Yerin fəal tektonik təbəqəsi
Hindistan
yarımadasının
hərəkəti
başlayaraq müasir materiklər və okeanlar formalaşmışdır. Bu dövrdə Lavrasiya
Şimali Amerika və Avrasiya materiklərinə bölünmüşdür. Afrika, Cənubi Amerika,
Avstraliya və Antarktida Hondvananın parçalarıdır.
Hindistan və Ərəbistan yarımadaları Hondvanadan ayrılaraq Avrasiyaya
birləşmişdir. Ona görə onlar Avrasiya üçün “yad quru sahələri” hesab olunur.
Nə öyrəndik
Mövzuya aid suallar
Tapşırıq
Hazırkı dövr
Quru sahələri 50 milyon il sonra
Yer səthində mövcud olan ilk quru sahəsi ..... adlanır. Bu quru sahəsi ...... adlı
okean ilə əhatə olunurdu. Litosfer tavalarının hərəkəti nəticəsində Pangeya
materiki ....... və ....... adlanan quru sahələrinə parçalanmışlar. Bu iki quru
sahəsinin arasında ....... okeanı olmuşdur.
1. Pangeya qurusu hansı hissələrə parçalanmışdır?
2. Tetis okeanının yerində hazırda hansı coğrafi obyektlər vardır?
1. Uyğunluğu müəyyən edin: I Hondvana; II Lavrasiya
a) Avrasiya; b) Afrika; c) Şimali Amerika; d) Cənubi Amerika;
e) Antarktida; ə) Avstraliya; j) Hindistan yarımadası;
h) Ərəbistan yarımadası.
2. Tetis okeanının qalıqları olan su hövzələrini müəyyən edin.
a) Aralıq dənizi; b) Şimal dənizi; c) Baltik dənizi;
d) Benqal körfəzi; e) Xəzər dənizi; ə) Qara dəniz
Ev tapşırığı
“Yer qabığının quruluşu” xəritəsinə (səh. 66-67) əsasən litosfer tavalarının
sərhədində olan coğrafi obyektləri kontur xəritədə qeyd edin.
§23. Ümumiləşdirici tapşırıqlar
§23. Ümumiləşdirici tapşırıqlar. Litosfer tavalarının
hərəkətinin
nəticələri
1. Qədim quru sahələrinin adlarını müvafiq olaraq yazın.
2. Böyük və kiçik litosfer
tavalarının adlarını müvafiq olaraq cədvələ yazın.
Böyük litosfer tavaları
Kiçik litosfer tavaları
3. Materik və okean tipli Yer qabığına malik tavaların toqquşması nəticəsində
hansı relyef formaları əmələ gəlir?
4. “Yer qabığının quruluşu” xəritəsinə əsasən litosfer tavalarının hərəkət
sürətini və istiqamətlərini müəyyən edib dəftərinizə köçürün.
5. Litosfer tavalarının parçalanması ardıcıllığına əsasən sxemi tamamlayın:
Yerin fəal tektonik təbəqəsi
6. Yerin tektonik hərəkətləri nəticəsində qalxmış əraziləri seçin və onları
kontur xəritəyə köçürün.
1. Qafqaz dağları
2. Skandinaviya yarımadası
3. Şimal dənizi
4. Alp dağları
5. Marian çökəkliyi
6. Turan ovalığı
7. Litosfer tavalarını materik və okeanlarda yerləşməsinə uyğun olaraq
qruplaşdırın:
1. Avrasiya; 2. Şimali Amerika; 3. Sakit okean; 4. Ərəbistan; 5. Naska;
6. Kokos; 7. Antarktida; 8. Hind-Avstraliya; 9. Afrika; 10 Karib;
11. Cənubi Amerika; 12. Filippin.
Materik
Okean
Materik və okean
8. Alp-Himalay dağ sisteminin yaranmasına səbəb olan litosfer tavalarını
seçin və onları xəritədə göstərin:
1. Şimali Amerika
2. Avrasiya
3. Afrika
4. Ərəbistan
5. Naska
6. Hind-Avstraliya
7. Sakit okean
8. Sibir
9. Uyğunluğu müəyyən edin:
Lavrasiya
Hondvana
1. Afrika
2. Cənubi Amerika
3. Avrasiya
4. Antarktida
5. Şimali Amerika
6. Hind-Avstraliya
§23. Ümumiləşdirici tapşırıqlar
Yerin fəal tektonik təbəqəsi
Dünyanın fiziki xəritəsi
§24. Hava kütlələri və atmosfer cəbhələri
Atmosfer
§24. Hava kütlələri və atmosfer cəbhələri
Dünyanın bəzi rayonlarında il ərzində eyni hava şəraiti hökm sürür. Bir çox
rayonlarda ildə 2, orta enliklərdə hətta 4 dəfə hava şəraiti dəyişir. Buna təkcə Yerin
Günəş ətrafında hərəkəti yox, həm də onun nəticəsində yaranan digər proseslər və
hadisələr də səbəb olur.
Təhlil edək:
1. Nə üçün ekvatorial enliklərdə il ərzində hava şəraitində əsaslı dəyişikliklər
olmur?
2. Azərbaycanda fəsillər üzrə temperatur və yağıntıların dəyişməsinə hansı amillər
təsir göstərir?
3. Hava kütlələri arasındakı keçid zonalarında hansı dəyişikliklər baş verir?
Açar
sözlər
Hava kütlələri.
Atmosfer
cəbhələri.
Troposferin ümumi fiziki xassələrə (temperatura, rütubətliyə, təzyiqə və s.) malik
olan və geniş əraziləri əhatə edən axınları hava kütlələri adlanır. Yer səthində
hakim küləklərin istiqaməti və yağıntıların paylanması hava kütlələrindən asılıdır.
Hava kütlələri və atmosfer cəbhələrinin
yerləşməsi
Ekvatorial hava kütlələrinin təsiri ilə ekvatorial enliklərə bol yağıntılar düşür,
burada temperatur yüksəkdir. Yağıntıların çox düşməsi havanın yuxarıya hərəkəti ilə
əlaqədardır. Yuxarı qalxan hava axınları tədricən soyuyur, tərkibindəki su buxarı
kondensasiya olunur və bulud əmələ gəlir. Tropik hava kütlələri Şimal və Cənub
tropikləri ətrafında formalaşır. Burada
Dostları ilə paylaş: | 
