Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- S. Eriugena 1.2. Nəsrəddin Tusinin həyatı və yaradıcılığı.
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 26 olmuşdu. Sührəvərdinin öldürülməsi ilə onun yaratdığı işraqilik məktəbinin nüfuzuna heç bir xələl gəlmədi. Şihabəddin Sührəvərdinin çoxlu sayda olan davamçılarının arasında Şəhrəzurini (vəf. 1250), Səd ibn Mənsur İz Əl- dövlə İbn Kammun İsrailini (vəf. 1277), Qütbəddin Şira- zini (1236-1311), Əl Vədud Təbrizi (vəf. 1524), Şərq aləmində Molla Sədra adı ilə daha çox məşhur olan Məhəmməd ibn İbrahim Sədrül-Mütəllihin Sədrəddin Şihabəddin Fəzlullah Şirazini (1571-1641) və başqalarının göstərmək mümkündür. Mövləvilik sufi təriqətinin rəhbəri Mövlana Cəlaləddin Məhəmməd Rumi (1207-1273) ilə daha çox yaxın əlaqəsi olan Siracəddin Urməvi isə «Nurların doğuşu» və «Hikmət incəlikləri» adlı iki böyük əsərin müəllifidir. Bu filosofun geniş şöhtər tapan, məntiq və fəlsəfəyə dair yazdığı «Nurların doğuşu» («Mətali əl-ənvar») adlı əsərinə Orta əsrlər dövrünün bir sıra məşhur filosofları 30-dan çox şərh və haşiyə yazması da bizə məlumdur. Göründüyü kimi haqqında söhbət açacağımız Nəsi- rəddin Tusi adlı bir elm xəzinəsi də bu böyük alimlər içə- risində və belə bir ictimai, elmi mühitdə yaşayıb, yarat- mışdır. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 27 Elm və müdriklik, insan ruhunu təbiətin üstünə yüksəldər. S. Eriugena 1.2. Nəsrəddin Tusinin həyatı və yaradıcılığı. İlk öncə qeyd etdiyimiz kimi XIII əsrdə Azərbaycan xalqı tənəzzül və tərəqqini vahid bir şəkildə özündə birləşdirməyi bacarmışdı. Və elə bu tərəqqinin səbəb- karlarından biri yaxud bəlkə də birincisi elə həmin əsrin əvvəllərində anadan olan Nəsirəddin Tusi idi. Məhəmməd Nəsirəddin Tusinin atası Qum şəhərinin məşhur din alimlərindən biri idi və ailəsi ilə birlikdə şiələrin 8-ci imamı Əli ibn Musa Rzanın (765-818) məzarını ziyarət etmək üçün Məşhəd şəhərinə yollanır. Dindar alim 1201-ci ilin əvvələrində öz ziyarətindən qayıdarkən hamilə olan həyat yoldaşının vəziyyətinin ağırlığını nəzərə alıb, Tus şəhərində yerləşməyi qərara alır. Tus şəhərində anadan olan ailənin üçüncü uşağına atası Məhəmməd adını verir. Nəsirəddin Məhəmməd Tusi 1201-ci il şənbə günü fevral ayının 17-də (hicri-qəməri təqvimilə 11 Cəmadiyəl- əvvəl 597-ci il) İranın Rəzəvi Xorasan əyalətinin qədim şəhəri olan Tusda Firuzşah Cehrudi ləqəbi ilə tanınan Şeyx Vəchəddin Məhəmməd ibn Həsən adlı bir şəriət müəlliminin ailəsində dünyaya göz açdı. İlk təhsilini də elə atası Məhəmməd ibn Həsəndən alan N.Tusi uşaq yaş- larından belə öz çalışqanlığı və istedadı ilə müəllim və Müəllimlərini heyrətləndirirdi. Xüsusilə də hər şeyi tez qavraması ilə fərqlənən Nəsirəddin sonralar məşhur müəl- lim kimi də tanınan Fəridəddin Damadın yanında da təhsil alır. