BiSMİllahir-rəhmanir-rəHİm kitabda istifadə olunan ədəbiyyat

PEYĞƏMBƏRİN NƏZƏRİ NƏ İDİ?

Görəsən doğrudanmı Peyğəmbər (s) Əbu Bəkri özündən sonra canişin təyin etmişdi? Və ya Peyğəmbər (s) camaatı şura yolu ilə canişin seçməyə dəvət etmişdi, onlar da Əbu Bəkri bu məqam üçün layiqli bilmişdilər?

İslami kitablarda Əbu Bəkrin Peyğəmbərin vəsisi olması haqda səhih bir hədis yoxdur. Mətləbin şahidi budur ki, əgər belə bir hədis və ya rəvayət mövcud olsaydı, Əbu Bəkr və Ömər səqifədə ona istinad edərdilər. Əgər belə bir iddia etsəydilər yenə də iddiaları üçün əsaslı bir dəlilləri yox idi. Çünki, Quran vəli və vəsini elmin dərinliklərinə yiyələnən bir şəxs kimi təqdim edir. Əbu Bəkr isə deyirdi: “Mən də sizin kimi bir şəxsəm. Əgər düzgün yolda olsam mənə tabe olun.” O, dəfələrlə öz savadsızlığına işarə etmiş,¹⁸⁹ və vəsinin şura yolu ilə seçilməsi haqda Peyğəmbərdən heç bir rəvayət nəql olunmamışdır.

İbni Əbil Hədid yazır: “Peyğəmbər vəsi təyin etmək məsələsinə laqeyd yanaşıb öz vəzifəsinə layiqincə əməl etmədi!” Əgər onun bu sözü düzgün olsa, onda deməliyik ki, Peyğəmbər (s) öz risalətini aşkarda yerinə yetirməyib. Çünki, Quran Peyğəmbərin öz ilahi vəzifəsini aşkarda bəyan etməyi onun əsas vəzifələrindən bilir. “Və ma ələr-rəsuli illəl-bəlağul-mubin” (Peyğəmbərin vəzifəsi yalnız aşkar şəkildə bəyan etməkdir)¹⁹⁰ Belə olan surətdə isə Peyğəmbər (s) özü ümmət arasında ixtilaf salan şəxs kimi tanınmalıdır, bu söz isə küfrdən başqa bir şey deyil!

Bütün aləmlərə rəhmət olaraq göndərilən bir Peyğəmbər öz ardıcıllarına qarşı belə bir iş görüb, öz ümməti arasında ixtilaf salarmı?

Bəziləri deyirlər: “Peyğəmbər (s) camaata tövsiyə etmişdi ki, xəlifəni şura yolu ilə seçsinlər. Çünki Allah-taala Quranda buyurur: “Və əmruhum şura bəynəhum” (onların işləri öz aralarında şura əsasındadır.) Sual etmək lazımdır: Görəsən nə üçün keçmiş peyğəmbərlər bu üsuldan istifadə edərək vəsi təyin etmədilər? Nə üçün Əbu Bəkr özündən sonra vəsi təyin etdi? Nə üçün Ömər əvvəlcədən hazırlanmış məkrli plan əsasında xəlifə seçməyi altı nəfərin sərəncamına qoyub, üstünlüyü isə öz kürəkəni olan Əbdürrəhman ibni Ovfun olduğu dəstədə bildi?!

Əgər xəlifə təyin etmək Quranın göstərişinin ziddinə olsaydı, onda Quranın ziddinə əməl edən ilk şəxslər Əbu Bəkr və Ömər idilər. Digər tərəfdən də, sağlam ağlın təsdiq etdiyi kimi, əgər vəsi təyin etmək düzgündürsə, onda nə üçün Peyğəmbərin vəsi təyin etməsinə imkan verməyib, ona yaraşmayan sözləri ona dedilər?!

Bu ağlasığan bir işdirmi ki, Peyğəmbər 23 illik bir müddətdə müxtəlif əzab-əziyyətlərə və çətinliklərə sinə gərib dini təbliğ etsin, camaatı haqqa doğru hidayət etsin, amma axırda bu yolun davam etməsi haqda bir şey fikirləşməyib, ümməti öz başına buraxsın və çəkdiyi zəhmətlər də heçə getsin?!

