Buxoro davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti ingliz tilshunoslik kafedrasi

Keyinchalik ikkinchi frazeologik birlikda jonini chiqarmoq varianti paydo bo’lgan va ikkita frazeologik birlikka ajralish yana ham aniq tus olgan.

Bir frazeologik birlik zid mazmunli lug’aviy ma’nolarni ham anglatadi. Masalan,

yuragi qinidan chiqayozdi frazeologik birligi qattiq hayajonlanishni anglatadi,

ammo bunday holat tashvishga ham, sevinchga ham bog’lanadi:

1) Qo’rqmayman deb bo’lamaydi, o’g’lim. Shunaqa vaqtda odamning yuragi qinidan chiqib ketadi. 2) Qizning paranjisini ko’rishi bilanoq yigitning yuragi qinidan chiqayozdi. Buni enantiosemiya hodisasiga o’xshatish mumkin.

Qisqartirish-mavjud to'liq so'zni uning qismlaridan biriga qisqartirishdir. Qolgan qism odatda talaffuzini o'zgartirmaydi. Biroq, bu imloni o'zgartirish kerak. Misol: to dub - "qo'shaloq"degan ma'noni anglatadi:

mike-mikrofon

trank-trankvilizator

Biroq, biz bu yerda velosiped - velosiped kabi ba'zi istisnolarni topishimiz mumkin. Lekin bunday holatlar kam. So'zni qisqartirish jarayonida uning boshlang'ich yoki o'rta yoki oxirgi qismidan foydalanish mumkin. Qisqartirish ham yaxshi ijodning bir turi sifatida qaralishi mumkin, chunki dastlab qisqartirilgan so'zlar jumlada o'zini to'liq shakllar yoki asoslari kabi tuta boshlaydi: velosiped-velosiped, xayol-xayol, xayolga, xayolparast va boshqalar.

Qisqartirilgan so'z va uning to'liq prototipi o'rtasida 2 turdagi korrelyatsiya mavjud:

1) qisqargan shakl to'liq shaklning prototipidan miqdoriy, stilistik, ba'zan emotsional jihatdan farqlanuvchi varianti yoki sinonimi: doc-doctor, Japs - Japanese. Bunday hollarda qisqartirilgan va to'liq shakl o'rtasidagi bog'liqlik hali to'liq yo'qolmaydi.

2) yuqorida aytilgan aloqa, asosan, yo'qolib, faqat etimologik tahlil orqali o'rnatilishi mumkin: muxlis - mutaassib, miss-ma'shuqa, chapak-chapak (syn: peddler; s'yomka)

Ko'pgina hollarda, qisqartirilgan so'zlar, hech bo'lmaganda, qisqartirilgan so'z mavjudligining dastlabki bosqichida ularning to'liq prototiplarining faqat bitta ma'nosini anglatadi. Masalan, to double kamida 3 ta ma'noga ega: 1) ikkiga ko'paytirish; 2) ikki baravar oshirish; 3) ikki baravar ko'p miqdor. Dub-bu boshqa tilda film yoki soundtrack qilishni anglatadi⁹.