Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin (BİM) mahiyyəti, formaları və onun dünya iqtisadiyyatında rolu və əhəmiyyəti
23
dünya iqtisadiyyatının formalaşmasının ikinci mərhələsində özünəməxsus rol oynamışdır. İkinci mərhələdə həmçinin beynəlxalq əmək bölgüsünün yaranması və inkişafı baş vermişdir ki, bu da son nəticədə özünü ölkələr arasında sabit iqtisadi əlaqələrin yaranmasında, əmtəə ixracından kapital ixracına keçiddə göstərmişdir. Bu mərhələdə həmçinin beynəlxalq ticarətin sürətli inkişafı baş vermişdir. Beləliklə, söyləmək olar ki, ikinci mərhələnin sonunda dünya kapitalist bazarı tam surətdə formalaşmışdır.
Dünya iqtisadiyyatının inkişafının üçüncü mərhələsində isə dünya kapitalist bazarı dünya iqtisadiyyatının mərkəzinə çevrilir. Belə ki, elektrotexniki inqilab, dünyanın iqtisadi cəhətdən tam surətdə bölüşdürülməsi, inhisar kapitalizminə keçid beynəlxalq əmək bölgüsü sisteminin və onun əsasında ümumdünya təsərrüfatının formalaşması ilə nəticələnir. Bu mərhələ müstəmləkələrdə deyil ölkə daxilində istehsal edilmiş əmtəələrin ixracının artması ilə xarakterizə olunur. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin digər formaları işçi qüvvəsinin miqrasiyası və kapital ixracı təşəkkül tapmağa başlamışdır.
Bu mərhələdə kapitalist istehsalı əsasında formalaşan dünya təsərrüfatı özündə sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin bir-birləri ilə və müstəmləkələrlə beynəlxalq iqtisadi münasibətlərinin məcmusunu əks etdirirdi.
Dünya təsərrüfatının inkişafının dördüncü mərhələsi əvvəlki mərhələdə bərqərar olmuş dünya təsərrüfat əlaqələrinin böyük bir hissəsinin pozulması ilə xarakterizə olunur. Bir çox ölkələrin iqtisadi inkişafının 1920-ci ildən sonra sürətlənməsinə baxmayaraq, beynəlxalq maliyyə sistemi yüksək qeyri-sabitlik nümayiş etdirirdi. Dünya ticarəti isə dövrün sonuna qədər 1913-cü il üzrə əldə edilmiş səviyyəyə gəlib çata bilmədi.
Beynəlmiləlləşmə prosesinin inkişafında beşinci mərhələ beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin yenidən qurulması mərhələsi kimi xarakterizə edilə bilər. Bu dövrdə yeni beynəlxalq iqtisadi qayda axtarışına başlandı. Bu axtarış zamanı daha əvvəl tənəzzülə məruz qalmış xarici iqtisadi əlaqələr bərpa edilir, əmtəə, xidmət və istehsal amillərinin ölkələrarası axını artırdı. Bu mərhələdə beynəlxalq əmək bölgüsü sistemi tam gücü ilə funksiya göstərməyə başlayır ki, bu da, elmi-texniki və texnoloji inqilabla, beynəlmiləlləşmə və inteqrasiya proseslərinin kəskin surətdə güclənməsi ilə, əmtəə bazarı strukturunun köklu surətdə dəyişməsi ilə sonuclanır. Əmtəə və kapital bazarının tənzimlənməsinə keçid isə bütün ölkələrin iqtisadiyyatlarının qarşılıqlı asılılıqlarının güclənməsini sürətləndirir. Beçinci mərhələdə dünya təsərrüfatı beş əsas amilin təsiri altında inkişaf edirdi: 24
görünməmiş iqtisadi artım;
ölkələrin iqtisadi fəaliyyət sahəsində birləşməyə göstərdikləri güclü meyl və əmək məhsuldarlığının artımı;
xarici iqtisadi siyasətin liberallaşdırılması;
intensiv elmi-texniki tərəqqi;
