422 il davam edən Sasanoğulları sülaləsi - hakim xanədanı parsların bir xalq kimi təĢəkkül
tapmasında həlledici rol oynadı. Tarix sanki bir də təkrar edildi; Əhəmənilər kimi Sasanilər da
bütün hakimiyyət qurğularında parsları yerləĢdirib onları xüsusi imtiyazlı xalq-tayfa etdilər,
fars Ģovinizmi hakim kəsildi. Ölkə-imperiya 4 böyük yerə ayrılıb, hər birinə təyin edilən hakim
Ģah
adlandırıldı. Sasanilərin hakim
nümayəndəsi isə
ĢahənĢah
adlanırdı.
Sasanilər dövləti sözün əsl mənasında orta çağ imperatorluğu idi, o, Midiyanın yerində
yaranmıĢ və Midiyanın ərazicə kiçildilmiĢ formasında idi. Midiyadan fərqli cəhəti orasında idi
ki, birincidə türklər, ikincidə farslar hakim mövqedə dururdular; türklər Ģovinizmin nə
olduğunu bilmədikləri, dövlətçiliyi əsas götürdükləri halda, parslar hakim Ģovinizmin
prinsiplərini əsas götürürdülər.
Altıncı yüzil Sasanlı imperiyasının yüksəliĢ dövrü olmuĢdur. Bu dövrdə yeni iĢğallar hesabına
imperiya böyümüĢ, Məzdəkilər hərəkatı sonda tam qələbə çala bilməsə də imperiya Çində
siyasi-ictimai və iqtisadi münasibətləri yeniləĢdirmiĢ,
maniliyin
təsiri nəticəsində müəyyən
təkamülə uğramıĢ,
zərdüĢtlük
Yaxın və Orta Doğuda ən nüfuzlu dinə çevrilərək həm də
Sasanlıların dövlət dini olmuĢdur. Bəlli olduğu kimi, zərdüĢtlük hələ Sasanlıların ilk
hökmdarlarından olan I ġapurun tərəfindən dövlət dini elan edilmiĢdir. Ancaq imperiyada
baĢqa dinlər və dini təlimlər -
buddizm, manilik, Ģamançılıq, xristianlıq və onun nestorian,
pravoslav qolları, sabilik, yəhudilik
və baĢqaları geniĢ yayılmıĢ, bunlar arasında daim kəskin
münaqiĢələr olmuĢdur. Altıncı yüzildə isə zərdüĢtlük tam hakim kəsilmiĢ, onun mübarizəsi
əsasən xristianlığa qarĢı yönəlmiĢdi.
I Qubadın hakimiyyəti illərində imperatorluq güclənməyə baĢlamıĢ (o, iki dəfə hakimiyyətə
gəlmiĢdir: 488-496, 498-531-ci illər), I Xosrov NuĢirəvan (ƏnuĢirəvan) (hakimiyyət illəri: 531-
579), IV Hürmüz (579-590), II Xosrov Pərviz (591-628) zamanlarında qüdrətinin və
yırtıcılığının, qaniçənliyinin ən yüksək təpəsinə qalxmıĢdır.
Fars Ģovinizminin qidalandığı əsas qaynaqlardan birisi sonralar saxtalaĢdırılan, əfsanə və
miflərlə bəzədilərək mifləĢdirilən bu göstərdiyimiz tarixdir. Fars Ģovinistləri böyük lovğalıqla
döĢlərinə döyərək deyirlər: "Bizim damarlarımızda ƏnuĢirəvan (NuĢirəvan) qanı axır".
Bir az sonra Qubadın, ƏnuĢirəvanın və Xosrov Pərvizin
əsl kimliklərini görəcəyik, hələlik
indi II
Xosrov Pərvizin ölümündən sonrakı Sasanlıların durumuna ötərgi göz yetirək.
II Xosrovun Bizansla ara-sıra 25 il davam edən müharibəsi bizanslıların qələbəsi ilə bitdi.