Quranın buyurduğuna görə, bütün peyğəmbərlərin vəsiləri olmuşdur. Onda sonuncu Peyğəmbər üçün canişin olmaması necə mümkündür?

Peyğəmbərin son dərəcə təkid etdiyi halda onun vəsisini tanımaq mümkün deyilsə, onda sair məsələlər qarşısında nə etmək lazımdır və Quranıdüzgün təfsir və məna etmək necə mümkün olacaq? “Kəfana Kitabullah” Təkcə Quranın bu işlərə kifayət etdiyini demək olarmı? Şafei, Hənəfi, Hənbəli, Maliki, İmamiyyə, Mötəzilə, Əşairə, Zeydiyyə, Sufiyyə, Cəririyyə və sair kimi məzhəblərin məşhur alimləri on dörd əsr keçdikdən sonra Quran ayələrindən Peyğəmbərin vəsisini və canişinini tanıyıb onun elm dəryasından layiqincə istifadə etmişlərmi və bu asimani kitabın dərin mənalı sirlərini dünya əhlinə çatdıra bilmişlərmi?

Məşhur rəvayətlərə əsasən Peyğəmbər (s) belə buyurub: “Bütün İslam firqələrindən yalnız biri cənnət əhli, qalanları isə cəhənnəm əhlidirlər. Hətta ibadət edib, oruc tutub, zəkat versələr belə.”

İslam firqələrinin bəziləri itin bala-sının üç günlüyünə kimi halal olduğunu deyir və onun ətinin kabab edib yeyirlər. Bəzi firqələr isə onu elə doğulduğu gündən haram bilirlər. Bəziləri mənini (sperma) pak bilib o halda namaz qılır və məscidə gedirlər. Bəziləri isə onu murdar bilir və iynənin ucu qədər belə paltarda olsa onunla qılınan namazın batil olduğunu deyirlər. Onların bir dəstəsi müvəqqəti evlənməyi haram bilir, bəziləri isə haram yox, müstəhəb bir iş bilirlər. Bəziləri bir məclisdə (yığıncaqda) üç dəfə ardıcıl təlaq verməyi düzgün bilir, bəziləri isə düzgün bilməyib bu cür təlağın batil olduğunu deyirlər. Bəziləri it və donuzun doğduğunu nəcis bilirlər, bəziləri isə onun it və donuzdan olduğuna baxmayaraq onu pak bilir və deyirlər ki, Allah-taala murdar və nəcis şey yaratmır. Onun Yaratdığı bütün şeylər pakdır.

Deməli, tam əmin olmalıyıq ki, Peyğəmbər (s) öz ümmətini vəsi və müəllimsiz buraxmayıb. Ancaq camaatı Peyğəmbərin dediklərindən uzaq-laşdıran və onun əmr və göstərişlərinə əməl etmələrinin qarşısını alan başqaları oldu.

DÖRDÜNCÜ FƏSİL

SÜNNÜ ALİMLƏRİ VƏ ŞİƏLƏRİN NƏZƏRİNDƏ ƏBU BƏKRİN MƏQAMI

ƏBU BƏKR BARƏSİNDƏ SÜNNÜLƏRİN RƏVAYƏTLƏRİ

Ömər ibni Xəttab Peyğəmbər (s)-dən belə nəql edir: “Əbu Bəkrin dünyaya gəldiyi gecə Allah-taala Ədn behiştində zühur edib dedi: (Ey Peyğəmbər,) Öz İzzət və cəlalıma and olsun, bu gecənin mövludunu (Əbu Bəkri) sevib əzizləməsən, səni behiştə daxil etməyəcəyəm.”¹⁹¹ Halbuki, Əbu Bəkr dünyaya gələn zaman Peyğəmbərin iki yaşı vardı. Onda bu yalan və qondarma hədisi necə nəql edirlər?! Allah bilir! Digər tərəfdən, sünnülərin kitablarında bu rəvayətin ziddinə olan bir neçə rəvayət də mövcuddur. Onların bəzilərini aşağıda qeyd edirik:

