Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
95
Kısaca açıklayacak olursak, Salı günü, adı geçen ayın 8’inde
karşı
tarafta bulunan, sağlamlık ve güçlülük açısından daha üstün olan diğer
kalenin ahalisinin ahvali de bu şekilde ve bu tarzda oldu, onların günü
perişan ve altüst olmuş bir duruma geldi. “Böylece zulmeden o toplumun
kökü kesildi. Hamd, âlemlerin Rabbi Allah'a mahsustur”
64
. Rabbani yardım,
İlahi tevfik ve zamanın padişahının – Allah onun mülkünü sürekli kılsın –
şevketi ve saadeti ile böylesine ulu bir fetih ve büyük bir lütuf hâsıl oldu ve
böylesine güzel bir diyar ve sevgili bir mekân müşriklerin tasarrufunun
elinden kurtarılarak memalik-i mahrusanın (Selçuklu ülkesinin) – Allah
onun genişliğini artırsın – arazisine
katılmış oldu. Allah subhanehu ve teala,
dönemin padişahının saadet gölgesini memleket merkezi (payitaht)
sakinlerinin başı üzerinde devamlı kılsın!
Falan mahrusanın (ilgili memleketin)
65
emirleri, naipleri, memurları,
ileri gelenleri ve muteberleri – Allah orayı korusun ve onların sağlamlığını
sürekli kılsın – bu müjdeyi duyunca sevinçleri ve güvençleri artsın. İsmi
yüce olan Ulu Tanrı’nın nimetine şükretmenin gerekli olduğunu bilsinler, ta
ki [kendileri konusunda] inayetin artışına layık olsunlar inşallah”.
5. Selçuklu Fetih Faaliyetleri, Kastamonu Tarihi ve Diplomatik
Gelenek Bakımından Gideros Fetihnâmesi’nin Değerlendirilmesi
5.1. Gideros’un Fethi Esnasında Uluslararası Düzeyde Siyasi
Durum
Gideros’un fetih tarihi olan 1284 yılı itibariyle gerek Anadolu’da,
gerekse çevre memleketlerde büyüklü küçüklü bazı siyasi güçlerin durumu
konumuzu yakinen ilgilendirmektedir. Özellikle İlhanlılar, Türkiye
Selçukluları, Bizans, Trabzon Komnenleri ve Cenevizliler bu noktada dikkat
çekmektedir. Çünkü bunlardan herhangi birisi fetih konusunda Yavlak
Arslan’a destek olabilir ya da tam tersine engeller çıkartabilirdi.
Yavlak Arslan, Gideros’un fethi ile ilgili hazırlık yaptığı günlerde
İlhanlı ülkesinde yeni bir taht mücadelesi başlamıştı. Şöyle ki Moğol
şehzadelerinden Kongurtay’ın Ahmed Teküder tarafından öldürülmesi ve
Şehzade Argun taraftarı pek çok emirin tutuklanması Argun’u harekete
geçirmiş ve ordu toplamaya başlamıştı. Ahmed Teküder de 100 bin kişilik
bir ordu ile Argun üzerine hareket etmişti (Mart, 1284). Temmuz ayına kadar
karşılıklı çatışmalar sürmesine rağmen iki taraf da birbirine üstünlük
klasik edebiyatımızda sözü edilir. Bkz.: İ. Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Akçağ
Yay., Ankara 2004, s.59.
64
Kur’an-ı Kerim, En’âm suresi, 45. ayet.
65
Fetihnâmenin gönderileceği herhangi bir İslâm beldesi kastedilmektedir.
C. YAKUPOĞLU ve N.
MUSALI
96
sağlayamamıştı. Nihayet Ahmed Teküder, Argun’un adamları tarafından
tutuklanmış ve bilahare öldürülmüştür (10 Ağustos 1284).
