Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 36 Marağaya gətirilən cənazəsi qardaşının yanında torpağa tapşırılır. Bunlardn əlavə olaraq Nəsirəddin Tusi nəslindən Zi- yaddin ibn Əsiləddin Həsən, Mirzə Kafi və Sadiq Ordubadi kimi elm və fəzilət sahibləri də yetişmişdir. Bir sıra tarixi mənbələrdə Tusi nəslinin davamçılarının XIV əsrdə Marağadan Ordubada köçdüyünü qeyd edirlər. Hər zaman hörmət və diqqət obyektinə çevrilən bu nəslin davamçları Səfəvilər imperiyasının rəhəbərləri tərəfindən də böyük ehtirama layiq görülmüşdür. Hətta bu nəsilə hörmət əlaməti olaraq Səfəvi hökmdarı I Şah Abbas (3287-1629) bu şöhrətli nəslinin məskunlaşdığı Ordubad mahalından ümumiyyətlə vergi alınmaması haqqında xüsusi sərəncam da vermişdi. Səfəvi hökmdarı I Şah Abbasın baş vəziri, məşhur dövlət xadimi, şair Hatəm bəy Ordubadi də Tusi nəslinin davamçılarından biri olmuşdur. Məşhur Azərbaycan şairi Əvhədi Marağayi (1274- 1338) 1306-cı ildə yazdığı «Dəhnamə» («On məktub») məsnəvisini də Nəsrəddin Tusinin nəvəsi Xacə Ziyaəddin Yusif ibn Əsiləddin Həsənə ithaf etmişdir. Nəsrəddin Tusi nəslindən davamçıları sonralar da bu ərazidə yaşamış, elm, ədəbiyyat və incəsənətin demək olar ki, bütün növləri ilə məşğul olmuşlar. Nəsirəddin Tusinin təkcə yaradıcılığı deyil, ictimai- siyasi fəaliyyəti deyil, eyni zamanda müəllimlik qabiliyyə- tinin və bir ata kimi də hansı mövqeyə malik olması oğ- lanlarının fəaliyyəti ilə nəzərə çarpır. Bəziləri Nəsirəddin Tusini işğalçılarla əlaqəyə girməkdə və xəlifənin ölümündə onu təqsirkar hesab etsələr də bu dərin düşüncəli insan öz həyatı boyu bəlkə də heç bir səhvə yol verməmişdir. Geniş bir əraziyə malik olan Hülakülər dövlətinin tərkibində NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 37 Cənubi və Şimali Azərbaycanı da əhatə etməklə 250 kvadrat kilometrə çatan Azərbaycanın yüksək mövqeyə malik olması və digər ərazilərdən ictimai-siyasi, elmi- mədəni keyfiyyətlərinə görə yüksək mövqeyə malik olması da Tusi əməyinin məhsulu idi. Marağa rəsədxanasındakı elmi fəaliyyətə rəhbərlik edən Tusi burada 15 nəfərdən ibarət olan iş yoldaşlarının köməkliyi sayəsində burada astronomiyaya aid cədvəllər hazırlanır, bir sıra astronomik hesablamalar yerinə yetirilirdi. Eyni zamanda Tusi Ələmut qalasında yerləşən 400 min əsəri də rəsədxanaya gətirmiş və burada böyük kitabxana da təsis etmişdi. Bunu da demək yerinə düşərdi ki, 2008-ci il YUNESKO təşkilatı tərəfindən Marağa rəsədxanası ili elan etmişdi. Əksəriyyətini nestorianlar təşkil edən buddist qoşunla- rının və bir tərəfdən də islamı hədələyən ismailillərin fəaliyyətinə biganə qalan ərəb xəlifələri dinin nəinki qorunub saxlanılmasına bəlkə də zəifləyib aradan çıxm- asına səbəb ola bilərdi. Hülakü xan isə 1256-cı ildə VIII ismaili şeyxi Ruknəddin Xurşahı (1255–1256) öldürdükdən sonra 1258-ci ildə Nəsirəddin Tusinin məsləhəti ilə 37-ci və sonuncu abbasi xəlifəsi Mütəsim Billah (1242-1258) da öldürüldü. Bundan sonrakı dövrü isə məşhur fransız şərqşünası Anri Masse (1886-1969) «Romadakı dinclik dövrü» ilə müqayisə edirdi. Bu dinclik dövrü isə şübhəsiz ki, Tusinin əməyinin nəticəsi idi. Anası və həyat yoldaşı əqidəcə xristian olan Hülakünün şübhəsiz ki, müsəlman dünyasına basqını əslində başqa məna daşıyırdı. İlk əvvəllər müsəlmanları amansızca qıran monqol qəsbkarlarının bu fəaliyyətinə də Tusi kimi uzaqgörən və tədbirli bir adam mane ola bilərdi. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 38 Monqolların və qeyri-müsəlman xalqların bu niyyətini və həmin niyyətin baş tutmaması haqqında fikirlər A. Mas- senin «İslam» kitabında da öz dolğun ifadəsini tapmışdır. Tusinin pedaqoji fəaliyyətindən bəhrələnən, bu dühanın yetirmiş olan bir çox məşhur alimlərin adını çəkmək yerinə düşərdi. Nəcməddin Qəzvini (1203-1277), Qütbəddin Şirazi ləqəbi ilə tanınan Mahmud ibn Məsud ibn Müslih Şirazi (1236-1311), Əllamə Hilli adıyla daha çox tanınan Həsən ibn Yusif ibn Əli ibn Mutəhhir Hilli (1250-1326), İbn Kəmmunə İsraili (...-1284 və digərləri Tusinin pedaqoji fəaliyyətinin məhsulu idilər. Tusinin sevimli şagirdlərindən olan Seyid Rüknəddin Astarabadi onun kitablarına şərhlər yazmışdır. Bu dahi alimin məşhur tələbələrindən olan Qütbəddin Şirazi göy qurşağı hadisəsini fransız alimi Rene Dekartdan (3296-1650) tam 300 il əvvəl düzgün bir səpkidə şərh etmişdir. N.Tusi nin yaradıcılığı haqqında danışdıqda ilk öncə onu qeyd etmək lazımdır ki, onun necə mükəmməl təhsil alması yazdığı hərtərəfli və çoxsahəli elmi traktatlarında da özünü biruzə verir. Amma çox təəsüflər olsun ki, sayı onlarla olan bu elmi əsərlərdən bir neçəsi dilimizə tərcümə olunmuşdur. Dövrün tələbinə və qayda-qanununa əməl edərək fars və qismən də ərəb dilində yazan filosofun əsərlərinin sayını Ağabala Rzayev «Nəsirəddin Tusi» adlı kitabında 206 əsərin adı verilir. Bunlardan əlavə həmin kitabda 14 əsərinin adını çəkir, bu əsərlər haqqında qısa məlumat verir. Ayrı-ayrı mənbələrdə sayı dəyişik göstərilsə də Tusi haqqında məlumat verənlərin hamısı Tusinin elmi yaradıcılığının rəngarəng olduğunu təsdiqləmişlər. Nəsirəddin Tusi bütün elm sahələri ilə yaxından tanış olan, geniş elmi-fəlsəfi irsə malik olan ensikolpedik Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|