Cənubi Qafqaz regionunda alman məskənlərinin salınmasının 200 illiyi
Yüklə 489,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
15
Müqəddəs İttifaq Avropa monarxlarının milli - azadlıq hərəkatlarına qarşı yaradılmış birləşmiş ittifaq idi. Həmin ittifaqı erkən yaranmış beynəlxalq təşkilatlardan ən irticaçısı hesab etmək olar. Onun yeganə məqsədi hər yerdə “ inqilabı qiyamı”n qarşısını almaq, onu dağıtmaq və məhv etməkdən ibarət olmuşdur.
Ayrı - ayrı knyazlıqlara və hersoqluqlara parçalanmış alman dövlətçiliyi feodal özbaşınalığı və istibadının ən qaba formalarından biri idi. XIX əsrin əvvəllərində Almanya üçün feodalizmin inkişafının böhranı xarakterik idi. Feodal
rejiminə vurulan birinci zərbə 1801-1811- ci illərdə kəndlilərin torpaqsızlaşması prosesini dərinləşdirən bir – birinin ardınca qəbul edilmiş islahatlar oldu. 1816 - cı ildə verilmiş islahata görə pay torpaqlarının irsi icarədarları istifadələrində olan torpaq sahəsinin 13 hissəsini, varislik hüququ olmayan icarədarların isə yarısını sahibkarlarına güzəştə getməsi müəyyənləşdirildi .
Torpaqsızlaşmadan əziyyət çəkən və XIX əsrin əvvəllərində bir –birinin ardınca baş verən qıtlıq, kəndliləri şəhərə qovurdu. Lakin zəif inkişaf etmiş sənayə sahələrinə onların ehtiyacı yox idi. Ölkədə sənaye istehsalı manufaktura müəssisələrinə və sənətkarlıq emalatxanalrına əsaslanırdı. Belə olan vəziyyətdə də kəndlilər mühacirət etməyə məcbur olurdular .
Onları mühacirətə vadar edən səbəblərdən biri də lüteranlarla katolik kilsəsi arasındakı qarşıdurma idi.
XIX əsrin əvvəllərində Almaniyanı minlərlə alman tərk etmişdi. Onlar əsasən Amerikaya və Rusiyaya köçməyə üstünlük verirdilər.
Özünü alman xalqının dostu kimi qələmə verməyə çalışmış çar I Aleksandr I Pyotrun “ Avropa ölkəri arasında fitnə - fəsad törətmək, ziddiyət salmaq və bu işdə onların biri ilə əlbir olmaq lazımdır. Xüsusilə alman xalqı arasındakı ictimailəşmələrdə fəal mövqe tutmağa çalışmalı, çünki, onlar
bizimlə həmsərhəd və bitişikdir “ vəsiyyətini müəyyən mənada yerinə yetirə bilmişdi.Digər tərəfdən vürtemberqlilər üçün Bibliya əfsanələrinə görə Qafqaz bəşəriyyətin yenidən doğulduğu, Allahın zühur etdiyi əhd yeri hesab edilirdi. Bu dövrdə Almaniyada Qafqazı İsa peyğembərin zühur yeri kimi təsvir edilən bir sıra fəlsəfi əsərlər meydana çıxmağa başlayırdı.
1818- ci ilin baharında 500 ailə Qafqaza doğru istiqamət götürmüşdü. Artıq 1818 -ci
ildə Cənubi Qafqazda 8 alman koloniyası yaradılmışdı . Az ərbaycanda alman koloniyalarının yaranması tarixi XIX əsrin əvvəllərindən başlayır. XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvələrində Rusiya imperiyası Qafqaz uğrunda açıq mübarizəyə başlayır və bölgədə dominantlığı ələ keçirmək məqsədi ilə, XIX əsrin birinci otuzill
iyində Azərbaycan torpaqlarına təcavüz edir. İşğal prosesi boyu müsəlman ölkəsində özünün siyasi hakimiyyətinin dayaqlarını möhkəmlətmək və xristian elementini Azərbaycan əhalisinin etnokonfessional nomenklaturasına gətirmək məqsədini əsas götürən Rusiya imperiyası xristian etnosları ölkədə yerləşdirməyə başlayır. Birinci olaraq Azərbaycan torpaqlarına almanlar köçürülürlər. Məhs bu dövrdə almanların Cənubi Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana köçürülməsi nəticəsində ilk alman koloniyaların təməli qoyulur. Bu faktlar Arxivin müxtəlif fondlarında saxlanılan sənədlərdə öz əksini tapır.
XIX əsrin əvvələrindən etibarən Azərbaycan torpaqlarının işğalına başlamış Rusiya imperiyası 1804 - cü ilin əvvələrində Gəncə xanlığını ləğv etmiş və yeni inzibati qurum - Yelizavetpol dairəsi yaratmışdı. 1819 -cu ilin yazında Yelizavetpol dairəsində iki alman koloniyası yaradılmışdı: Yelenendorf və Annenfeld. Yelenenodorfda 127 ailə sakin olmuşdur. Bu koloniya ilə eyni vaxtda ondan 40 verst aralıqda köçkünlər Yelizavetpol quberniyasında ikinci alman koloniyasının - Anne
nfeldin əsasını qoydular. Annenfelddə 67 ailə yaşayırdı. Borçalı distansiyasında isə Yekaterinfeld yaşayış məskəni salınmışdı ki, əhalisi 116 aildən ibarət idi . Arxivdə Gəncə dairəsində alman koloniyalarının yaradılması və inkişafı haqqında müxtəlif sənədlər saxlanılır.
