77
76
30.
İQLİM VƏ İQLİM
QURŞAQLARI
Yanvar ayı
Yanvar ayı
· İlin eyni ayında insanların fərqli geyimləri nə ilə əlaqədardır?
Onların isti
geyimlərə
ehtiyacları yoxdur.
İqlim bir sıra təbii amillərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində əmələ gəlmişdir.
Onu yaradan əsas amillərə Günəşdən Yer səthinə gələn istilik, hava kütlələ-
rinin xüsusiyyətləri və Yer səthinin müxtəlifliyi aiddir.
Yer səthində istiliyin paylanması Günəş şüalarının düşmə bucağından
asılıdır. Tropik enliklərdə Günəş şüalarının düşmə bucağı böyük olduğuna
görə Yer səthi daha çox qızır, qütbyanı enliklərdə isə Yer səthi nisbətən az
istilik alır. Beləliklə, Yer səthinin iqlimi coğrafi enlikdən asılı olaraq dəyişir.
İqlimin yaranmasında hakim
hava kütlələrinin, yəni troposferin özünə-
məxsus temperaturu və rütubəti ilə seçilən nəhəng hava hissələrinin rolu böyük-
Yada salın.
Yada salın.
H
i
ava göstəricilərinin uzun illər boyu təkrarlanması
qlim adlanır.
Dünyanın iqlim qurşaqları
dür. Ekvatora yaxın ərazilərdə isti rütubətli ekvatorial hava, tropik enliklərdə isti
və quru tropik hava, mülayim enliklərdə nisbətən rütubətli və mülayim hava,
qütbyanı ərazilərdə isə şaxtalı, quru, arktik və antarktik hava kütlələri hakimdir.
Hava kütlələrinin xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq,
13 iqlim qurşağı ayrılır:
7 əsas və 6 keçid ( ).
a
Xəritə üzərindəki
rəqəmlərlə şəkillərin uyğunluğunu müəyyən edin.
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Müzakirə edək: Yer kürəsində bu müxtəlifliyin səbəbi nə ola bilər?
a
Arktik
və Antarktik
Subarktik
və
antarktik
Sub
Mülayim
Subtropik
Tropik
Subekvatorial
Ekvatorial
Əsas iqlim qurşaqlarının özünəməxsus hava kütlələri olduğu halda, keçid
iqlim qurşaqlarının öz hava kütlələri olmur. Onlar əsas iqlim qurşaqlarının
hava kütlələrinin təsiri ilə yaranır. Məsələn, subtropik qurşaqda yayda əsasən
tropik, qışda
mülayim hava kütlələri, subekvatorial qurşaqda isə yayda
ekvato-
rial, qışda
tropik hava kütlələri hakimdir.
İqlim qurşaqlarının coğrafi paylanmasında Yer səthinin müxtəlifliyinin,
yəni okean və qurunun qeyri-bərabər paylanmasının və relyefin rolu böyükdür.
Avrasiyanın qərb sahilləri Atlantik okeanı üzərindən gələn rütubətli
qərb
küləklərinin təsirinə məruz qalır, materikin daxili rayonlarında okeanların
təsiri zəiflədiyinə görə isti və quru iqlim formalaşır. Avstraliyanın
qərb sahil-
ləri isə, əksinə şərq sahillərinə nisbətən daha az rütubətlənir. Çünki şərq
sahilləri
cənub passat küləklərin təsiri altındadır.
Onlar isə yay
geyimlərindən
istifadə etmirlər.
c
a
d
b
4
1
e
f
5
2
3
0°
40°
40°
Çap üçün deyil
79
78
Mətndəki iqlim qurşaqları xəritəsindən istifadə edərək materiklərə aid iqlim
qurşaqlarını müəyyənləşdirin və cədvəli tamamlayın.
Troposferin özünəməxsus
əlamətləri ilə fərqlənən və
hərəkət edən nəhəng hissələri __ adlanır. Hakim
hava kütlələrinin təsiri ilə __ yaranır. __ özünəməx-
sus
hava kütlələri olur, __ isə öz hava kütləsi olmur.
Verilmiş iqlim qurşaqları və xüsusiyyətlər arasında uyğunluğu tapın.
1. İl boyu isti və rütubətlidir.
2. Hava kütlələri quru və istidir.
3. Nisbətən rütubətli və mülayim.
4. Soyuq və quru.
Mülayim
Ekvatorial
Tropik
Arktik və Antarktik
31.
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ İQLİMİ
İnanclara görə, iqlim proqnozuna aid ilk məlumat Yusif Peyğəmbərə məxsusdur.
O, Fironun yeddi arıq və yeddi kök inək haqqındakı yuxusunu yozaraq, ardıcıl
yeddi rütubətli ildən sonra yeddi quraq il olacağı proqnozunu vermiş və bolluq
vaxtı aclığa qarşı tədbir görülməsi üçün məsləhət vermişdi.
· İqlimin müxtəlifliyi insan həyatına necə təsir edə bilər?
Xəritədə qeyd olunmuş əraziləri uyğun şəkillər əsasında təsvir edin.
Müzakirə edək:
Azərbaycan
təbiətinin müxtəlifliyi
nə ilə əlaqədardır?
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
AÇAR SÖZLÄR
Əsas iqlim qurşaqları
İqlim qurşaqları
Hava kütlələri
Keçid iqlim qurşaqları
Nä öyrändìnìz
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Avrasiya
Şimali
Amerika
Cənubi
Amerika
Afrika Avstraliya Antarktida
Ekvatorial
Subekvatorial
Tropik
Subtropik
Mülayim
Arktik və ya Antarktik
Subarktik və ya Subantarktik
Materiklər
İqlim qurşaqları
Azərbaycan Respublikasının ərazisi
subtropik və
qismən mülayim iqlim
qurşaqlarında yerləşir. Mürəkkəb relyef şəraiti bu qurşaqlar daxilində fərqli
iqlim sahələri – iqlim tipləri yaradır. İqlim tipləri bir-birindən temperatur və
yağıntıların il ərzində paylanmasına görə fərqlənir. Onlar düzənliklərdən
dağlıq ərazilərə doğru bir-birini əvəz edirlər.
1. Yarımsəhra və quru çöl iqlimi əsasən Kür-Araz ovalığı, Abşeron yarım-
adası, Samur-Dəvəçi ovalığı, Acınohur alçaq dağlığı və Naxçıvanın Arazboyu
düzənliklərində Xəzər sahillərindən 600-800m mütləq hündürlüklərə qədər
ərazilər üçün səciyyəvidir. Bu ərazilərdə il ərzində düşən yağıntının miqdarı
200-400 mm-dən çox olmur. Yay ayları isti və quraq, qış isə mülayim və
nisbətən rütubətli keçir. Naxçıvanın Arazboyu düzənliklərində isə qış ayları
şaxtalı və soyuqdur. Azərbaycan ərazisində ən yüksək və ən alçaq temperatur
burada Culfa şəhərində müşahidə olunur: +44°C və -33° C.
Çap üçün deyil