Coğrafiya 8
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təhlil edək
- Şimal mülayim və Cənub mülayim işıqlanma qurşaqları
- Şimal qütb və Cənub qütb işıqlanma qurşaqları
Yerin hərəkəti və onun coğrafi nəticələri §16. İşıqlanma qurşaqları Bizim üçün adi hal olan fəsillərin əmələ gəlməsi və hər il eyni vaxtda təkrarlanması dünyanın bütün ərazilərində baş vermir. Fəsillərin yaranması başlıca olaraq orta enliklərdə müşahidə olunur. Bu hadisə Günəşin üfüqdə hündürlüyünün (şüaların düşmə bucağının) dəyişməsindən və onun Yer səthini qızdırmasında olan fərqlərdən yaranır. Təhlil edək: 1. İşıqlanma qurşaqlarının ayrılması zamanı hansı coğrafi hadisə əsas götürülür? 2. İşıqlanma qurşaqları hansı əlamətlərinə görə bir-birindən fərqlənir? İşıqlanma qurşaqları Yerin Günəş ətrafında orbit üzrə meyilli hərəkəti zamanı onun səthi ilin müxtəlif vaxtlarında eyni səviyyədə işıqlanmır. Günəş şüalarının düşmə bucağı dəyişdiyinə görə fəsillərin əmələ gəlməsinə, gecəgündüzün uzunluğunun dəyişməsinə və temperatur şəraitinə görə fərqlənən ərazilər vardır. Bunları fərqləndirmək üçün Yerdə işıqlanma qurşaqları ayrılır. Şimal və Cənub tropikləri arasında tropik işıqlanma qurşağı yerləşir. Bu qurşaq Günəş üfüqdə zenitdə olduğuna görə kifayət qədər işıqlanır və istilik alır. Ona görə havanın orta illik temperaturu 20°C-dən yuxarı olur. Tropiklər və qütb dairələri arasında Şimal mülayim və Cənub mülayim işıqlanma qurşaqları ayrılır. Burada Günəş zenitdə olmur, ilin dörd fəsli aydın hiss edilir, tropiklərə doğru iqlim istiləşir. Yayda Günəş Açar sözlər İşıqlanma qurşaqları. Tropik, mülayim və qütb işıqlanma qurşaqları. §16. İşıqlanma qurşaqları üfüqdən yüksəyə qalxır, isti olur, gündüz uzun, gecə qısadır. Qışda Günəş üfüqdə alçaqda olur, soyuqdur, gündüz qısa, gecə uzundur. Coğrafi qütblər və qütb dairələri arasında Şimal qütb və Cənub qütb işıqlanma qurşaqları ayrılır. Bu qurşaqlar daxilində yayda qütb gündüzləri olur, Günəş üfüqdə alçaqda durur. Yer səthini Günəş zəif qızdırır. Qışda uzun müddət Günəş üfüqdə görünmür və qütb gecələri müşahidə edilir. Ona görə bu enliklərdə soyuq iqlim formalaşır. Nə öyrəndik Mövzuya aid suallar Xəritə üzərində iş Ev tapşırığı Günəşin Yer səthini qızdırmasına görə fərqlənən ..... ....... ayrılır. Şimal və Cənub tropikləri arasında ..... işıqlanma qurşağı yerləşir. Tropiklər və qütb dairələri arasında ..... ....... və ..... ....... işıqlanma qurşaqları ayrılır. ..... ....... və ..... ....... işıqlanma qurşaqları coğrafi qütblər və qütb dairələri arasında yerləşir. 1. Yerin kürə şəklində olması onun Günəş tərəfindən qızdırılmasına necə təsir edir? 2. Fəsillərin əmələ gəlməsi işıqlanma qurşaqlarında özünü necə göstərir? 3. Ekvatorda fəsillərin yaranmaması nə ilə əlaqədardır? Bu ərazilər qütb qurşaqlardan nə ilə fərqlənir? Yerin işıqlanma qurşaqlarını kontur xəritəyə köçürün və onların sərhədlərini rənglərlə fərqləndirin. İşıqlanma qurşaqlarında yerləşməsinə görə coğrafi obyektləri qruplaşdırıb cədvələ yazın: Alyaska yarımadası, Somali yarımadası, Yava adası, Müqəddəs Yelena adası, Lima şəhəri, Madrid şəhəri, Murmansk şəhəri, Saxalin adası, Malakka yarımadası, Yamayka adası, Yeni Zelandiya adaları. Şimal və Cənub qütb işıqlanma qurşaqları Şimal və Cənub mülayim