1) İbni Həzm özünün “Mühəlla” adlı kita-bında Vəlid ibni Cəmildən belə nəql edir: “Əbu Bəkr Peyğəmbərə hiylə qurub onu qətlə yetirmək istəyən şəxslərdən biri idi.”¹⁹²

2) Ömər ibni Xəttab deyir: Əbu Bəkr zülm edib (xilafətdə) məndən qabağa keçdi və günah etdi.” Bir gün Əbu Bəkrin oğlu barədə deyir: “O, pis bir heyvancığazdır. Ancaq atasından yaxşıdır.”¹⁹³

3) Ömər öz oğluna deyir: “Məgər sən indiyə kimi qəflət yuxusunda idin və bilmirdin ki, bu Bəni-Teym tayfasının axmağı (Əbu Bəkr) zülm ilə (xilafətdə) məndən qabağa düşüb?!”¹⁹⁴

4) Ömər başqa bir yerdə isə belə deyir: “Agah olun və bilin ki, Əbu Bəkrlə beyət tələm-tələsik və tədbirsiz olaraq baş verdi. Bundan sonra hər kəs sizi belə bir beyətə dəvət etsə onun boynunu vurun!”¹⁹⁵

Başqa bir rəvayətdə oxuyuruq: “İnnə Əba Bəkrin xəyrul-əvvəliynə vəl-axiriyn Əbu Bəkr əvvəldəki və axırdakı məxluqların ən yaxşısıdır.”¹⁹⁶

“Nüzhətül-məcalis” kitabında belə oxuyuruq: “Allah məxluqlarının arasında ən fəzilətli şəxsin – Əbu Bəkr Siddiqin (düzgün danışan) fəzilətlərinin bəyanı babı...”¹⁹⁷

“Ruhul-bəyan” təfsirində yazılır: “Peyğəm-bərdən sonra Əbu Bəkrdən fəzilətli bir şəxs dünyaya gəlməyibdir.”¹⁹⁸

Təəccüblü burasıdır ki, Əbu Bəkrin özü xilafətə çatdıqda deyir: “İnnə li şeytanən...” “Ey camaat, mənim üçün bir şeytan var və məni aldadır. O mənə yaxınlaşdıqda məndən uzaq olun ki, sizin mal və canınıza xəsarət yetirməyim.”¹⁹⁹

Bir rəvayətdə “Əbu Bəkr camaatın ən biliklisi idi”-deyilir, halbuki Əbu Bəkrin özü “Kaş üç şeyi Peyğəmbərdən soruşaydım”²⁰⁰ deyir.

Sünnü alimləri Peyğəmbərdən nəql ediblər ki, “ümmətimin ən rəhimli şəxsi Əbu Bəkrdir.” Bəs necə olur ki, Əbu Bəkrin əmri ilə başçıları Malik ibni Nüveyrə olmaqla Bəni Təmim tayfasının kişilərini onunla beyət etmədikləri üçün, kütləvi şəkildə öldürüb, arvad-uşaqlarını əsir tutur və mallarını isə qarət edirlər? Əbu Bəkr müsəlmanlardan bəzilərini odda yandırdı. Hətta Peyğəmbərin yeganə yadigarı olan həzrəti Zəhra (ə)-ın evini yandırmaq üçün qoşun yolladı!

Səd ibni Cərir deyir: “Ömərin oğlu Abdullahın yanında Əbu Bəkr və Ömər haqda söhbət düşdü. Bir nəfər dedi: Allaha and olsun! Bu iki nəfər ümmətin günəşi və nuru idilər.

Ömərin oğlu Abdullah Bu məsələni haradan dərk etdiniz? - deyə soruşdu, o şəxs dedi: Məgər görmədiniz ki, bu iki nəfər necə əlbir olub ümmətə xilafət etdilər?!

Ömərin oğlu Abdullah dedi: Heç də belə deyil. Onların bir-biri ilə ixtilafları var idi. Bir gün atamın yanında idim. O, görüş vaxtının qurtardığını elan etdi. Bu zaman Əbu Bəkrin oğlu Əbdürrəhman gəldi və daxil olmaq üçün icazə istədi. Ömər dedi: Bu da o pis dördayaqlılardandır, ancaq bununla yanaşı, atasından yaxşıdır. Atamın bu sözü məni dəhşətə gətirdi. Mən dedim: “Atacan, Əbdürrəhman atasından yaxşıdır?”

