BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları i BIODIVERSITY: A m a z i n g C a sp ia n F is h e s
Şəmayı - Shemaya
Chalcalhurnus chalcoides
Şəmayı balığı Xəzər dənizində bir
növ Kür şəmayısı və bir yarım növ -
Lənkaran şəmayısı formasında möv
cuddur.
The shemaya is represented in the
Caspian Sea by one species - Kura
shemaya, and one subspecies - Lenko
ran shemaya.
Kür şəmayısı Xəzər dənizinin
əsasən cənubi-qərb hissəsində sahil
dən 3-5 km aralı, 30 m - dək dərinlikdə
yaşayır.
Şəmayı keçici balıqdır, noyabrın
əvvəllərində kürü tökmək üçün Kür
çayına girir. Maraqlıdır ki, suda
temperatur aşağı düşdükcə şəmayının
çaya girməsi sürətlənir. Belə ki, suda
temperatur 12°C olduqda çaya girmə
başlayırsa, 10°C-də maksimum həddə
çatır, 8°C-də prosses başa çatır.
The Kura shemaya is widely distri
buted in the Caspian, primarily in the
southwest. It keeps to the littoral 3 to 5
km away from shore at depths of up to
30 m.
The shemaya is anadromous, spaw
ning in the Kura River in early
November.
Interestingly, the spawning migration
into the Kura River begins when the
water temperature goes down to 12°C.
Şəmayı çox da böyük olmayan
dadlı balıqdır. Uzunluğu 24-30 sm,
kütləsi 125-610qolur.
Kür şəmayısi 3-4 yaşında cinsi
yetişkənliyə çatır, erkəklər arasında 2
yaşlı yetkin balıqlara da təsadüf
olunur.
The migration reaches its peak at a
temperature of 10°C and ends at 8°C.
The shemaya is small but very tasty.
The length of the fish caught in the
Kura River ranges from 24 to 30 cm at
a weight of 125 to 610 g. The Kura
120
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları j BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
Suyun te m p eratu ru 18-25°C
olduqda Şamayı kuru tökm əyə
başlayır. Kürülərin inkubasiya dövrü
18,5-21,5°C temperaturda 70-72 saat
çəkir. Kürüdən çıxmış körpələr çayda
çox qalmayaraq suyun axarı ilə dənizə
aparılır.
Şəmayı çox həssas və zərif balıqdır,
odur ki, suda temperaturun, oksigenin
aşağı düşməsi, mexaniki təsirlər,
xüsusilə çirklənmə ona öldürücü təsir
edir.
Xəzərin Azərbaycan sektorunda
şəmayının Lənkəran yarımnövü və
Mingəçevir su anbarında şirinsu
şəmayısı mövcuddur.
Kür şəmayısı qiymətli vətəgə
balığıdır. Əvvəlki illərdə hər il 41-348
sentnerə qədər şəmayı ovlanardı. Son
illərdə müxtəlif antropogen təsirlər və
ovun düzgün təşkil edilməməsi
nəticəsində Şəmayı ehtiyatı kəskin
azalmışdır.
Lənkəran şəmayısının ovu ildə 30
sentnerdən çox olmur.
Şəmayı ehtiyatını artırmaq məqsə
dilə Varvara balıqartırma zavodunda
mütəxəssis - alimlər tərəfindən onun
süni artırılması sahəsində xeyli iş
görülmüşdür ki, bu da şəmayı balığı
ehtiyatının bərpa olunmasına kömək
edir.
shemaya becomes mature mainly at
the age of three or four years, some
individuals reaching maturity at the
age of two. Depending on body size,
the fertility of the species varies from
10 to 54.7 thousand eggs. Spawning
takes place at a water temperature of
18 to 25°C. The egg incubation period
at 18 to 25°C is 70 to 72 hours.
Some of the hatchlings linger in the
spawning grounds, while most of them
descend into the sea.
The shemaya is extremely tender and
sensitive. Therefore, any mechanical
damage, pollution or oxygen deficien
cy in water is lethal.
The Azerbaijan sector of the Caspian
Sea is also home of the Lenkoran
subspecies, as well as a freshwater
variety inhabiting the Mingechaur
Reservoir.