işıqlanma qurşaqları Tropik işıqlanma qurşağı Yerin hərəkəti və onun coğrafi nəticələri §17. Günəş şüalarının düşmə bucağının hesablanması Günəş şüalarının düşmə bucağından asılı olaraq Yer səthi müxtəlif dərəcədə istilik və işıq alır. Şimal və Cənub tropikləri arasında Günəşin zenitdə olduğu məntəqəyə onun şüaları 90° bucaq altında düşür. Bu göstərici şüaların maksimum düşmə bucağı hesab olunur. VII sinifdən bildiyimiz kimi, 21 mart və 23 sentyabr günlərində Günəş ekvatorda zenitdə olarkən şüalar bura maksimum bucaq altında düşür. Buradan şimala və cənuba doğru onun şüalarının düşmə bucağı azalır. Bu halda hər iki yarımkürədə yerləşən istənilən məntəqəyə şüaların düşmə bucağını hesablamaq üçün aşağıdakı ifadəni yaza bilərik: ω =90°-φ Burada, ω - günəş şüalarının düşmə bucağı, φ - məntəqənin yerləşdiyi coğrafi enlik. Həmin ifadəyə görə deyə bilərik ki, 21 martda Bakı şəhərinə günəş şüaları 50° bucaq altında düşür. Martın 21-dən iyunun 22-nə qədər Günəşin zenitdə olduğu enliklər şimala tərəf hərəkət edir. 22 iyunda Günəş 23,5° şimal enliyində yerləşən Şimal tropikində zenitdə olur. Bu müddət ərzində Günəşin zenitdə olduğu enliklər şimala tərəf hərəkət etdikcə Şimal tropik xəttindən şimalda yerləşən məntəqələrdə şüaların düşmə bucağı artır və 22 iyunda maksimum qiymətə çatır. Ona görə ifadəni belə yazmaq olar: ω =90°-φ+A Açar sözlər Günəş şüalarının düşmə bucağı. Maksimum düşmə bucağı. Minimum düşmə bucağı. §17. Günəş şüalarının düşmə bucağının hesablanması Burada A – Günəşin zenitdə olduğu coğrafi enlikdir. Məsələn, 22 iyunda Bakı şəhərinə günəş şüaları maksimum qiymət olan 73,5° bucaq altında düşür. Həmin vaxtda Cənub tropik xəttindən cənubda yerləşən məntəqələrdə günəş şüaları minimum bucaq altında düşür. Günəşin zenitdə olduğu enliklər ekvatordan nə qədər şimala hərəkət edirsə, Cənub tropikindən cənubda olan məntəqələrə düşən şüaların bucağı azalmış olur. Ona görə belə yazmaq mümkündür: ω =90°-φ-A Verilmiş ifadəyə əsasən deyə bilərik ki, 22 iyunda 40° cənub enliyində yerləşən Buenos-Ayres şəhərinə günəş şüaları minimum qiymət olan 26,5° bucaq altında düşür. 23 sentyabrdan 22 dekabra qədər Günəşin zenitdə olduğu enliklər cənuba tərəf hərəkət edir. Ona görə Şimal və Cənub yarımkürələrində vəziyyət əksinə dəyişir. 22 dekabrda günəş şüaları Bakıya 26,5°, yəni minimum bucaq altında düşür. Buenos- Ayres şəhərinə isə həmin gün günəş şüaları maksimum, yəni 73,5° bucaq altında düşür. Öyrəndiklərinizi tətbiq edin Günəşin müxtəlif coğrafi enliklərdə zenitdə olması zamanı istənilən məntəqəyə şüaların düşmə bucağını hesablamaq olar. Bunun üçün üç vəziyyət nəzərə alınır: 1) Günəş ekvatorda zenitdə olarkən hər iki yarımkürədə yerləşən istənilən məntəqəyə şüaların düşmə bucağını aşağıdakı ifadəyə görə yazmaqla hesablamaq olar: ω =90°-φ 2) Günəş şüalarının zenitdə olduğu nöqtələr və məntəqə eyni yarımkürədə yerləşərkən şüaların düşmə bucağını tapmaq üçün 90°-dən məntəqənin yerləşdiyi coğrafi enliyin qiymətini çıxmaq, üzərinə günəş şüalarının zenitdə olduğu paralelin qiymətini gəlmək lazımdır. Ona görə ki, Günəşin zenitdə olduğu ərazilər ekvatora nisbətən məntəqəyə 1° yaxınlaşdıqda onun şüalarının düşmə bucağı da 1° artır. ω =90°-φ+A Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|