Bolalar va o’smirlarning jismoniy rivojlanishini baholash. Tashqi ko’rikdan o’tkazish (somatoskopiya) Ishdan maqsad

Jadval A

Vazn (kg)	KALORIYaLAR			Vazn (kg)		KALORIYaLAR
	erk.	ayol	erk.			ayol
50	754	1133	70		1029		1325
51	768	1143	71		1043		1333
52	782	1152	72		1057		1344
53	795	1162	73		1070		1353
54	809	1172	74		1084		1363
55	823	1181	75		1098		1372
56	837	1191	76		1112		1382
57	850	1200	77		1125		1391
58	864	1210	78		1139		1401
59	878	1219	79		1153
60	892	1229	80		1167
61	905	1238	81		1180
62	919	1248	82		1194
63	933	1258	83		1208
64	947	1267	84		1222
65	960	1277	85		1235
66	974	1286	86		1249
67	988	1296	87		1263
68	1002	1305	89		1277
69	1015	1315	90		1290

Jadval B

Bo’y (sm)	Yosh (yil)
	17		19		21		23		25
	kaloriyalar		Kaloriyalar		kaloriyalar		Kaloriyalar		kaloriyalar
	erk.	ayol	erk.	ayol	erk.	ayol	erk.	Ayol	erk.	ayol
148	633		608	178	-	-	-	-	-	-
152	673		648	192	619	183	605	174	592	164
156	713		678	206	669	190	625	181	598	172
160	743		708	220	659	198	645	188	618	179
164	773		738	234	679	205	665	196	638	186
168	803		768	246	699	213	685	203	658	194
172	823		788	258	719	220	705	211	678	201
176	843		808	270	729	227	725	218	698	209
180	863		828	282	759	235	745	225	718	216
184	883		848	294	779	242	765	233	738	223
188	903		868	306	799	254	786	241	758	230
192	923		888	312	819	266	805	249	778	237
196	-		908	324	839	278	825	258	798	243
200	-		-	-	859	290	845	267	818	249

Asosiy almashinuvni normadan og’ishlik kattaligini Rid formulasi yordamida aniqlash

Rid formulasi asosiy almashinuvni normadan necha foizga og’ganligini aniqlash imkonini beradi. Hisoblashlar arterial bosim, puls chastotasi va organizmda issiqlik ishlab chiqarilishi o’rtasidagi bog’liqlikka asoslangan.
Kerakli jihozlar: tonometr, fonendoskop, sekundomer.
Ishning bajarilishi: tekshiriluvchining pulsi va arterial bosimini o’ng qo’lida 3 marta 1-2 min. interval bilan o’lchang. Asosiy almashinuvning normadan og’ishlik foizi (OF) Rid formulasi yordamida aniqlanadi:
OF = O,75 × (YuQCh + puls bosimi) × 0,74) – 72
Masalan, agar puls = 76 marta/daq., arterial bosim = 120/80 mm s.u. bo’lsa, u holda
OF=0,75 × (76 + (120-80) × 0.74) - 72 = 7,2%.
Asosiy almashinuv normadan 7,2% ga oshgan, norma atrofida.


Asosiy almashinuvni normadan og’ishlik kattaligini nomogramma yordamida aniqlash
Rid formulasi yordamida hisoblashni soddalashtirish uchun maxsus nomogramma tuzilgan (40-rasm). Uning yordamida og’ishlikni tez topish mumkin. Buning uchun puls kattaligiga; puls bosimiga mos keladigan nuqtalarni birlashtiring. O’rtadagi chiziqdagi kesishgan nuqta asosiy almashinuvni normadan necha foiz og’ganligini ko’rsatadi.

