Book · January 013 citation reads 419 1

Ekologik tadqiqot metodlari

Ekologik fanlarning rivojlanishidagi asosiy ko‘rsatkichlardan biri – zamonaviy o‘rganish, izlanish va tadqiq qilish metodlarining bo‘lishidadir. Metod (grek. methodos – tadqiqot yo‘li) – muayyan bir maqsadga erishish yo‘li yoki usuli. Fanda uni tadqiqot usuli deb ham ataladi. Metodlar boshqa turdosh fan sohalarida ham bor, lekin ekologiya o‘zining qonuniyatlaridan, maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda ularni tanlab oladi va tizimlashtiradi.
Ekologiya kompleks fanlar toifasiga kirgani uchun ham unda deyarli barcha fanlarga xos bo‘lgan tadqiqot metodlari qo‘llaniladi:

• 
  Biologik – biokimyoviy, biotexnologik, biofizik, geobotanik, zoologik, fenologik, anatomo-fiziologik va
  

h.k.

• 
  Geografik – kartografik, qiyosiy geografik, landshaft-indikatsion, GAT, geomorfologik, sotsial geografik,
  

gidrologik, meteorologik, geodemografik, gidrolitodinamik va h.k.

• 
  Huquqiy – ma’muriy, fuqaroviy, aralash.
  
• 
  Iqtisodiy – makroiqtisodiy, mikroiqtisodiy, qiyosiy tahlil, mintaqaviy-iqtisodiy va h.k.
  
• 
  Matematik-statistik – retrospektiv modellashtirish, kompyuter dasturlari orqali matematik analiz qilish, algoritmli tizimlash va h.k.
  
• 
  Geologik – geokimyoviy, geofizik (radiometrik, seysmoakustik, elektroqidiruv), gidrogeologik, palegeologik, geokriologik, injener-geologik va h.k.
  
• 
  Kosmik – aerokosmik zondlash, kosmik kartografik, aerokosmofotogrammetrik,
  

aerogammaspektrometrik va h.k.



⁴⁷ S. Xolboyev. Tarixning metodologik asoslari va tamoyillari masalasi. I. Karimov asarlari misolida) // Ijtimoiy fikr – inson huquqlari, 11-son, 2004. 140–146-b.


⁴⁸ Tizimli tahlil // Falsafa: qomusiy lug‘at. – T.: Sharq. 2004. 398–399-b.
Ushbu metodlar turli sharoitlarda olib boriladi. Shuning uchun ham ekologik tadqiqotlarga tegishli metodlarni olib boriladigan joyi va xususiyatiga qarab guruhlashtiriladi: laboratoriya (lot. laboratorium – ishlayman), kameral (lot. kammer – maxsus xona), dala, ekspeditsiya (lot. ekspeditio – tartibga solish, sayr qilish) sharoitida o‘tkaziladigan metodlar.