imperializmin müstəmləkə sisteminin dağılması. Bu periodda inkişaf etməkdə olan ölkələr dünya təsərrüfatı orbitinə daha aktiv şəkildə daxil olur, dünya kapitalist və sosialist təsərrüfatlarının beynəlxalq iqtisadi münasibətləri aktivləşir, həmin sistemlər arasında dünya təsərrüfat əlaqələri bərqərar olurdu. Milli iqtisadiyyatlar daha dərin şəkildə dünya təsərrüfatına cəlb edilir və ondan daha da asılı vəziyyətə düçürdülər ki, bunda da dünya üzrə iqtisadi inteqrasiya prosesləri mühüm rol oynayırdı. Dünya təsərrüfat əlaqələrinin tənzimlənməsi üçün beynəlxalq təşkilatlar sistemi yaradılır, eyni zamanda beynəlxalq korporasiyaların fəaliyyəti aktivləşirdi. Bu dövrdə dünya təsərrüfatı özündə beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin və beynəlxalq əmək bölgüsünə cəlb edilən, beynəlxalq mübadilədə iştirak edən və ondan asılı olan milli iqtisadiyyatların məcmusunu əks etdirirdi. Nəhayət, sonuncu, altıncı mərhələdə dünya təsərrüfatı vahid tam sistem halına düşməyə başlayır. Bu cür inkişafın əsas amilləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar:
SSRİ-nin dağılması, postsosialist ölkələrinin inkişafın bazar mexanizmlərini əsas götürmələri;
beynəlxalq şirkətlərin dünya təsərrüfatının subyektləri kimi rollarının artması. XXI əsrin əvvəlində dünya təsərrüfatı öz masştabına görə qlobaldır, tam olaraq bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə, beynəlxalq əmək bölgüsünə, istehsalın beynəlmiləlləşməsinin obyektiv qanunauyğunluqlarına əsaslanır və özündə üç əsas elementi – milli iqtisadiyyatların məcmusunu, onları əlaqələndirən beynəlxalq iqtisadi münasibətləri və beynəlxalq şirkətlər tərəfindən yaradılan beynəlxalq iqtisadiyyatı əks etdirir.
25
2.1. BİM-in mahiyyəti, predmeti və formaları 2.2. BİM-in milli iqtisadiyyatlar üçün əhəmiyyəti, onun göstəricilər sistemi və qarşılıqlı iqtisadi asılılıq 2.3. BİM-in inkişaf amilləri və meylləri 2.4. Dünya təsərrüfatının mahiyyəti, xüsusiyyətləri və onun inkişafınfa müasir meyllər 2.5. Dünya təsərrüfatında qloballaşma prosesi və qlobal problemlər 2.6. BİM-də ölkələrin təsnufləşdirilməsi göstəriciləri və meyarları
Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin (BİM) mahiyyəti, formaları və onun dünya iqtisadiyyatında rolu və əhəmiyyəti 2.1. BİM-in mahiyyəti, predmeti və formaları
Bəşər cəmiyyətlərinin müxtəlif təşkilati formaları dövründə iqtisadi əlaqələrin inkişafı böyük tarixə malikdir ki, bu barədə əvvəlki mövzuda məlumat verilib. İlk vaxtlarda bəsit məzmun daşıyan iqtisadi münasibətlər ən müxtəlif amilllərin təsiri nəticəsində daim genişlənərək və inkişaf edərək hazırkı formasına gəlib çatmış, bütün ölkələrin maraqlarına və mənafelərinə uyğun olan mürəkkəb münasibətlər sistemi halına düşmüş, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər formalaşmışdır.
mübadiləsi və istehlakı üzrə müxtəlif ölkələrin təsərrüfat subyektləri arasında qarşılıqlı fəaliyyət sistemidir. BİM ayrı-ayrı ölkələr, onların regional birlikləri, həmçinin ayrı-ayrı müəssisələr (transmilli və çoxmilli şirkətlər) arasında iqtisadi münasibətlərin çoxsəviyyəli təsərrüfat əlaqələri kompleksidir.
münasibətlərin reallaşdırılması mexanizmi. BİM bir elm kimi xarici ölkələrin iqtisadiyyatını deyil, onların iqtisadi münasibətlərinin xüsusiyyətlərini öyrənir. BİM, ümumilikdə iqtisadi münasibətlər kimi insan fəaliyyətinin bir sferasıdır və o, təsərrüfat fəaliyyətinin ümumi qanunauyğunluqlarına tabe olur. BİM obyektiv olaraq əmək bölgüsü prosesindən, istehsalın və elmin beynəlxalq ixtisaslaşmasından, təsərrüfat fəlaiyyətinin beynəlmiləlləşməsindən çıxış edir.
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|