Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə

X HİSSƏ: XARİCİ TİCARƏT VƏ QLOBAL İQTİSADİ SİYASƏT
 
Konqres bu vəziyyətə 1985-ci ildə Qram-Rudman-Holinqs 
defısitiazaltma qanunvericiliyini qəbul etməklə cavab verdi. Bu 
qanun illik defısit azaltmalarına azaldılmış məbləği mütləq 
xərcləmə yolu ilə tə’sir göstərməsi üçün imzalanmışdı. (Bu qanun 
Ali Məhkəmə onun Konstitusiyaya uyğun olub-olmadığını 
yoxladıqdan sonra möhkəmləndi və onun son istifadə müddəti 
1990-cı illərin şişən defısitinə son qoyulduqdan sonraya müəyyən 
edildi.) 
İcra şaxəsi də dolların dəyərinin aşağı düşməsinə müntəzəm 
qayğı göstərmək üçün tədbir görmüşdü. 1985-ci ildə Birləşmiş 
Ştatlar xəzinədarlıq katibi Fransanın, Almaniyanın, Yaponiyanın, 
Birləşmiş Krallığın maliyyə nazirləri ilə əsas ticarət partnyorlarınm 
dönər puluna münasibətdə dolların qiymətinin tənzimli şəkildə 
aşağı düşməsinə nail olmaq üçün görüşdü. Xarici mübadilə 
bazarlarında mərkəzi bankın işə qarışması ilə dolların qiyməti 
tədricən aşağı düşdü, 1985-ci ilin sentyabrı ilə 1988-ci ilin yanvarı 
arasında dollar, demək olar ki, öz dəyərinin yansmı itirdi. 1988-ci 
ildə dolların qiymətinin aşağı düşməsi Birləşmiş Ştatlarda 
tənəzzülə uğrayan ticarət defısitinə təkan verdi. 
AMERIKA
 
DOLLARI və 
DÜNYA 
İQTİSADİYYATI 
1 Q Q A 
^ ’ illərdə Amerika dolların həddən artıq yüksək 
V y
 
O v/“ ^ i 
qiyməti problemi ilə üz-üzə gəldi. Bir çox Amerika 
mallanmn beynəlxalq və daxili bazarlarda qiymətini dollar 
müəyyənləşdirir və Birləşmiş Ştatlar ticarət defısitini 
genişləndirirdi. 
Lakin qiymətləndirilməmiş dolların da Birləşmiş Ştatlar 
iqtisadiyyatı üçün qiyməti var. Bu qiymətlər 1960-cı illərin 
sonlarında Vyetnam Müharibəsi dövründə, nisbətən ucuz xarici 
mallar üçün yüksək qiymət ödənildiyi və artmaqda olan xarici və 
hərbi yardım zamanı xeyli dolların xaricə axınına səbəb oldu. 
Dolları asanlıqla əldə etmək üçün, dolların dəyəri dünyanın xarici 
mübadilə bazarlarında əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşdü. 
Birləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatçıları dolların dəyərinin belə aşağı 
düşməsini dolların alıcılıq qabiliyyəti ilə bağlayırdılar, çünki dollar 
inflyasiyanı gücləndirməyə meyl edirdi. 
İnflyasiyanın öhdəsindən gəlmək problemləri və dollar 
dəyərinin dəyişkənliyi, eyni zamanda dünya iqtisadiyyatının qeyri- 
sabit təbiəti 
0
 yerə gətirib çıxardı ki, bir çox müşahidəçilər dünya 
196 

---

AMERIKA 
İQTİSADİYYATININ
 
OSAS
 
CƏHƏTLƏRİ
 
pul və maliyyə sisteminin ya tənzim olunmasına, ya da islahatına 
çağırdılar. İslahatla bağlı konkret cəhdlər 1944-cü ilin əvvəllərində 
dünyanın aparıcı dövlətlərinin əksəri öz nümayəndələrini Nyu 
Həmpşirin Breton Vuudz şəhərində keçirilən konfransa göndərəndə 
başladı. Milli dönər valyutanı sabitləşdirmək məqsədi ilə Beynəlxalq 
Pul Fondu (IMF) tə’sis edildi. Bu fond 8,8 milyard dollarla yaradıldı 
ki, onun da təqribən 25 faizini Birləşmiş Ştatlar vermişdi. 
Beynəlxalq Pul Fondu ödənc balansı borclarını ən’ənəvi 
vasitələrlə ödəmək imkanından məhrum olan, adətən, inkişaf etmiş 
ixracatı və uzunmüddətli borcları olan dövlətlərə qısamüddətli 
kreditlər verir. Beynəlxalq Pul Fondu güman edir ki, onun borcları 
qaytarılacaq və daim borclu dövlətlərlə məsləhətə girişərək, onlara 
bordan geri qaytarmağın yollarını tövsiyə edə bilər. 
Breton Vuudzda keçirilən konfrans eyni zamanda iki dövlət 
arasında müəyyən mübadilə normalarını müdafiə üçün sazişlə 
nəticələndi, lakin bu saziş həmin dövrdən unudulub. 1971-ci ildə 
yüksəlməkdə davam edən Birləşmiş Ştatlar ticarət defısiti ilə 
Birləşmiş Ştatlar Almaniyaya və Yaponiyaya təklif etdi ki, hər ikisi 
müvafiq ödənc balansı ilə öz dönər valyutalarını qiymətləndirsinlər. 
Lakin onlar hərəkətə gələrkən çox az və çox gec idi. Dolların müəyyən 
edilmiş dəyəri kənara qoyuldu və ona «özü üçün üzmək» icazəsi 
verildi, yə’ni, başqa dönər valyutalara münasibətdə tərəddüd etsin, 
dəyişsin - öz dəyərini təklif və tələblə müəyyənləşdirsin. Birləşmiş 
Ştatlarda qiymətlər və maaşlar bir müddət donduruldu və idxal 
mallarına 10 faiz əlavə vergi tə’yin edildi. Məqsəd Avropanı və 
Yaponiyam inandırmaq idi ki, onlar Amerika məhsuluna ticarət 
maneəsini azaltsinlar. 
Köhnə sistemi dirçəltməyə çalışmaq məqsədilə Vaşinqtonda 
Smitson İnstitutunda ümumdünya konfransı çağırıldı. Dollar rəsmi 
olaraq öz qiymətini itirmişdi və yapon yeni və alman markasının 
dəyəri qalxmışdı. 1972-ci ildə Birləşmiş Ştatlarin ticarət vəziyyəti 
hələ də kifayət dərəcədə yaxşılaşmadıqda, dolların dəyərinin düşməsi 
rəsmi şəkil aldı və dünya yenə də tərəddüd edən mübadilə normasına 
qayıtdı. 
Bir sıra iqtisadiyyatçılar sübut etməyə çalışırlar ki, uzunmüddətli 
və dərin ticarət uyğunsuzluqlarmı qaydaya salmaq üçün daha 
inandırıcı metodlardan istifadə olunmalıdır. Çox geniş yayılmış 
fikirlərdən ikisi müəyyən dərəcədə çevik mübadilə 
w 

