Biz öz məqsədlərinə nail olmaq üçün heç bir vasitədən çəkinməyən
Yüklə 2,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ 120
Mənim Nikolayevskaya küçəsində, Hüseynov qardaşlarının evində parça mağazam var. Bu il mart ayının ortalarında, bolşeviklər müsəlmanlara qarşı çıxış etdiyi zaman mən öz mənzilimdə idim. Mənim mənzilimlə yanaşı isə Əziz bəy Tahirovun mənzili idi. Mən və binanın sakinləri Tahirovun telefon olan mənzilinə tez-tez girirdik və mən eşidirdim ki qırğının birinci günündən barışıq elan edilənədək, daşnaksakanların nümayəndələri Tahirova müsəlman- ların bolşeviklərə qarşı çıxış etdiyini, bütün ermənilərin müsəlmanlara qo- şulduğunu və bolşeviklərə qarşı vuruşduğunu deyirlər. Bolşeviklərlə döyüşün üçüncü günü mən və digər müsəlmanlar öyrəndik ki, ermənilər bizi aldadır- dılar və ermənilər özləri şəhərin Avropa hissəsində yerləşən evlərə soxulur, bu evlərin mənzillərindən dinc müsəlmanları, qadın və uşaqları bayıra çıxarır və öldürürdülər. Demək olar ki, bütün ermənilər müsəlmanlara qarşı silahlı çıxış edirdilər və mən barışığın birinci günü hətta ziyalı erməniləri, məhz: and- lı iclasçı Mixail Ter-Sarkisovu, andlı iclasçı Arutçevi, Antonovun uşaqlarını və adlarını bilmədiyim digərlərini görmüşdüm. Bütün bu erməniləri mən Niko- layevskaya küçəsində əllərində tüfəng, “xaki” rəngli kostyumda və uzunboğaz çəkmələrdə, əsgər paltarında görmüşdüm. Onlar əsgərlərə göstərişlər verirdilər. Digər erməni, rus və yəhudilərdən eşitmişdim ki, Nikoilayevskaya küçə- sində yerləşən “İsmailiyyə” Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin binasını zabit Styopa Lalayevin başçılıq etdiyi ermənilər yandırmışlar. Adı çəkilən binaya benzin tökmüş və od vurmuşlar. Mən həmçinin eşitmişəm ki, yuxarıda ad- ları çəkilən ermənilərin sərəncamı ilə Bala Əhməd Muxtarovun Persidskaya küçəsində yerləşən evinə silahlı ermənilər göndərilmişdir, çünki onlar bilir- dilər ki, Muxtarovun evində xeyli ziyalı müsəlmanlar yığışmışdı. Barışıq za- manı ermənilər Muxtarovun evindən demək olar ki, müsəlmanların hamı- sını guya əsir götürmək adı ilə küçəyə çıxardılar və Sobornaya meydanında qətlə yetirdilər. Barışıqdan sonra, türklər gələnədək, altı ay ərzində ermənilər gecələr evlərə soxulur və sistemli şəkildə müsəlmanları küçəyə çıxarır, hara- sa aparır və öldürürdülər. Qətlə yetirilmiş bəzi müsəlmanları biz tapa bilmir- dik və sonradan öyrəndik ki, ermənilər müsəlmanları öldürür, meyitlərini isə xəndəklərə atırmışlar. Mənim tanışlarımdan Eyvazov ermənilər tərəfindən aparılmışdır və indiyədək onun meyitini tapmaq mümkün olmamışdır. Er- mənilər həmçinin kəndlərə gedən və kəndlərdən gələn müsəlmanları da öl- dürürdülər və bu müsəlmanların meyitləri Sabunçu, Suraxanı və Binə kənd- lərində olan su quyularından tapılmışdır. Mart ayının ortalarında ermənilər mənim mağazamı talan etdilər və bütün malı həyətdən çıxardılar. Bu barədə 121 FƏSİL I. AZƏRBAYCANLI SAKİNLƏRİN ŞAHİD İFADƏLƏRİ ilk dəfə evlər komitəsi tərəfindən akt tərtib edilmiş və bolşeviklərə göndəril- mişdi. Bolşeviklər dindirmə yolu ilə mağazanın köhnə qiymətlə 97.000 rubl məbləğində ermənilər tərəfindən talan edilməsi faktını müəyyən etmişdilər və mən bu barədə ərizə ilə müraciət edirəm və onun işə əlavə edilməsini xa- hiş edirəm. Mənə danışırdılar ki, ermənilər hamilə qadınların qarınlarını ya- rır və hamilə qadınların qarnından körpəni dartıb çıxarırdılar. Hacı Əjdərin tikdirdiyi məsciddə 69 müsəlman qadınlara və qızlara təcavüz edilmişdi. Ermə- nilər məscidi ayaqyoluna çevirərək, onu murdarlamışdılar. “Kaspi” qəzetinin redaksiyasında olan 12.000 ədəd Quran kitabları bina ilə birlikdə ermənilər tərəfindən yandırılmışdı. Yandırılmış Quran kitablarının qalıqları zirzəminin dağıntıları altındadır. Mart hadisələrinədək ermənilər şəhərin müsəlmanlar yaşayan hissəsindən köçməyə başlamışdılar. Məsələn, mənim evimin qarşı- sında oturan erməni bərbər mart hadisələrinə altı gün qalmış köçüb getmiş- di. Ermənilərin belə hərəkətlərindən sonra anlamışdıq ki, ermənilər müsəl- manlara qarşı hücuma hazırlaşırlar. Oxundu. İmza. Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sədri: Ə. Xasməmmədov (imza) Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının üzvləri: Andlı iclasçı M.Təkinski, А.Kluge (imzalar). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 13, v. 23-24.
