yoxdur, fars Ģahlarının tarixi vardır - özü də mifləĢdirilmiĢ, mifik bir tarix, mifik bir
ədəbiyyat!
Bu böyük, xaotik mif dünyası necə yaranmıĢdır, onun qaynaqları hansılardır? Burada iki əsas
qaynaq var:
1.
zərdüĢtlük dini;
2.
fars Ģahları haqqında yaradılan nağıllar,
rəvayətlər, uydurmalar,
bir sözlə böyük dünya
dinlərinin yaranmasından qabaq dünyaya hakim kəsilmiĢ miflərin sonradan fars
Ģahlarının adına yazılması.
Bəlli
olduğu kimi,
zərdüĢtlüyü dünyanın görkəmli bilginləri üç mərhələyə ayırırlar:
zaratuĢtrianizm
zaratuĢtrisizm
zaroastrianizm.
Birinci mərhələ ZərdüĢtün yaratdığı Avestanın əsasını - Qatalarını təĢkil edir (onun ilkin
baĢlanğıc tarixi bəlli olmasa da aĢağı-yuxarı miladdan öncə beĢinci yüzilədək olan dövrdə
yarandığı söylənilir). Ġkinci mərhələ "Kiçik Avesta"da ("Xorde-Hırda Avseta") öz ifadəsini
tapmıĢ, ZərdüĢtün ölümündən sonra yaranmıĢdır və miladdan öncə beĢinci yüzildən sasanlılar
hakimiyyətinin ortalarınadək olan dövrə düĢür. Üçüncü mərhələ sasanlılar dövrü və ondan bir
az sonraya aiddir.
ZərdüĢtlük
çox maraqlı bir tarix keçmiĢdir. Bildiyimiz kimi bəĢər hələ dinlərə çatmamıĢ on min
illər boyunca miflə yaĢamıĢ, insan yaĢamında miflər ön yer tutmuĢdur. Ġnsan oğlu zaman-
zaman mifdən dinə doğru inkiĢaf yolunu yürümüĢ, ancaq çoxallahlığa daxil olmuĢ, sonra
oradan da təkallahlığa tapınmıĢdır.
ZərdüĢtlük ilk təkallahlıq dinlərindən biri, bəlkə də birincisidir.
Maraqlı olan nədir?
ZərdüĢt xalqı mifdən qurtarıb təkallahlı dinə gətirdiyi halda,
ondan sonra bu dini özlərinə silah edən farslar onun ikinci, üçüncü mərhələsində
bu dinə əski mifləri yenidən soxmuĢ, min il əlavələr edərək zərdüĢtlüyü yeni
əsərlərlə, kitablarla mifləĢdirmiĢ, onu fars Ģovinizminin alətinə çevirmiĢlər.
Ġkinci maraqlı cəhət orasındadır ki, farslar islam dininin də baĢına bu oyunu gətirmiĢ, onu
gücləri çatdığı qədər mifləĢdirmiĢlər. Fars hökmdarlarının sözləri ilə desək, "çəyirtkə, ilan-
qurbağa yeyən ərəblər" (əslində belədir: üzün dönsün ey çərxi-fələk, gör nələr yapdın, nə
günlərə qaldın ki, çəyirtkə, ilan-qurbağa yeyən ərəblər Kəyan taxtına əl uzatdılar!) 450 illik
Sasanlı-fars imperatorluğunu bir həmlədə darmadağın edib, yüzillərlə formalaĢmıĢ fars
Ģovinist yekəxanalığını, təĢəxxüsünü sındırmıĢdılar. Farslar bunu heç cür həzm edə bilmirdilər.
Ancaq islamla ideyaca silahlanmıĢ ərəblər tez bir zamanda böyük bir imperatorluq
yaradandan sonra ərəb Ģovinizmi tüğyan elədi; bundan sonra 1270 il hər hansı dövlət yarada
bilməyən, Ģahlıqdan məhrum olan fars Ģovinizmi bütün gücünü islamda təxribata və fars
Ģovinizmini tarix və ədəbiyyat vasitəsi ilə ideologiya yaratmağa yönəltdi.
Fars Ģovinizmi islamda Ģiəliyi alaraq onu bütün islama qarĢı qoydu, tarixi Ģəxsiyyətlər olan
imamların tərcümeyi-hallarını, həyat və yaradıcılıqlarını miflərlə qarıĢdırdı, miflərlə
saxtalaĢdırdı.
Əlialahiliyi
(IV xəlifə, imam həzrət Əlini Allah sayanlar),
ismaililiyi
farslar
yaratdılar.