16
XIX əsrin ortalarına qədər Şimali Qafqazda almanların məskunlaşmasının ləng getməsinin səbəblərinə, şübhəsiz, bu işdə dəqiq təşkilatçılığın olmaması, kolonistlərin yeni miqrasiyası ilə bağlı zəif maarifləndirilməsi, Şimali Qafqazın mülki və hərbi dövlət orqanlarının bu regiona almanların köçürülməsinə mənfi münasibəti və sair kimi amilləri aid etmək olar. Ancaq bütün busadaladıqlarımız ikinci dərəcəli məsələlər idi. Qeyd etdiyimiz kimi, Qafqaz müharibəsi dövründə çar hökuməti Şimali Qafqaza, əsasən slavyanların kütləvi şəkildə yerləşdirilməsi xəttini həyata keçirirdi .
XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda alman koloniyalarının inkişafının ikinci mərhələsi başlayır: iqtisadi inkişaf və çiçəklənmə. Artıq alman kolonistləri buraya uygunlaşıb, yerli əhali ilə də qaynayıb qarışmışlar.
Alman kolonistləri əsasən kənd təsərrufatı ilə məşqul olub. Koloniyalarda gedən iqtisadi inkişaf kolonistlərin say dinamikasını yüksələn xəttə aparır və yeni koloniyalar meydana gəlir. Nətıcədə XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda alman koloniyalarının artması müşahidə olunur və onların sayı səkkizə çatır. 1928 -ci ilin 1 yanvar məlumatına görə, Yelenendorfda 2115 (520 ailə), Georgiyevskidə 903 (241 ailə), Annenfelddə 110 (20 ailə), Grinfilddə 400, Traubenfelddə 400, Alekseyevkada 380, Yelizavetində 156, Eygenfelddə 175 nəfər alman yaşayırdı .
Arxivdə alman koloniyalarını müxtəlif istiqamətlərdə inkişafı ilə yanaşı, kənd təsərrufatı sahəsində inkişafı haqqında da bir çox sənədlər mövcuddur. Dövlət ekspedi
siyası tərəfindən almanların Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmasına 697428 rubl xərclənmişdi. Bundan əlavə hər ailəyə 3000 rubl məbləğdə uzunmüddətli ssuda verilmişdi. Alman köçkünləri 1818 -1819-
cu illərdə Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılarkən, onlara xeyli mi qdarda torpaq payı verilmişdi. Hər köçkün ailəsinə təsərrüfat aparmaq üçün meşələrdən və otlaq yerlərindən təmannasız istifadə hüququ verilməklə 35 desyatin yararlı torpaq sahəsi ayrılmışdı. Bununla belə onlara bir sıra müxtəlif güzəştlər də verilmişdi .
Manifestlər, fərmanlar və danışıqlar əsasında verilmiş güzəştlər, mükəlləfiyyətlər və imtiyazlar 1842- ci ildən başlayaraq, nəşr edilmiş qanunlar külliyatında, koloniyalar haqqında xüsusi nizamnamədə göstərilir
. Həmin nizamnaməyə görə bütün imperiya d axilində yaşayan kolonistlərə və onların nəsillərinə təkcə koloniya daxilində deyil, həmçinin bütün imperiyanın istənilən yerində vətəndaşlıq hüququ verilirdi. Onlar habelə dövlət daxilində özlərinin şəxsi mülklərini dolandırmaq səlahiyyətlərindən tam müstəqil istifadə edə bilər, “istədikləri kimi” maneəsiz ticarət edə bilər, gildiyaya və sexlərə daxil ola bilər, kəndlərdə “şəxsi təşəbbüsü ilə” yarmarka və ticarət obyektləri aça
bilərlər
.
Bütün bu güzəştlər sonralar Azərbaycanda imkanlı alman kapitalistlərin meydana çıxmasına əlverişli şərait yaratmışdı. Yeizavetpol quberniyasının təbii şəraiti üzümün yetişdirilməsi üçün daha əlverişli olduğundan üzümçülük ilk vaxtlardan Yelenendorf koloniyasının təsərüffat həyatında mühüm rol oynamışdı.Kolonistlər Gəncə çayı boyu uzanan yaşıl dərənin döşündə və yaxınlığındakı yamaclarda yerli üzüm sortlarını becərməyə başlamışdılar.
Azərbaycanda üzümçülüyün və şərab sənayesinin inkişafında alman koloniyaçılarının müstəsna xidmətləri olub. Üzümün şərabçılıq məqsədilə becərilməsində böyük işlər görən almanlar Yelenendorfda (indiki Göygöl şəhəri) 1828 - ci ildən məşhurlaşmağa başlayıblar. O vaxta qədər yerli əhali tərəfindən üzümün bir neçə sortu əkilib becərilsə də, ondan daha çox yemək üçün istifadə edilib. Demək olar ki, alman Xristofer Forer və Xristian Hummelin xidmətləri sayəsində Azərbaycan şərabları dünyada geniş şöhrət qazanıb, özünə layiqli yer tutub.
1856- cı ildə fransız ipəkçiləri Şəkidən barama toxumu alıb qayıdarkən Gəncədə bir neçə günlük qonaq olurlar. Onlar Azərbaycan xörəklərindən yedikdən sonra şərab da dadmaq istəyirlər. Lakin müsəlman etiqadlı şəhər sakinlərindən şərab tapmaq mümkün olmadığından gəncəlilər fransızlara yaxınlıqda yerləşən Yelenendorfa getməyi məsləhət bilirlər. Fransızlar Forerin evinə gələrək şərabın dadına baxdıqdan sonra “sizin şərabınız
Yüklə 489,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|