Atam dedi: “Ey anasız! Kim var ki, onun atasından yaxşı olmasın?!”

Mən dedim ki, Əbdürrəhmana icazə ver, gəlsin. Əbdürrəhman daxil olub öz sözünü dedi. O getdikdən sonra atam mənə dedi: “Sən indiyə kimi qəflət yuxusunda idin və Bəni-Teym tayfasının axmağının (Əbu Bəkrin) mənə etdiyi zülmlərdən xəbərin yox idi.”

Mən dedim: “Mənim bu hadisədən xəbərim yox idi.”

Atam dedi: “Heç ümidim də yox idi ki, sən bunu biləsən!”

Mən dedim: “O (Əbu Bəkr) camaata, onların gözlərinin nurundan da əziz və sevimlidir.”

Atam dedi: “Bəli, atanın bu işə qəzəbinə baxmayaraq belədir!”

Dedim: “Ata, belədirsə, onda onun əməllərini camaata bəyan etmək və sirlərini faş etmək istəmirsən?!”

Atam dedi: “Bu necə mümkün ola bilər, halbuki, sən özün deyirsən ki, camaat onu gözlərinin nurundan çox istəyir?! Əgər mən bunu bəyan etsəm, onlar inanmayacaq və nəticədə mənim başımı daşa vuracaqlar.”

Sonra atam bir qədər cürətlənib cümə günü camaat qarşısında dedi: “Ey camaat, agah olun və bilin ki, Əbu Bəkrlə beyət tələm-tələsik və gözlənilməz olmuşdu. Ancaq Allah ümməti onun şərrindən xilas etdi. Hər kəs sizi Əbu Bəkrlə edilən belə bir beyətə dəvət etsə, onu öldürün!”²⁰¹

İkinci rəvayət: Şərik ibni Abdullah Nəxə”i, Əbu Musa Əşəridən belə nəql edir: Ömər ilə birlikdə həccə getdik. Məkkəyə yetişdikdə, xəlifə Ömərin görüşünə getmək qərarına gəldim. Yolda Müğeyrə ibni Şöbəni gördüm, o da Ömərin görüşünə gedirdi. Üçümüz birlikdə yola davam etdik. Yol boyu Ömərin xilafəti, onun İslam və müsəlmanlara bəxş etdiyi əzəmətdən söhbət edirdik. Əbu Bəkrdən söhbət düşdükdə, Müğeyrəyə dedim: “Şübhəsiz, Əbu Bəkr Ömərin xilafətinə təkid edirdi. Deyilənə görə o, özündən sonra bacarıqlı və qüdrətli bir şəxs olan Ömərin xəlifə olmasını nəzərdə tutmuşdu.”

Müğeyrə dedi:... Ey Əbu Musa! Deyəsən sən bu Qüreyş tayfasının nə qədər həsədçi olduqlarını bilmirsən. (Məqsəd Əbu Bəkrin mənsub olduğu Bəni Teym tayfasıdır.) Allaha and olsun, əgər həsədi ölçsələr, onun onda biri başqalarının, onda doqquzu isə Qüreyşin payına düşər.

Mən dedim: “Sakit ol, ey Müğeyrə! Həqiqətən də Qüreyşin başqalarına nisbətən fəziləti gün kimi aydındır.”

Biz söhbət edə-edə Ömərin qaldığı yerə çatdıq, amma onu orada tapa bilmədik. Bir nəfər dedi ki, Ömər burada idi, indi getdi. Məscidül-hərama tərəf getdik. Ömər orada təvaf edirdi. Biz də təvaf etdik. Təvafdan sonra bizim yanımıza gəlib, Müğeyrəyə tərəf dayandı və dedi: “Haradan gəlirsiniz?”

Dedim: “Səni görməyə gəlmişik, ey əmir! Ancaq səni öz yerində tapa bilməyib, bura gəldik.”