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 28 Şəriət haqqında bilikləri atasından, ilk elmi təhsilini dayısı riyaziyyatçı və məntiqçi Nurəddin Məhəmməd Şai- dən, fiqh, hədis və həndəsəyə dair məlumatları isə digər qohumu Nəsirəddin Abdullah ibn Həmzədən almışdır. İslam dinini incəliklərini öyrətməklə məşğul olan Nəsirəd- din Abdullah ibn Həmzə öz sevimli şagirdinə «Nəsirəddin» (Nəsirəddin sözü ərəbcədən dinin müdaifəçisi, dinin köməkçisi) ləqəbini verir. Yeniyetmə vaxtlarından atasını itirən Nəsirəddin ata- sının yeganə vəsiyyətinə əməl edərək, təhsilini davam etdirdi. Təhsil əldə etmək məqsədilə ilk əvvəl Nişabura, sonralar Reyə, oradan da Quma yollanan Tusi dövrün ən məşhur Müəllim və filosoflarından hesab olunan Kəma- ləddin ibn Yunusdan, Siracəddin Qəməri, Fəridəddin Ni- şaburi Damadidən, Səlim ibn Bidardan, Şəmsəddin Xos- rovşahi, Qütbəddin Misiri, Əttar Nişapuri və Əsirəddin Əbhəridən də ayrı-ayrı elmlərin incəliklərini tədris etməklə məşğul olmuşdu. Fəlsəfə haqqında bilikləri Şəmsəddin Xosrovşahi və Əsirəddin Əbhəri ilə yanaşı məşhur peripatetik filosof hesab olunan Bəhmənyar ibn Mərzbandan da hikmət, məntiq və idrak nəzəriyyəsi haqında biliklər toplamağa nail olmuşdu. Bəhmənyar isə məlum olduğu kimi dünyanın nəhəng filosoflarından sayılan və Şərqin Aristoteli hesab olunan İbn Sinadan təhsil almışdı. N.Tusinin Nişapurda aldığı təhsilin çox yüüksək keyfiyyətə malik olduği dəflərlə vurğulanmışdır. Elm əldə etmək məqsədilə Qum şəhərundən, İsfahana, oradan da İraqa üz tutur. Müinəddin Salim əl Misri əl Mazani İbn Bədrani adlı məşhur hədis müəllimindən 1223-cü fərq- lənmə şəhadətnaməsi aldığını bir sıra tarix kitabları da NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 29 təsdiq etmişdir. Tusi fərqlənmə şəhadətnaməsi aldıqdan sonra öz hədis müəllimi İbn Bədranidən hədis demək üçün də rüsxət istəyir və buna nail olur. «Nəsirəddin Tusi (r.a) İrakda dərslə məşgul idi. Ətraf Monqolların İrana hucumu xəbərləri ilə çalxalanırdı... Çingiz xan Timuçin atasından sonra hakimiyyəti ələ alaraq böyük bir ordu ilə hicrətin 616-cı ilində İrana hücum etdi. İranın cənubuna qədər bir çox şəhərləri yağmalayaraq böyük qətliamlar törətdi. Xüsusilə də Nişapurda törətdiyi soyqırımda təxminən 2 milyon yaşlı xəstə qadın və uşaq öldürüldüyü nəql edilmişdir. Bununla da kifayətlənməyərək şəhəri yeddi gün sular altına tərk edərək ev heyvanlarını belə rəhm etmədən qəddarlıqla öldürdülər. Bu kədərli hadisələr bütün müsləmanların qəlbini parçalıyırdı. Nəsirəddin Tusi (r.a) ailəsinə və vətandaşlarına yardım etmək üçün İrana yola düşdü. Tus şəhəri də eyni ilə Nişapur kimi bir xərabəyə dönmüşdü. Nəsirəddin Tusi (r.a) doğulduğu evə getdiyində orada ailəsindən kimsəyi tapa bilmədi. Anasının və bacısının Qain şəhərinə göçdüklərini öyrənən kimi zaman itirmədən oraya getdi. Anasını və bacısını tapdıqdan sonra bölgə xalqının istəyini nəzərə alıb oradaki cami imamlığı vəzifəsini icra etməli oldu. Nəsirəddin Tusi (r.a) 30 yaşlarında orada evləndi.» (111). 1230-cu ildə Cənubi Xorasan əyalətinin (Qayen ölkəsi də adlanır) Qain və yaxud da Qayen adlı şəhərində ailə həyatı quran Tusi bir neçə ay burada yaşadıqdan sonra həyat yoldaşı ilə birlikdə Kuhistan (Kuhistan, Qohestan və ya Quhistan-dağlıq ölkə) ismaililərin rəhbəri Nəsirəddin Əbdürrəhman ibn Əbu Mənsurun Möhtəşəminin hüzuruna çağrılır, ismaili rəhbəri gənc Tusini öz sarayında məskun- Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|