66
11 Ağustos’ta tahta çıkan Argun, 1284 yılının sonuna kadar bazı
atamalarda bulunarak ülke işlerini düzene koydu. Vezirliği Buka’ya verdi
(15 Eylül 1284). Ahmed Teküder’in adamı olarak gördüğü Sâhib-i Dîvân
Şemseddin’i kısa müddet sonra öldürttü (17 Ekim 1284). Şehzade Hülacü ve
Şehzade Geyhatu Anadolu’ya gönderildiler. Bunlar Erzincan’da yaylak ve
kışlak tuttular. Argun’un kendisi Sugurluk tarafına yöneldi. Argun, 22 Eylül
1284 tarihi itibarıyla Merağa civarındaki Kurbanşîre taraflarında idi. 16
Ekim 1284’te yine faaliyet halinde olan Argun, kışı Arran’da Mansûriye
sarayında geçirmeye başladı.
67
Görüldüğü üzere Yavlak Arslan’ın Gideros’a doğru ordusuyla harekete
geçtiği bir sırada İlhanlı tahtına Argun Han (1284-1291) çıkmıştır. Ancak
Yavlak Arslan’ın bu değişikliği öğrendiğinde muhtemelen Gideros’un fethi
tamamlanmış olacaktır. Yukarıda belirttiğimiz üzere Yavlak Arslan, fetihten
bir süre önce Tebriz’de Ahmed Teküder’le görüşmüş ve muhtemelen
Kastamonu havalisinde, özellikle de Karadeniz sahillerindeki son Bizans
kalelerine karşı yapacağı fetih organizasyonu için onunla istişare etmiş, hatta
onayını almıştır. Belki de ismi geçen İlhanlı hükümdarının Müslüman oluşu
da Hristiyanlar aleyhine bu cihâd faaliyetinin onayının alınmasında etkin
olabilir. Bunun gibi önceki yıllarda da Selçuklu veziri Süleyman Pervâne,
Sinop’un Trabzon Komnenlerinden alınması için Hülagu Han’dan yarlık
almıştı.
68
Argun Han’ın da tahta çıktıktan sonra bu fetih olayına olumsuz
tepki verdiğine dair bir emare görünmemektedir.
Gideros Fetihnâmesi’nde Yavlak Arslan’ın bu fethi, Gıyâseddin Ebû’l-
Feth Mesud b. Keykâvus’un saltanat günlerinde gerçekleştirdiği ifade
edilmiştir. Bu şahıs Türkiye Selçuklularının son hükümdarlarından II. Mesud
olup, Gideros’un fethi sırasında henüz çiçeği burnunda Selçuklu sultanıdır.
66
Reşidüddin Fazlullah, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), Çev. İ. Aka, M. Ersan ve A. H.
Khelejani, TTK, Ankara 2013, s.128-148; Ebû’l-Ferec İbnü’l-İbrî,
Tarihu Muhtasari’d-
Düvel, Çev. Ş. Yaltkaya, Maarif Matbaası, İstanbul 1941, s.59-61; Erdem, “İlhanlılarda
Ahmed Teküder Dönemi ve Selçuklular”, s.109-110; Krş.: Abû’l-Farac Tarihi, C. II, s.610.
Yazılışı o günlerde sona eren ve dönemin ünlü âlimi Kutbeddin Şirazî tarafından kaleme alındığı
anlaşılan Ahbâr-ı Moğûlân adlı tarihî eserde Ahmed Teküder’in öldürülme tarihi 25
Cemaziyelevvel 683 / 9 Ağustos 1284 senesi Salı günü, Argun’un tahta çıkış tarihi ise 28
Cemaziyelevvel 683 / 12 Ağustos 1284 senesi Cuma günü olarak ifade edilmiştir: Ahbâr-ı
Moğûlân der Enbâne-i Kutb, Be kûşiş-i İ. Afşar, Kitâbhâne-i Âyetullah Mar‘âşî, Kum 1389, s.65.
67
Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, s.111-113,115; Reşidüddin, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar
Kısmı), s.151,152,156.
68
S. P. Karpov, İtalyanskiye morskiye respubliki i Yujnoye Priçernomorye v XIII-XV vv.
Problemı torgovli, İzdatelstvo MGU, Moskva 1990, s.49.