Bizanslılar II Xosrovu öz oğluna öldürtdülər. 628-632-ci illərdə - dörd il içində Sasan
imperatorluğunda 10 (on) "ĢahənĢah" hakimiyyətə gəlib-getdi. Ġmperatorluğa daxil olan
ölkələr və xalqlar yıpradıldı. Orta Asiyada Ceyhun çayından tutmuĢ Fəratın sağ sahilinədək,
Dərbənddən Ümman dənizinədək böyük bir ərazidə yerləĢən ölkələr, o cümlədən Türküstan,
Azərbaycan, Xorasan, Azərbaycan Ġraqı, Ərəb Ġraqı, Parsa və baĢqaları xarabalıqlara çevrildi,
Ģərəfsiz Sasanlı hakimiyyəti bu ölkələrin xalqlarını ara müharibələrində (iç savaĢlarda) bir-
birinə qırdırdı, zülm və istibdad insanların güc və inamını yoxa çıxardı. Elə buna görə də 634-
637-ci illərdə Ərəbistan yarımadasından yenicə dıĢarıya çıxan ərəblər özlərindən 4-5 qat artıq
olan sasanlı ordularını Buveybə və Qadisiyyə döyüĢlərində darmadağın etdilər, 641-642-ci il
Nəhavənd döyüĢündə imperatorluğun birləĢmiĢ ordularını məhv edib 649-650-cı illərdə
Ceyhun çayının sahilinə yetiĢdilər. Sasanlıların sonuncu imperatoru III Yezdigərdi Mərvdə
651-ci ildə yaxalayıb öldürdülər. Bununla da qanlı sasanlı imperatorluğuna son qoyuldu.
Ancaq xalqlar azad olmadı. Ġmperatorluğun torpaqları və xalqları yeni bir qanlı imperiyanın -
ərəb
xilafətinin
cənginə keçdi.
Yeni bir dinlə - islam dini ilə silahlanmıĢ və böyük hərbi
qələbələr qazanmıĢ ərəb Ģovinizminin qarĢısında pars Ģovinizmi məğlub oldu.
Ərəb dilində "p" səsi yoxdur, ona görə də ərəblər "pars"a "fars" dedilər.
Elə bundan
dolayı parslar özləri də bundan sonra özlərinə
fars
dedilər. Ərəblər Parsa əyalətini "Bilad əl-
fars" ("fars ölkəsi") adlandırdılar. Ərəb zülmünə tab gətirməyən fars zalımlarının bir qismi
köçüb-qaçıb öz əski baba yurdları olan Hindistana qayıtdı. Qalanlar isə islam dinini qəbul edib
nəfəs çəkmədən ərəb ağalarına can və könüldən qulluq etməyə baĢladılar. Ġslam dinini qəbul
edən farslar onu içəridən parçalamaq üçün yollar axtarırdılar. Bu haqda bir az sonra!
Bir daha xatırladırıq ki, fars Ģovinizminin tarix boyu söykəndiyi əsas qaynaqlardan,
dayaqlardan biri mifləĢdirdikləri Əhəmənlilər və Sasanlıların tarixi olmuĢdur. Bu sülalələrin
tarixinin necə mifləĢdirildiyi çox geniĢ bir mövzudur. Bu haqda bir neçə cild kitab yazmaq
olar. Biz burada, sadəcə olaraq, bir neçə misalla qısaca həmən xətti çətin də olsa göstərməyə
çalıĢacağıq. Əgər gələcəkdə vaxt və imkan olsa fars Ģovinizminin, panfarsizmin və
paniranizmin bütün köklərini və budaqlarını araĢdırıb üzə çıxarmağa, onun antibəĢəri
mahiyyətini açıb göstərməyə cəhd göstərəcəyik. Bu mövzunu araĢdırmaq çox önəmlidir.