---

X HİSSO: XARİCİ TİCAROT VO QLOBAL İQTİSADİ SİYASOT
 
normaları və Xüsusi Almaq Hüquqlanndan (SDRs) ibarətdir. Müəyyən 
dərəcədə çevik mübadilə normaları sabit (və, adətən, köhnəlmiş) 
mübadilə normaları günləri ilə Smitsondan sonra təklif və tələb dönər 
valyutanın dəyərinə fövqəladə sabitsizliyə səbəb ola biləcək sərbəst 
tərəddüd edən vəziyyət arasinda banşıq təmsil edir. Müəyyən dərəcədə 
çevik mübadilə normaları sistemi üçün bir təklif «plan zonası» tə’sis 
etməyə çağırır. Burada hər bir dönər valyuta maksimum müəyyən 
məbləğ vasitəsilə tərəddüd edə bilərdi - güman ki, ildə 1 faiz və ya 2 faiz. 
Xüsusi Almaq Hüquqları (SDRs) «kağız qızıl» adı ilə tanınır. Dünya 
pul ehtiyatına münasibətdə məhdud qızıl ehtiyatı, dolların dəyərinin 
düşməsi ilə yanaşı (dünyanın ən sabit dönər pulu kimi, beynəlxalq 
pul-mal sövdələşmələrini ödəmək üçün dollar istifadə olunurdu) bunu 
əvəz etmək üçün başqa bir vahidin tapılması ehtiyacını ortaya qoydu. 
Beynəlxalq Pul Fondu razılıq verdi ki, kağız qızıl yaradılsın və üzv olan 
dövlətlər arasımda bölüşdürülsün. Bölüşdürmə Beynəlxalq Pul Fonduna 
dövlətlərin qoyduqları pulların məbləğinə nisbətlə müəyyənləşdirilsin. 
Bir sıra nisbətən kasıb dövlətlər güman edirlər ki. Beynəlxalq Pul Fondu 
onlara da Xüsusi Almaq Hüquqları (SDRs) hesabından pay almağa icazə 
verəcək, bu isə onların ehtiyacları əsasında ola bilər. Bu pay həmin 
nisbətən kasıb dövlətlərin Beynəlxalq Pul Fondundakı iqtisadi 
mövqeyinin nisbətindən kənardır. 
İNKİŞAF "TJ reton Vuudz Konfransı eyni zamanda Dünya Bankı tə’sisi ilə 
YARDIMI XJ nəticələndi. Çoxşaxəli müəssisə olan Beynəlxalq Bankın 
vəzifəsi dünya bazarında iştirak etmək üçün zəruri fondları qaldırmaq iqtidarı 
olmayan dövlətlərə borc vermək yolu ilə dünya ticarəti və iqtisadiyyatının 
inkişafına təkan vermək idi. Dünya Bankı öz kapitalını üzv olan ölkələrdən 
alır, bu ölkələr isə öz növbəsində özlərinin iqtisadi imkanlarından çıxış edərək, 
müvafiq nisbətdə kapital verir. Dünya Bankının ilkin kapitallaşdırılması 9,1 
milyard dollar idi ki, onun da təqribən 35 faizini Birləşmiş Ştatlar qoymuşdu. 
Dünya Bankı üzvləri ümid edirlər ki, onlar banka qoyduqları pulları tam 
məbləğdə öz zəif iqtisadiyyatını gücləndirmək üçün aldıqları borcu ayn-ayrı 
dövlətlər banka qaytardıqdan sonra alacaqlar. Güman olunur ki, zaman 
keçdikcə bu ölkələr o dərəcədə inkişaf etmiş olacaqlar ki, onlar da daha çox 
198
 

---