40-rasm. Asosiy almashinuvni aniqlash uchun nomogramma
Mustaqil ish uchun vazifa

1. 
   Asosiy almashinuvni normadan og’ishlik kattaligini Rid formulasi yordamida aniqlash
   
2. 
   Asosiy almashinuvni normadan og’ishlik kattaligini nomogramma yordamida aniqlash
   

10- Amaliy mashg’ulot
Organizmning jismoniy chidamliligini kardiorespirator indeksi (KRIS) bo’yicha aniqlash
Jismoniy va emotsional kuchlanishlarga qon aylanish va nafas olish funksional sistemalari ko’proq jalb qilinadi. Shuning uchun ham bu sistemalarning funksiyalarini laboratoriya sharoitida oson o’tkaziluvchi va 7 ta ko’rsatkichni o’z ichiga olgan standart topshiriq yordamida odamning jismoniy chidamliligini va shug’ullanganligini aniqlashda keng qo’llaniladi.
Ish anjomlari: simobli yoki membranali sfigmomanometr, spirometr sekundomer, veloergometr yoki Garvard step-testini bajarish uchun zinapoyacha.
Tajriba o’tkazish tartibi: Tekshiriluvchida sfigmomanometr yordamida ketma-ket arterial bosim o’lchanadi (sistolik va diastolik). Keyin shu asbob yordamida nafas chiqarishning maksimal bosimi aniqlanadi. Buning uchun tekshiriluvchi odam sfigmomanometrning rezina nayini og’ziga oladi va unga maksimal nafasini chiqaradi. Spirometr yordamida o’pkaning tiriklik sig’imi (O’TS) aniqlanadi, sekundomer yordamida esa 10 s davomidagi yurak qisqarishlari chastotasi va uzoq vaqt nafasni ushlab turish vaqti hisoblab chiqiladi.
Barcha o’lchamlarni tez va puxta o’tkazish kerak, KRIS quyidagi formula bilan aniqlanadi:
KRIS sonlarda ifodalangan ,
O’TS – o’pkaning tiriklik sig’imi (o’lchov birligi hajmning 100 ml qabul qilinadi);
NChMB – nafas chiqarishning maksimal bosimi (mm. sim.ust.);
NMVIUT – tinch nafas olgandan keyin nafasni maksimal vaqt ichida ushlab turish, (sek);
Yosh – to’la yillar soni;
SB – sistolik bosim (mm. sim.ust.);
DB – diastolik bosim (mm. sim.ust.);
YuQCh –yurak qisqarishlari chastotasi (1 minutdagi)
KRISni jismoniy faoliyatning uchta fazasi: adinamik, dinamik va tiklanish davomida aniqlash mumkin.
Adinamik faza dam olishning 10 minutiga, dinamik faza 20 kDj kattalikdagi dozalangan jismoniy yukka to’g’ri keladi, tiklanish fazasi esa KRISning avvalgi holatiga (adinamik fazaga) qaytishi uchun ketgan vaqt bilan o’lchanadi.
Ko’pgina laboratoriya, klinik tadqiqotlar va testlar majmuasi shuni ko’rsatadiki, bunda yaxshi tayyorlangan atletlarda KRISning kattaligi adinamik fazada 1,000 va undan yuqori; shug’ullanmagan, lekin amalda sog’lom odamlarda – 0,800 dan 0,900 gacha, turli yurak-tomir va nafas buzilishi bilan og’rigan bemorlarda KRISning kattaligi 0,300 – 0,400 chegaralarida bo’ladi.
Jismoniy yaxshi shug’ullanmagan atletlarda KRISni dinamik fazada o’lchash shuni ko’rsatadiki, ularda KRISning kattaligi adinamik fazaga nisbatan 5% gacha kamayadi. Jismonan shug’ullanmagan, lekin amalda sog’lom bo’lgan odamlarda esa KRISning kattaligi 15-30% ga tushib ketishi kuzatiladi, turli yurak – tomir va nafas buzilishlari bilan og’rigan bemorlarda esa 35–65% ga kamayadi.
Tiklanish fazasida jismonan shug’ullanmagan, lekin amalda sog’lom bo’lgan odamlarda esa avvalgi ko’rsatkichlarning tiklanishi 1-3 minut, yurak-tomir va nafas buzulishlari bilan og’rigan bemorlarda esa – 10 minut va undan ko’proq vaqt davom etadi.