkişaf şərtlərindən danışarkən həmçinin dünyanın ümumi olduğunu qeyd etmək lazımdır. Müasir dünya təsərrüfatı ümumdünya quruluşunun tərkib hissəsi olmaqla bütün dünya üçün vahid olan qanun və prinsiplər əsasında fəaliyyət göstərir. Digər tərəfdən, müasir dünya təsərrüfatı özünün qayda və qanunları olan müstəqil sistemdir. Bu sistemin elementləri bir-biri ilə ziddiyyət təşkil etmir, onlar bir-birləri ilə, həmçinin digər sistemlərin (siyasi, hüquqi, ekoloji və s.) elementləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olurlar və asılılıq yaradırlar. BİM-in nəzəriyyəsi və praktikasını öyrənərkən tez-tez dünya təsərrüfatı anlayışından istifadə edilir. BİM-in obyektiv əsası kimi çıxış edən müasir dünya təsərrüfatı sıx qarşılıqlı əlaqədə və təsirdə olan, bazar iqtisadiyyatının obyektiv qanunlarına tabe olan milli iqtisadiyyatların məcmusundan ibarət qlobal iqtisadi sistemdir. Daim inkişafda olan qlobal dünya təsərrüfatı eynicinsli olmayaraq özündə sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin, inkişaf etməkdə olan ölkələrin və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin milli iqtisadiyyatlarını birləşdirir. Müasir dünya təsərrüfatının əsasında bazar münasibətləri durur və buna görə də dünya təsərrüfatının liderləri kimi bazar münasibətlərinin daha çox inkişaf etdiyi ölkələr çıxış edirlər.
37
Özündə hələ də çoxlu ziddiyyətləri və meylləri əks etdirən müasir dünya təsərrüfatının vahidliyi və dinamikliyi XX əsrin ortalarına nisbətən müqayisə olunmaz dərəcədə artmışdır. Müasir dünya təsərrüfatı tam olaraq bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə, beynəlxalq əmək bölgüsünün obyektiv qanunauyğunluqlarına, istehsalın və kapitalın beynəlmiləlləşməsinə əsaslanır. Yeni minilliyin ilk illərində dünya təsərrüfat əlaqələri iqtisadi fəaliyyətin daha intensiv inkişaf edən sahəsi kimi çıxış edir. Beləliklə dünya təsərrüfatı daim hərəkətdə olan, artan beynəlxalq əlaqələrə və mürəkkəb qarşılıqlı təsirlərə malik olan, bazar iqtisadiyyatının obyektiv qanunlarına tabe olan milli təsərrüfatların məcmusudur. Bu məcmu əsasında həddən artıq ziddiyyətli, bununla yanaşı, az və ya çox dərəcədə vahid dünya iqtisadi sistemi formalaşır. Bir tərəfdən iqtisadi inkişaf səviyyələrindən və siyasi quruluşlarından asılı olmayaraq bütün ölkələr üçün ümumi olan iqtisadi qanunların (məsələn, tələb və təklif qanunu) fəaliyyəti, digər tərəfdən bütün ölkələrin məhsuldar qüvvələrini inkişafa sövq edən elmi- texniki inqilabın nailiyyətləri dünya təsərrüfatının vahidliyini müəyyən edən obyektiv amillərdir. Dünya təsərrüfatında hazırda bir sıra sabit meyllər müşahidə edilməkdədir. Onların sırasına aşağıdakıları aid etmək olar:
iqtisadi artımın sabit templəri. Bütün dünya ölkələrinin orta artım templəri 1990-cı illərin əvvəlində mövcud olan 1%-dən onilliyin axırına 3%-ə qalxıb;
maliyyə bazarlarının qloballaşması və milli iqtisadiyyatların qarşılıqlı asılılıqlarının artması;
əmtəələrlə beynəlxalq ticarətin öz artim tempinə görə dünya təsərrüfatı subyektlərinin daxili istehsalının artımını əhəmiyyətli dərəcədə (təxminən 1,5% səviyyəsində) üstələməsi;
xidmətlərlə beynəlxalq ticarətin son onilliklərdə əmtəələrlə beynəlxalq ticarətə nisbətən 3 dəfə sürətlə artması;
təmin edilməsinin vacib və zəruri şərtinə çevrilməsi;
müasir şəraitdə əmtəələrlə və xidmətlərlə beynəlxalq ticarətin ilkin mərhələdə beynəlxalq elmi-texniki əməkdaşlıqla, istehsal prosesində beynəlxalq istehsal Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|