Sonra Müğeyrə mənə baxıb güldü. Ömərin bu hərəkətdən xoşu gəlmədi. O dedi: “Nə üçün gülürsünüz?”

Müğeyrə dedi: “Yolda Əbu Musa ilə mənim aramda olan söhbətə gülürük.”

Ömər dedi: “Nə işdir?”

Biz olanları deyib, Qüreyşin həsəd etməsi məsələsinə çatdıq və Əbu Bəkri, özündən sonra Öməri xəlifə təyin etməyə qoymayan şəxsdən söhbət açdıq.

Ömər dərindən ah çəkib dedi: “Müğeyrə! Görüm anan əzanda ağlasın! Həsədin doqquzu yox, yüzdə doxsan doqquzu Qüreyşin hesabına düşür, yüzdə birində isə camaat ilə şərikdirlər.”

Ömər bu sözü dedikdən sonra bir az rahatlaşdı, sonra dedi: “Qüreyşin içində ən çox həsəd edənin kim olduğunu sizə deyimmi?”

“Bəli, ey əmir, tanıtdır!” - deyə cavab verdik.

Ömər dedi: “Əyninizdə libas olduğu halda?”

“Bəli” - deyə cavab verdik.

Dedi: “Əyninizdə libas olduqda bu mümkün deyil.”

Dedik: “Ey əmir... axı bu sözün libasa nə dəxli var?”

Dedi: “Qorxuram bu sirr o paltardan aşkar ola.”

Dedik: “Sənin paltar deməkdə məqsədin, biz özümüzük və sən bizdən qorxursan?”

“Bəli, elədir” - deyə cavab verdi.

Sonra yola düşüb onun iqamətgahına gəldik. Bizə “burada gözləyin”-deyib, özü içəri daxil oldu. Müğeyrəyə dedim: “Ey atasız! Bizim sözümüz ona pis təsir etdi. Məncə, o, bizi burada sözünün davamını demək üçün saxlayıbdır.”

Müğeyrə dedi: “Elə biz də bunu istəyirik.”

Elə bu zaman içəriyə daxil olmağa icazə verdi. Biz içəriyə daxil olduqda, onun arxası üstə uzandığını gördük. Şer oxuya-oxuya bizim sirr saxlamağımızı istəyirdi. Biz dedik: “Biz elə sən istədiyin kimiyik.” O, ayağa qalxıb qapını bağlamaq istədikdə, bizi müşayiət edən keşikçi orada idi. Ömər ona dedi: “Ey anasız! Bizi tənha burax.”

O getdikdən sonra, qapını içəridən bağlayıb, bizim yanımızda oturdu və dedi: “Soruşun, cavab verim.”

Dedik: “Əmir, bizə Qüreyşin ən çox həsəd aparan adamını tanıtdıracaqdın. O kəsin adını de. Hətta bizim paltarımızın belə onun adını eşidib başqasına deyəcəyinə əmin deyilik.”

Ömər dedi: “Siz çətin bir məsələdən sual etdiniz. İndi onu sizə bəyan edəcəyəm. Bu şərtlə ki, mən həyatda olduğum müddətdə bu sirri heç kim bilməməlidir. Öldükdən sonra istəsəniz camaata deyin, istəməsəniz deməyin.”

Biz “İstədiyiniz kimi olacaq” - deyə cavab verdik.

Əbu Musa deyir: Ona dedim: “Mən belə fikirləşirdim ki, Əbu Bəkrin səni səni xəlifə təyin etməsinə qoymayanlar Təlhə və onun həmkarlarıdır. Onlar Əbu Bəkrə demişdilər: “Bədəxlaq və kobud xasiyyətli bir adamı bizə xəlifə edirsən?”

Mən bu sözümdən sonra Ömərin sözündən başa düşdüm ki, o şəxs Təlhə deyilmiş. O yenə ah çəkib dedi: “Daha nə fikirləşirsiniz?”

Biz “dediklərimizin hamısı bir növ gümandır” - deyə cavab verdik.

Ömər dedi: “Kimin haqqında pis fikirləşirsiniz?