Çünki fars Ģovinizminin, panfarsizmin və paniranizmin ən böyük zərəri türk millətinə olmuĢ,
bu tülkü hiyləgərliyi ilə yaradılmıĢ iblis məfkurəsi türk millətinə sağalmaz yaralar vurmuĢ və
vurmaqdadır. Ayrıca olaraq
Türkiyə, Ġraq, Azərbaycan və Orta Asiya türkləri
birdönəlik, yəqinliklə bilməlidirlər ki, rus və fars Ģovinizmi biz türklərin ən qəddar,
amansız düĢmənidir və onlara qarĢı amansız mübarizə aparmalıyıq! Birdönəlik, tam
yəqinliklə bilməliyik ki, panfarsizm (farsçılıq) və paniranizm fars Ģovinizminin qoĢa
qanadlarıdır, biri
obirinin tərs üzüdür, panfarsizmdə ifĢa olanlar paniranizmdə gizlənirlər.
"Fars" aydındır - bir xalqın adıdır. "Ġran" isə aydın deyil, mücərrəd bir anlayıĢdır. Mücərrəd,
qaranlıq, kimsəyə aydın olmayan, qondarma bir sözün və sözcüyün adı ilə alver etmək,
düĢüncələri dumanlatmaq daha qolay olur. 40 (qırx) ilə yaxındır ki, mən bu sözün hansı
anlam daĢıdığını yüzlərlə insanlardan, alimlərdən sormuĢam, kimsə buna aydın, dəqiq bir
cavab verə bilməyib.
"Ġran" bir coğrafi anlayıĢdırmı? Yox! Əgər coğrafi anlayıĢdırsa hansı yerləri, torpaqları əhatə
edir? Heç bir ərazini!
"Ġran" dövlət anlayıĢıdırmı? Yox!
Uzun sözün qısası, "Ġran" xəyalı bir qatıĢıq, gerçək anlayıĢa gəlməyən bir ifadədir.
Nə isə! Belə aydın olur ki, Yaxın Doğuda tarixi-coğrafi anlayıĢlar olan Azərbaycan, Xorasan,
Türküstan, Bəlucistan, Parsa, Əcəm Ġraqı, Dəyləm, Təbəristan və baĢqaları zaman-zaman bir
dövlətdə, daha doğrusu hansısa bir imperiyada birləĢdirilərək "Ġran" adlandırılmıĢdır.
Məsələnin əsl mahiyyətinə keçək. Adları yuxarıda çəkilən ölkələrin ən qədim və əsas
əhalisi on min illərdir ki,
türklər olmuĢdur. Parslar bu əraziyə aĢağı-yuxarı 2800 il bundan
öncə gəlmiĢ, 2550 il bundan qabaq, yeni eradan əvvəl 553-cü ildə Midiya dövlətində
hakimiyyəti ələ keçirmiĢ və fars sülaləsi Əhəmənilər Ģahlıq taxtına oturmuĢdur (eradan öncə
553-330-cü illər).
Beləliklə, Parsalı Ģahların tarixi farsların tarixinə çevrilmiĢdir.
Elə bununla bağlı olaraq, hamının bildiyi kimi farsların son Ģahı Məhəmmədrza Pəhləvi öz
Ģahlığı dövründə göstəriĢ verdi ki, ölkədə iĢlədilən miladı (xristian) və hicri (müsəlman)
təqvimlərindən əlavə yeni təqvim yaradılsın və bu təqvim Əhəmənilərin birinci hökmdarı-
ĢahənĢahı II Kirin taxta çıxdığı ildən baĢlasın. Həmin təqvim yaradıldı və adını da "Ġran
təqvimi" qoydular. Bəli, bu idi 2500 il sürüb gələn fars Ģovinizminin bir nəticəsi və mahiyyəti.
Tarixi, ədəbiyyatı, elmin hansı sahələrini araĢdırırsınız araĢdırın,
fars xalqının tarixi