The Kura shemaya is a valuable
commercial species. Its catches used to
be in the 41 to 348 centner range. In
recent years, however, they have gone
way down as a result of anthropogenic
impact and overfishing. The Lenkoran
shemaya catches do not exceed 30
centners.
To preserve the species, artificial
breeding methods have been deve
loped at the Varvarinskoye hatchery,
which has made it possible to keep the
species alive.
121
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
DABAN BALIQLARI - CRUCIAN CAPS
Carassius
Daban balıqları Volqa, Ural və
Terek çaylarının deltasında yaşayan
şirinsu balıqlarıdır. Daban balıqları
Azərbaycanın su hövzələrində ilk dəfə
1980-cı ildən görünməyə başlamışdır.
Buraya onlar Orta Asiyanın əmtəə
balıqçılıq təsərrüfatlarından bitki ilə
qidalanan balıq körpələrini gətirərkən
təsadüfən onların arasında gətirilmiş
və qısa müddətdə yerli şəraitə
uyğynlaşaraq bütün Kürətrafı su
hövzələrində geniş yayılmışdır.
Crucian carp are freshwater sedentary
fish. They inhabit the deltas of the
Volga, Ural and Terek Rivers. There
are two species of crucian carps. They
made their first appearance in
Azerbaijani water bodies in 1980,
when they were accidentally brought
into the country with larvae o f
phytophagous species from Central
Asian fish farms. Crucian carp are a
rather sturdy and easily adaptable
species.
Hal-hazırda Azərbaycan sularında The two species currently inhabiting
daban balıqlarının 2 növü yaşayır: qızılı water bodies in Azerbaijan are the
daban balığı və gümüşü daban balığı.
crucian carp and the golden carp.
Qızılı daban balığı - Crucian Carp
Carassius carassius
Bədəni hündür olub qızılı rəngə
çalır. Hazırda Kür ətrafında çox yayılıb
və Cənubi Xəzərdə öz arealını daim
genişləndirməkdədir. Sakit axan,
oksigeni az olan lilli sahələrdə yaşayır.
Qızılı dabanbalığı o qədər də böyük
deyil.
Uzunluğu 12-25 sm, kütləsi 50-400
q, bəzən 500-600 q olur. 2-4 yaşında
cinsi yetişkənliyə çatır. Kürütökmə
suda temperatur 17-18°C olduqda baş
verir. Məhsuldarlığı 100-450 min ədəd
kürüdən ibarətdir. Kürüləri yapışqan
lıdır, su bitkilərinin üzərinə yapışır.
Onlar həşarat sürfələri və xırda
ilbizlərlə qidalanır. Vətəgə əhəmiy-
The crucian carp is marked by its high
body with a golden tint. At present, the
species is abundant in the Kura region
and its distribution area in the South
Caspian keeps expanding from one
year to another. Carps prefer river
courses with a sluggish current and
lots of silt with a low oxygen content.
The body length of the crucian carp is
only 12 to 25 cm at a weight of 50 to
400 g, sometimes 500 to 600 g.
Maturity is reached at the age of two to
four years. Spawning occurs at a water
temperature of 17 to 18°C. Fertility
varies from 100 to 450 thousand eggs.
The roe is glutinous and sticks to
122
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F is h e s
yəti azdır. Qızılı dabanbalığı çəki, aquatic plants (reeds). The species
karp, külmə və s. kimi qiymətli feeds primarily on bloodworms and
balıqların qidalandığı orqanizmlərlə tinymollusks.
yemləndikləri üçün balıq təsərrüfatı The commercial importance of the
məhsuldarlığının aşağı düşməsinə species is moderate. It is a quick-
səbəbolur.
moving fish and competes for food
with the European carp, roach and
other commercially valuable species.
Gümüşü daban balığı - Golden Carp
Carassius auratus gihelio
Balığın bədəninin yanları gümüşü
rəngdədir, elə buna görə də həmin adı
almışdır. Uzunluğu 26,5 sm, kütləsi
650 q olur. Onlar 3-4 yaşında cinsi
yetişkənliyə çatır.
The body has a silvery tint, which
explains the name of the species. The
body is 26.5 cm long at a weight of 650
g. Maturity is reached at the age of
three or four years. Spawning takes
place at a water temperature of 10 to
123