Biz dedik: Əbu Bəkrə “Öməri xəlifə təyin etmə deyən şəxslərin haqqında.

Ömər dedi: “Allaha and olsun! Heç də siz fikirləşən kimi deyil: Qüreyşin ən çox həsəd edəni elə Əbu Bəkrin özü idi!!”

Sonra başını aşağı saldı. Müğeyrə mənə, mən də Müğeyrəyə baxıb Ömərin xatirinə biz də başımızı aşağı saldıq. Bizim bu sükutumuz çox uzun çəkdi. Başa düşdük ki, o, bizə dediyi sözə görə peşman olub. Sonra dedi:

“Bəni Teym tayfasının bu yelbeyin və bacarıqsız şəxsinə çox təəssüflər olsun! O zülm və günah yolu ilə (xilafətdə) məni qabaqladı.”

Müğeyrə dedi: “Ey əmir! Onun sizə zülm etməklə sizi qabaqladığını bilirdim. Ancaq günahla sizdən necə qabağa düşüb?”

Ömər dedi: “Mən ümidimi xilafətdən üzdükdən sonra Əbu Bəkr məni üstələdi. Çünki, o başa düşmüşdü ki, camaat mənə rə”y verməyəcək. Allaha and olsun! Əgər qardaşım Yəzid ibni Xəttaba və onun tərəfdarlarına itaət etsəydim, Əbu Bəkr xilafətin şirinliyini heç vaxt dada bilməyəcəkdi. Ancaq mən onu qabağa saldım, özüm isə dala qaldım. Onu xəlifə edib bütün işlərinin düyünlərini onun üçün açdım. Xilafət işində qarışıqlıq yaradan işlərin qarşısını aldım. Amma bu zaman Əbu Bəkr mənə etina etmədən gözü bağlı xilafət kürsüsündən bərk-bərk yapışdı. Vay olsun mənə! Hökumətin yenidən mənə qismət olmasını arzu edirdim. Allaha and olsun! Sərçənin çinədanını doyuran miqdardan başqa, Əbu Bəkr heç nə əldə edə bilmədi, axırda da ondan nisgillə ayrıldı.”

Müğeyrə dedi: “Sizin xilafətə çatmağınıza nə mane oldu? Halbuki, səqifədə Əbu Bəkr xilafəti sənə verdikdə, sən istəməyib onun özünə qaytardın. İndi də oturub təəssüflənirsiz?!”

Ömər dedi: “Müğeyrə, anan əzanda ağlasın! Mən səni ərəblərin dərrakəli kişilərindən bilirdim. Amma deyəsən, sənin səqifədə olan hadisələrdən heç xəbərin yoxdur. O (Əbu Bəkr) məni aldatdı, mən isə ona kələk işlətdim. Ancaq o, mənim daş yeyən quşdan da ağıllı olduğumu bildi. O, camaatın ona yüksək rəğbətlə üz gətirdiyini gördükdə, camaatın onun yerinə başqasını xəlifə seçməyəcəklərinə arxayın oldu. Camaatın rəğbətlə ona üz gətirdiyini gördükdə, mənim fikrimdən keçənləri də bilmək istəyirdi. O öyrənmək istəyirdi ki, xilafətdə gözüm var, ya yox və onunla çəkişməyə başlayacağammı. Məni bu məsələdə tamaha salmaqla imtahan etmək istəyirdi. Elə buna görə də xilafəti mənə verdi. Hər ikimiz bilirdik ki, mən xilafəti qəbul etsəm də camaat bunu qəbul etməyəcəkdir. Buna görə də o mənim bu məqama vurğun olmağıma baxmayaraq ağıllı olduğumu anladı. Əgər bu məqamı qəbul etməkdə müsbət cavab versəydim də, camaat onu mənə verməyəcəkdi və Əbu Bəkr qəlbində mənə qarşı kin saxlayacaqdı. Mən onun fitnəsindən amanda deyildim, amma bununla məlum oldu ki, camaat məni istəmir. Məgər eşitməmisiniz ki, camaat hər tərəfdən fəryad edib deyirdi: “Ey Əbu Bəkr, xilafət üçün ən ləyaqətli şəxs sənsən və biz səndən başqası ilə beyət etməyəcəyik. (Onlar bu sözləri ilə mənimlə beyət etməyəcəklərini demək istəyirdilər.)”