Farslar miflər yaratdı: "Yerin bir ipi var, o da yer üzünün valisi
həzrəti-Əlinin əlindədir; onu nə
vaxt tərpətsə zəlzələ olur"; "Peyğəmbər meracda olarkən plov yemiĢ, onunla bərabər bir əl
də o plovdan yeyərək Peyğəmbərə yoldaĢlıq etmiĢdir. Bu, Allahın yanına Peyğəmbərdən öncə
getmiĢ Əli idi"; "Ġmam Hüseyn üç yaĢında ikən xurma ağacının kölgəsində oynayırdı. Anası
həzrəti-Fatimə gəlib gördü ki, orada bir əjdaha iki yerə parçalanıb, qorxuya düĢdü, həzrəti-
Peyğəmbərin yanına qaçdı. Peyğəmbər dedi: Bilirəm nəyə gəlmisən, heç təlaĢ keçirmə, o
əjdahanı oğlun Hüseyn iki yerə parçalayıb"; "həzrəti-Hüseyn qılınc çaldı, hər qılınc çalanda 40
min baĢ sağa, 40 min baĢ sola töküldü"; daha nələr, nələr. Ulu Tanrı, sən özün bağıĢla!
"Fars Ģovinizmi və Ġslam" mövzusuna bu yazının sonunda bir də qayıdacağıq.
Öndə dediyimiz kimi,
farslar mifləri gerçək tarix, gerçək tarixi mif yapmaqda bəlkə
də dünyanın ən mahir xalqıdır.
Gerçək, həm də sosiologiya, təbiətĢünaslıq və
fəlsəfə ilə çuğlaĢmıĢ bir din olan
zərdüĢtlüyü
min il boyu mifləĢdirərək islam və
xristianlıq qarĢısında məğlub durumuna gətirdilər. Sözsüz ki, mifləĢmiĢ zərdüĢtlük
gerçək həyata daha çox yaxın olan islamın qarĢısında tab gətirə bilməzdi və
gətirmədi də!
Farslar öncə öz tarix və ədəbiyyatlarını, bacardıqca dünya tarix və ədəbiyyatını öz xeyirlərinə
mifləĢdirmiĢlər.
Mif təntənə çalan yerdə gerçək bilikdən danıĢmaq həqiqətə, elmə,
biliyə istehzadan baĢqa bir Ģey deyil.
Dünyanın böyük bilik korifeylərindən olan türk
dahisi Məhəmməd Əbu Reyhan Biruni (973-1048) demiĢdir: "Fars dili Xosrov ƏnuĢirəvan
əfsanələri yaratmaqdan baĢqa bir Ģeyə yaramır". Ondoqquzuncu yüzilin görkəmli türk alimi,
filosof və yazısıçı Mirzə Fətəli Axundzadə (1812-1878) demiĢdir:
"Dünyada farslar qədər
əfsanəyə inanan baĢqa bir xalq yoxdur"
.
Öncə demiĢdik ki, farslar əfsanələri - mifləri özlərinə tarix etmək üçün, tarixi isə özlərinin
xeyrinə mifləĢdirmək - əfsanələĢdirmək üçün dəridən-qabıqdan çıxmıĢ, bu yolda türk, Bizans,
Suriya, ərəb, hətta Britaniya və Rusiya imperatorluqlarının saraylarının qapılarında yüzillərlə
təzim edərək, dondan-dona girərək sürünməklərini sürdürmüĢlər.
Hikmətlə yanaĢı, əfsanə, nağıl, yaltaqlıq və hiyləgərliklə dolu "Kəlilə və Dimnə"ni
Hindistandan oğurlayıb gətirmək üçün bir fars alimi öz ömrünün çoxunu hind saraylarında bir
casus kimi çürütməyə razı olmuĢ, sonda istədiyinə çatmıĢdır.
Bizim bu dediklərimizin doğruluğuna azacıq Ģübhə ilə baxanlar buyurub fars xalqının əvəzsiz
yaradıcılığı sayılan və farslarda dünyanın müqəddəs kitabları ilə yan-yana tutulan
"ġahnamə"ni bircə dəfə vərəqləsinlər.
Nə üçün "ġahnamə"ni fars xalqının yaradıcılığı sayırıq? Deyə bilərlər ki, bu ki, Firdovsinin
əsəridir. Gəlin Firdovsinin öz dediyinə baxaq. O, "kitabın hazırlanması barədə" baĢlığı altında:
Mənim sözlərimdə tapılmaz yalan,
Nə
əfsun, nə
əfsanə yazdım, inan!
Ağılla oxu, rəmz tapsan əgər,
DüĢün, rəmz mənaya
yol göstərər -
yazmasına baxmayaraq, görün həmən yerdə kimi tərif edir və ona haqq qazandırır. Bunu
ondan qabaq onun sələfləri, fars dastançıları - əfsanə yazanları yapmıĢdır:
Qədimlərdə vardı
böyük bir kitab,
Dəyərliydi, dastanları bihesab.