93
92
93
92
Göl – yer səthində,
təbii qapalı çö-
kəklikdə yerləşən su hövzəsidir. Çö-
kəkliyin mənşəyi ərazinin relyef xüsu-
siyyətlərindən asılıdır. Göl suyunun
tərkibi isə iqlim şəraitindən, yeraltı
sulardan, çaylardan və s. asılıdır.
Göllər
axarlı və axarsız olur. Əgər
gölə çaylar tökülür və eyni zamanda,
ondan çay başlayırsa, axarlı göl hesab
olunur.
Axarsız göllərə
isə çaylar yal-
nız tökülür, heç bir çay başlamır.
Axarlı göllər suyun kimyəvi tərki-
binə görə axarsız göllərdən fərqlənir.
Axarlı göllər şirin sulu olur. Dünyanın
şirin sulu göllərinə Böyük göllər, Ata-
baska (Şimali Amerika), Titikaka
(Cənubi Amerika), Viktoriya və Tan-
qanika (Afrika), Baykal (Avrasiya) və
s., Azərbaycanda Göygöl, Böyük Ala-
göl, Candargöl, Qaragöl, Maralgöl, Ba-
tabat misal ola bilər. Yağıntıların bol
olduğu ekvatorial və mülayim enlik-
lərdə şirin sulu göllər daha çoxdur.
Axarsız göllər, adətən, şor sulu olur-
lar. Dünyanın ən duzlu göllərinə Ölü də-
niz (Avrasiya), Assal (Afrika), Elton və
Baskuncak (Avrasiya), Eyr (Avstra-
liya), respublikamızda isə Binəqədi,
Masazır, Acınohur, Ağzıbirçalanı nü-
munə göstərmək olar.
Dərslik və siyasi xəritədən istifadə etməklə mətndə rast gəldiyiniz göllər haqqında
məlumatları cədvəldə qeyd edin.
Göllərin adı
Materik
Duzlu/Şirin
Hansı dövlətin ərazisində yerləşir
Əgər göldən çay başlayırsa, __ göl hesab olunur. Belə göl
__ olur. Göldən çay axmırsa, __ göllərdir. Adətən, belə
göllərin suyu __ olur.
1. Şəkillər ilə ifadələr arasındakı uyğunluğu müəyyən edin.
AÇAR SÖZLÄR
Axarsız göl
Axarlı göl
Şirin sulu göl
Duzlu göl
Nä öyrändìnìz
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
Duzlu göllər daha çox quraq iqlim şəraitində geniş yayılmışdır.
Sahəsinə görə dünyanın ən böyük gölü duzlu suyu olan Xəzər dənizidir.
Böyüklüyünə görə onu dəniz adlandırsalar da, dünya okeanı ilə birbaşa əlaqəsi
olmadığına görə göl hesab olunur. Xəzərə 130-a qədər çay tökülür (Volqa,
Ural, Emba, Kür, Samur və s.). Onun səviyyəsi okean səviyyəsindən 27 metr
aşağıda yerləşir.
Ən dərin yeri – Lənkəran çökəkliyi – 1025 metrdir. Dərinliyinə görə yalnız
Baykal və Tanqanika göllərindən geri qalır.
Göllər təsərrüfat məqsədləri ilə də geniş istifadə olunur.
Yada salın.
Yada salın.
Göllər çuxurların yaranmasına
görə tektonik, vulkanik,
axmaz, uçqun mənşəli və s. olur.
a
b
1. Çaylara mənbə ola bilər.
2. Suyun tərkibində duz vardır.
3. Əsasən quraq iqlim şəraitində yaranmışdır.
4. Ekvatorial və mülayim enliklərdə daha çoxdur.
a) Xəzər – dünyanın ən iri və ən dərin şor
sulu gölü
b) Baykal – dünyanın ən dərin
şirin sulu gölü
c) Böyük göllər. Yuxarı göl – dünyanın ən
böyük şirin sulu gölü
a
b
c
Yuxarı
Miçiqan
Ontario
Eri
Hur
on
Baykal
Xəzər dənizi
Çap üçün deyil
Fäaliyyät-2
Fäaliyyät-2
36. PRAKTİK DƏRS.
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ
ÇAYLARI VƏ GÖLLƏRİ
Cədvəli dəftərinizə köçürün. Xəritədən istifadə edərək çayların adını cədvəlin
uyğun xanalarına yazın.
Kürün sağ qolları
Kürün sol qolları
Birbaşa Xəzər
dənizinə tökülən çaylar
Arazın sol qolları
Sxemdə Azərbaycan gölləri mənşəyinə görə qruplaşdırılmışdır.
Göllərin axarlı və axarsız olduğunu müəyyən edərək cədvəli tamamlayın.
Cədvəli dəftərinizə köçürün. Xəritədən istifadə etməklə
göstərilən ərazilərdə
yerləşən göllərin adını cədvəlin uyğun xanalarına yazın.
Böyük Qafqaz
Abşeron yarımadası
Kiçik Qafqaz
Kür-Araz
Sarısu, Hacıqabul, Ağgöl
Acınohur,
Böyük Ağgöl
Qaragöl
Abşeron yarımadasının
gölləri
Göygöl, Maralgöl, Batabat
Göllər
Axmaz
mənşəli
Tektonik
Vulkanik
Relikt mənşəli
Uçqun
Fäaliyyät-3
Fäaliyyät-3
Fäaliyyät-4
Fäaliyyät-4
Respublikanın çaylarına Kür çayı və onun qolları və birbaşa Xəzər dənizi-
nə tökülən çaylar aiddir. Kür, Araz, Qanıx, Qabırrı və Samur Azərbaycanın ən
böyük çaylarıdır.
Kür çayı mənbəyini Türkiyədəki Qızılgədik dağında, 2740 metr yüksək-
likdən götürür, Gürcüstan ərazisindən keçərək Azərbaycana daxil olur. Ümumi
uzunluğu 1515 km-dir. Ölkəmizin iqtisadiyyatı üçün Kürün böyük əhəmiyyəti
vardır. Kür çayından suvarmada, elektrik enerjisi istehsalında
və gəmiçilikdə
istifadə olunur.
Araz çayı da Türkiyədə Bingöl silsiləsindəki 2990 metr yüksəklikdən baş-
layır. Sabirabad rayonunun Suqovuşan kəndində Kürlə birləşir. Uzunluğu
1072 km-dir.
Samur çayı mənbəyini Dağıstan ərazisində 3600 metr yüksəklikdən
götürür. Uzunluğu 216 km-dir. Abşeronun su ilə təchizatında böyük rol oyna-
yan Samur-Abşeron kanalı suyunu bu çaydan götürür.
95
94
Fäaliyyät-1
Fäaliyyät-1
Adları xəritənin cədvəlində verilmiş çay və gölləri göstərin.
quruyan
Çap üçün deyil