Mən xilafəti Əbu Bəkrə qaytardıqda onun simasında sevinc izlərini gördüm.

Əbu Bəkrin mənə qarşı kin bəsləməsinin səbəblərindən biri də bu idi ki, o, məndən bir söz eşitmişdi və buna görə də məni danlayırdı. Hadisə belə olmuşdu: Əşəsi əsir tutub Əbu Bəkrin yanına gətirdilər. O, Əşəsə minnət qoyub onu azad etdi, öz bacısını da Əşəsə ərə verdi.

Əşəs Əbu Bəkrin yanında oturmuşdu. Mən ona dedim: “Ey Allahın düşməni! Müsəlman olduqdan sonra mürtəd oldun?! Dindən çıxıb kafir oldun?! Əşəs qəzəbli baxışlarla mənə baxırdı. Hiss edirdim ki, mənimlə söhbət etmək istəyir, ancaq yer və vaxt münasib deyildi.

Bir gün Mədinənin küçələrindən birində məni görüb dedi: “Ey Xəttabın oğlu! Sən o sözü mənə deyirdin?”

Mən dedim: “Bəli, ey Allahın düşməni! Mənim nəzərimdə sənin cəzan bundan da ağırdır.

Əşəs dedi: “Bu mənim üçün çox pis cəza idi.”

Ömər dedi: “Nə üçün məndən yaxşı cəza istəyirsən?”

Əşəs dedi: “Sənin Əbu Bəkrə məcburi itaət etməyin məni çox narahat edir. Allaha and olsun, məni Əbu Bəkrlə müxalifət etməyə cürətləndirən şey, onun səni xilafətdə qabaqlaması idi. Sən ondan dala qaldığın üçün mən onunla müxalifət edirdim. Halbuki, əgər sən xəlifə olsaydın mən heç vaxt səninlə müxalifət etməyəcəkdim.”

Ömər dedi: “Bəli, elədir ki, var. İndi mənə nə kimi tövsiyə edirsən?”

Əşəs dedi: “İndi tövsiyə vaxtı yox, səbr etmək vaxtıdır. Yalnız səbr etməlisən.”

Biz həmin gün öz işimizin dalınca getdik. Ancaq Əşəs yolda Zəbrəqan ibni Bədri görüb əhvalatı ona danışmışdı. O da dərhal Əbu Bəkrə xəbər vermişdi. Əbu Bəkr məni danlamaq üçün təəssüfləndirici bir xəbər yollamışdı. Mən isə ona belə bir xəbər yolladım: “Allaha and olsun! Ya sənin xəlifəlik etməyinə imkan verməyəcəyəm, ya da aramızda olan bu söhbəti camaata çatdıracağam. Onu eşidən bütün süvarilər hər yerə çatdıracaqlar. Amma əgər istəsən öz əfvini davam etdir (ki, sirrimiz açılmasın.)

Əbu Bəkr dedi: “Keçmiş əlaqələrimizi olduğu kimi davam etdirməyimiz daha yaxşıdır. Xilafət də bir neçə gündən sonra sənə çatacaqdır.”

Mən elə fikirləşirdim ki, cümə günü keçməmiş o, xilafəti mənə təqdim edəcəkdir. Ancaq belə olmadı. Allaha and olsun ki o, bundan sonra ölənə kimi xilafət haqda heç vaxt mənimlə söhbət etmədi.”

O, öz xəlifəliyi dövründə bu etinasız-lığını qəzəbindən dişlərini bir-birinə sıxan halda davam etdirirdi. Axırda da elə bu qəzəblə vəfat etdi.

Ömər sonra dedi: “Dediklərimin hamısını camaatdan, xüsusilə Bəni Haşimdən gizli saxlayın. İndi istəsəniz, gedə bilərsiniz.”

Biz onun dediklərindən çox təəccüblənmiş halda evdən çıxdıq. Allaha and olsun, Ömərin dediyi sözləri, onun öldüyü vaxta kimi heç kimə demədik.²⁰²