Abbas Eyvaz oğlu, bakılıyam, Pozenovskaya küçəsi, ev № 20. Bu il martın ortalarında limanların birində tüfənglə atışmalar başladı, buna görə mən Naberejnaya küçəsindəki kontorumu bağlayıb evə yollan- dım. Atışma ertəsi gün axşam da davam etdi. Üçüncü gün səhər mən Sisia- novskaya və Nikolayevskaya küçələrinin kəsişməsində yerləşən və türk hərbi əsirlərinin qaldığı karvansaraya 70 getməyə hazırlaşırdım. Bu vaxt Nilolayev- BAKI. MART 1918-ci il. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI SƏNƏDLƏRDƏ 122
skaya küçəsinin hər tərəfindən atəş səsləri gəlirdi. Mən tindən boylananda gördüm ki, “Metropol” mehmanxanasından Nikolayevskaya küçəsi boyu 25 silahlı erməni əsgəri üzü yuxarı qalxır, onların başında həmçinin tüfənglər- lə silahlanmış Artyom Nikolayeviç Ter-Akopov, Fridun Antonov və Jorj Meli- kov gedirdilər. Onlar Nikolayevskaya küçəsi ilə fasiləsiz göyə yaylım atəşləri atırdılar. Mən dərhal oradan qaçdım. Sonra eşitdim ki, mənim getmək istədi- yim karvansarada ermənilər 8 nəfər türk hərbi əsirlərini, 3 iranlı təbəələri və 2 müsəlman qadını öldürüblər. Ermənilər mənim Nikolayevskaya və Bazar- naya küçələrinin kəsişməsində yerləşən mağazamı, kontorumu və anbarımı talan ediblər. Kontordan 8 xalça və 17 kisə un aparıblar, mağaza və anbardan düyü, çay və s. ərzaq məhsulları aparıblar, ümumilikdə mənə məxsus təx- minən 150.000 manat məbləğində əmlak və ərzaq məhsulları qarət olunub. Hələ mart hadisələrinə 2 ay qalmış mən görürdüm ki, ermənilər şəhə- rin müsəlman hissəsi sayılan yuxarı hissədən öz əşyaları ilə aşağı hissəyə, əsasən Telefonnaya küçəsinin rayonuna köçürlər. Mənim suallarıma onla- rın çoxu belə cavab verirdi ki, şəhərin aşağı hissəsinə ona görə köçürlər ki, erməni komitəsinin fikrincə orda yaşamaq daha mühasib ola bilər. Bundan əlavə, ermənilər ruslara da, müsəlmanların onları öldürə biləcəyi barədə xə- bərdarlıq edərək, şəhərin aşağı hissəsinə köçməyi məsləhət görürdülər. Bu- nunla onlar rus əhalisini müsəlmanlara qarşı qaldırmaq istəyirdilər. Yuxa- rıda adları çəkilən şəxslərdən Ter-Akopov ixtisasca mühəndisdir. Türk qoşunları Bibiheybətə girdikdən 2 gün sonra mənim əmim oğlu, Pozenovskaya küçəsindən yuxarıda, Çəmbərəkənddə yaşayan Cəfərqulu İbrahim oğlunun evinə 4 nəfər erməni, onların arasında bir general Arut- yunyants və Evanqulov adlı başqa birisi, gəlmişlər. Onlar guya Cəfərqulu- nun casusluqla məşğul olduğunu və türk ordusuna müxtəlif məlumatlar verdiyini bildirərək onu özləri ilə aparmışlar. Bir neçə saatdan sonra onlar geri qayıtmış və Cəfərqulunun arvadına demişlər ki, guya ki, Cəfərqulu- dan evdə pul saxladığını öyrənmişlər. Sonra onlar evdə axtarış apararaq evi alt-üst etmiş və divarın taxçasında, döşəklərin arasında kredit biletlə- ri ilə 12.285 rubl tapmışlar. Onlar pulları götürmüş və Cəfərqulunun arva- dını öldürərək çıxıb getmişlər. Oxundu. İmza. Komissiyanın sədri: Ə. Xasməmmədov (imza) Komissiyanın üzvləri: M.Təkinski, А.Kluge (imzalar). AR Pİİ SSA, f. 277, s. 2, iş 13, v. 1-2. Yüklə 2,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|