80
üzvündən birini Azərbaycan Gömrük Təşkilatı təmsil edir. Bu isə həm
milli, həm də beynəlxalq sahədə tərəqqi və təkan olmaqla beynəlxalq
əməkdaşlığın inkişafı və möhkəmləndirilməsi məqsədi ilə ölkəmizin
artan nüfuzunun bariz nümunəsi kimi məqsədyönlü gömrük siyasəti
aparmaqla ölkə İqtisadiyyatının iqtisadi suverenliyinə təminata, iqtisadi
təhlükəsizliyə və beynəlxalq inteqrasiyaya xidmət edir.
4.4. Azərbaycanın Beynəlxalq ticarət əməkdaşlığın
perspektivləri
Azərbaycan Respublikası dövlət suverenliyi əldə etdikdən sonra
onun xarici iqtisadi fəaliyyət sahəsində sərbəst, müstəqil siyasət
yeritməsi obyetiv zə- rurətə çevrilmişdir, digər tərəfdən isə bunun üçün
zəruri zəminlər yaranmışdır. Ölkə SSRI-nin tərkibində olduğu illər
ərzində xarici ölkələrlə, hətta sabiq müttəfiq respublikalarla öz
mənafeyini, ehtiyac və imkanları baxımından müstəqil iqtisadi əlaqələr
həyata keçirmək imkanına malik deyildi. Azərbaycanın xarici ticarət
əlaqələrinin təhlili göstərir ki, son illərdə başlanmış meyl – ticarət
əlaqələrinin liberallaşdırılması, idxal və ixracın strukturu və
coğrafiyasının genişləndirilməsi, ölkəmizin xarici ticarət təşkilatlarında
iştirakı və bu təşkilatların qayda və metodlarını öz xarici ticarət
siyasətinə tətbiqi və s. ticarət sferasında müsbət meyllər əmələ gəlmişdir.
Azərbaycan, demək olar ki, dünyanın bütün qitələri
ilə ticarət - iqtisadi əlaqələrə malikdir.
(Cədvəl -8)
81
Lakin istehsal olunan məhsulların rəqabət qabiliyyətinin dünya
bazarlarında aşağı olduğuna görə, respublika əsasən xammal ixrac edir.
Son vaxtlarda dünya ölkələri arasında iqtisadi inteqrasiya güclənmişdir.
Artıq hər 60 bir ölkənin iqtisadiyyatının inkişafı milli sərhədlərdən
çıxaraq dünya iqtisadiyyatına qovuşur. Deməli, elə etmək lazımdır ki,
ölkə dünya əmək bölgüsündə hazır məhsulla daha çox təmsil olunsun.
Sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr dünya bazarına əsasən hazır
mhsul, qabaqcıl mütərəqqi texnologiya, daha zox elm tutumlu məhsullar
çıxarır. Həmin texnologiyanı alan ölkələr isə tez bir zamanda onu tətbiq
edərək,
milli
İqtisadiyyatın
formalaşdırılması
və
inkişafını
sürətləndirirlər. Azərbaycanın idxal və ixrac balansının təhlili göstərir ki,
ölkəyə Avstraliya, Belçika, Bolqarıstan, Çin, Çexiya, Fransa, Almaniya,
Macarıstan, Iran, Israil, Cənubi Koreya, Polşa, İsveçrə, Suriya, Türkiyə,
Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Böyük Britaniya, ABŞ kimi güclü inkişaf
82
etmiş ölkələrdən texniki tərəqqinin əsasını təşkil edən sənaye sahələrinin
məhsulları ilə bərabər, Azərbaycanda inkişafı və istehsalı üçün bütün
imkanlar və amillər olan sənaye və kənd təsərrüfatı məhsulları da
gətirirlər. Yuxarıda göstərilən ölkələrdən Azərbaycana ət, süd
məhsulları, quş əti, çay, düyü, günəbaxan yağı, tünd spirtli içkiləri,
üzüm, alma, armud, kolbasa, qənnadı məmulatları, meyvə-tərəvəz
şirələri, siqaretlər, makaron məmulatları, mineral sular, bir sıra
tərəvəzlər, məişət mebelləri, xalça və xalça məmulatları, elektrik
cihazları, telefon aparatları, ayaqqabı, pambıq parçalar, kauçuk və rezin
məmulatları, elektrik naqilləri və kabellər, sintetik yuyucu vasitələr,
boyalar və s. gətirilir. Halbuki, həmin məhsulların istehsalı üçün
ölkəmizdə bütün imkanlar və amillər mövcuddur. Həmin məhsulların
istehsalı uzaq məsafələrdən səmərəsiz yükdaşımaların qarşısını alar,
istehsalın səmərəliliyinin artmasını təmin edər, sosial geriliyi azaldar,
milli gəliri artırar. Bütün bunların hamısı birlikdə əhalinin yaşayış
səviyyəsinin artmasını təmin edər. Milli İqtisadiyyatımızın inkişafının
əsas istiqamətlərindən biri də ictimai əmək bölgüsüdür ki, bunu da təbii-
coğrafi, sosial-iqtisadi və milli amillər şərtləndirir. Ticarət əlaqələrinin
inkişaf səviyyəsi, ictimai əmək bölgüsünün dərinləşməsi və cəmiyyətin
məhsuldar qüvvələrinin inkişafı ilə bilavasitə əlaqədardır. Ticarət
əlaqələrinin dinamikliyi İqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələri, müəssiəslər
arasında uzun müddətə sabit istehsal əlaqələrinin olmasını tələb edir.
