Book · June 023 citations reads 121 author
Yüklə 10,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Muharrir: O‘zMU “Tabiiy geografiya” kafedrasi dotsenti, g.f.n. R.A.Ibragimova Taqrizchilar: Toshkent arxitektura qurilish instituti “Geodeziya va kadastr” kafedrasi mudiri, t.f.n., professor S.A.Tashpulatov O‘zMU “Geodeziya va kartografiya” kafedrasi dotsenti v.b., geografiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) Sh.Prenov - 3 - So‘z boshi Hech narsa xarita yaratishdek oson va keng tarqalgan emas. Hech narsa ularni yetarlicha yaxshi yaratish kabi qiyin ham emas. Uni tabiat va san’at ehtiyojlari uchun o‘rganishni uyg‘unlashtirishda yaxshi geograf esa juda kam. Jak-Nikolas Bellin (1744) Xaritalar barcha joyda ishlatiladi: kundalik gazetalarda va haftalik ijtimoiy-siyosiy jurnallarda, kitoblarda, Internetda, televideniyeda, poyezdlarda, kemalarda va h.k. Xaritalar juda ko‘p va turli-tumandir. Ayrim xaritalar yuqori tafsilotlilikka ega bo‘lib, texnik rasmga o‘xshasa, boshqalari qo‘lda chizilgan eskiz yoki oddiy rasm kabi namoyon bo‘ladi. Ayrimlarida butun dunyo, boshqalarida esa dala hovlidan katta bo‘lmagan hududlar tasvirlanadi. Jamiyat rivojlanishi takomillashishi bilan barcha turdagi xaritalarga bo‘lgan talab va ehtiyojlar murakkablashib va oshib bormoqda. Mahalliy hokimlik organlari va loyihalash tashkilotlarining atrof-muhit holati va reurslar haqidagi ma’lumotlarini grafik jihatdan ko‘rsatishda xaritalar alohida o‘rin tutadi. Tuproqshunos, geolog yoki suv resurslari mutaxassislari xaritalardan kundalik faoliyatlarida foydalanishadi. Kommunal- xo‘jalik korxonalari va loyiha firmalari o‘z faoliyatida texnik xaritalar bilan ish ko‘rishadi. Yerdan foydalanish xaritalari ham muhim; kadastr xaritalari mahalliy soliq yig‘imlari uchun zarur. Hozirda butun kartografiya, jumladan uning xaritalarni loyihalash va tuzish (darslik nomida tasdiqlangan o‘quv reja asosida “karta” deb berilgan, butun matnda esa O‘zbek tilining imlo lug‘atiga asosan “xarita” deb ishlatiladi) sohasi tez sur’atlarda o‘zgarmoqda. Kompyuter texnologiyalari va dasturiy ta’minotdagi taraqqiyot, Internet imkoniyatlarining kengayishi, geografik - 4 - axborot tizimlari (GAT)ning keng tarqalishi xaritalarni yaratish va ulardan foydalanish usullarini tubdan o‘zgartirmoqda. Kartografiya sivilizatsiya tarixi bilan chambarchas bog‘langan uzoq taraqqiyotga ega ilmiy va amaliy fan hisoblanadi. Kartografiya mustaqil tadqiqot sohasi sifatida istiqbolli fanga aylangan. Ko‘plab mamlakatlarda kartografiya geografiya dasturlari bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib kelgan. Hozirda ham ko‘p jihatdan geografik tadqiqotlar bilan aloqador bo‘lsa-da, kartografiya alohida akademik soha va GATning ajralmas qismi sifatida qaraladi. Kartografiya o‘zining rivojlanishi bilan har biri o‘z faoliyat doirasi, ta’limiy talablar, texnologiyalar va falsafiy asoslarga ega bir qator tarkibiy qismlarga ajralmoqda. Shulardan biri uning xaritalarni loyihalash va tuzish sohasi hisoblanadi. Bugungi kunda xaritalarni yaratish ba’zi umumiy jihatlari bo‘lsa- da, ajdodlarimiz foydalangan texnologiyalardan kuchli farq qiladi. Darslikning maqsadi talaba va qiziquvchilarni turli xil xarita va atlaslarni yaratish usullari, tamoyillari va texnologiyalari bilan yaqindan tanishtirishdan iborat. Unda mamlakatimiz kartograflari T.Mirzaliyev, E.Safarov, A.Egamberdiyev, J.Qoraboyev, rus kartograflari K.A.Salishev, Yu.S.Bilich, A.S.Vasmut, A.M.Berlyant, T.G.Svatkova, N.A.Alekseenko, A.A.Makarenko, V.S.Moiseeva asarlari hamda rivojlangan xorij mamlakatlari oliy ta’lim muassasalari o’quv rejasiga kiritilgan Arthur H.Robinson va boshq. (Elements of Cartography. New York, 1995) , Menno-Jan Kraak, Ferjan Ormeling (Cartography: Visualization of Geospatial Data. London, 2010) , Borden D.Dent va boshq. (Cartography: Thematic Map Design. New York, 2009) , Judith A.Tyner (Principles of map design. New York, 2010) muallifligidagi adabiyotlardan, shuningdek, mamlakatimizda va xorijda chop etilgan boshqa kartografik asarlar, Internet manbalardan keng foydalanildi. |