Yükdaşımaların ümumi həcmində neft, qara metal, tikinti, meşə, yeyinti
məhsulları yüksək xüsusi çəkiyə malikdir. Respublikadan kənara
çıxarılan yüklərin strukturu ölkələrarası əmək bölgüsünün xarakterini
müəyyən edir. Belə ki, Azərbaycandan kənara göndərilən yüklərin
yarıdan çoxu neft məhsullarının payına düşür. İqtisadi-ticari əməkdaşlıq
və ictimai əmək bölgüsü ölkə miqyasında əmək məhsuldarlığının
artmasının təmin olunması, məhsul istehsalına sərf olunan maddi və
əmək məsrəflərini, həmçinin iqtisadiyyatın bütün sahələrində kapital
83
qoyuluşunun və yüklərin nəql edilməsinə sərf edilən məsrəflərin ixtisar
edilməsidir. Bu ictimai əmək bölgüsünün əsas məqsədi və istehsalın
səmərəliliyinin əsas göstəricisidir. Ölkəmizin ticarət əlaqələri səmərəli
əmək bölgüsünə və istehsalın kooperasiyasına əsaslanmalıdır. Bunun
nəticəsində istehsal məsrəfləri azalar və əmək məhsuldarlığı yüksələrsə,
ölkələrarası mal mübadiləsi qarşılıqlı faydalı olar. Xarici ticarət
əlaqələrinin və onunla bağlı milli iqtisadiyyatın inkişafının tarixi
xüsusiyyətləri, müxtəlif təbii və iqtisadi şərait, ölkənin əlverişli nəqliyyat
iqtisadi vəziyyəti ilə əlaqədardır. Azərbaycan Avropa ilə Asiyanın
kəsişməsində yerləşməklə, məhsuldar qüvvələrin inkişafı və səmərəli
nəqliyyat-iqtisadi əlaqələr üçün olduqca əlverişli vəziyyətə malikdir.
Azərbaycan ildən-ilə digər ölkə və regionlar üçün nəzərdə tutulmuş
məhsullar istehsalında öz xüsusi çəkisini artırır, eyni zamanda ictimai
əmək bölgüsü və ölkələrarası əmək bölgüsü daha da dərinləşir,
iqtisadiyyatın
ixtisaslaşması
və
kompleks
inkişafı
güclənir.
Azərbaycanın ticarət əlaqələrinin güclənməsi əmək bölgüsünün
dərinləşməsi ilə üzvi surətdə əlaqədardır. Əmək bölgüsünün
dərinləşməsi təbii sərvətlərin mənimsənilməsini və müxtəlif sənaye
sahələrinin yaranmasını təmin etməklə, məhsuldar qüvvələrin
yerləşməsində güclü dəyişiklik etmiş, ticarət əlaqələrinin daha da
təkmilləşdirilməsi üçün şərait yaratmışdır. Azərbaycan öz tələbatının
böyük hissəsini digər respublikalardan alınan xalq istehlakı malları
hesabına ödəyir. Ümumiyyətlə, ərzaq məhsullarının 70 faizi digər
regionlardan gətirilir. Xalq sənaye istehlak mallarından Azərbaycana
avtomobillər, elektrik avadanlıqları, pambıq və yun parça, ayaqqabı və s.
daxil olur, yüngül sənaye məhsullarına olan tələbatın 45%-i gətirmə
məhsullarla ödənilir. Beləliklə, Azərbaycan ictimai əmək bölgüsünə,
ixtisaslaşma və kooperativləşməyə, iqtisadi inteqrasiyaya aktiv daxil
olur. Hazırda Azərbaycan güclü inkişaf etmiş yanacaq-energetika,
maşınqayırma, neft-kimya ölkəsidir ki, bu sənaye sahələrinin inkişafı
Dostları ilə paylaş: |