kmdir. Ona görə Bakı şəhəri ilə Pekin şəhəri (117° ş.u.) arasındakı məsafə 5721,8 km
((117°-50°) · 85,4 km = 5721,8 km), Bakı şəhəri ilə Madrid şəhəri (4° q.u.) arasındakı
məsafə isə 4611,6 km-dir ((50°+4°) · 85,4 km = 4611,6 km).
Xəritələr və onların üzərində təsvir üsulları
Bakı şəhərinin yerləşdiyi coğrafi enlik (40° şm.e.)
3) Xəritə üzərində olan əyri xətlərin uzunluğunu
hesablamaq üçün pərgar-mikrometrdən istifadə
olunur. Onun kiçik ölçüdə addımlarının (2-3 mm) sayı
müəyyən edilir. Sonra xəritənin miqyasına əsasən
xəttin uzunluğu hesablanır. Bu xətlərin xəritədə
uzunluğu kurvimetrin köməyi ilə də asanlıqla
hesablanır
Xəritədə müəyyən sahə tutan coğrafi obyektlərin Yerdə
həqiqi sahəsini hesablamaq lazım gəlir. Bunun üçün
miqyasa əsasən sahənin miqyası, yəni, xəritədə 1sm -ə
Yerdə neçə km uyğun gəlməsi müəyyən olunur. Məsələn,
əgər xəritənin ədədi miqyası 1:5000000 olarsa, onun izahlı
(adlı) miqyası 1 sm-də 50 km olar. Ona görə də xəritədəki 1
sm -ə Yer səthində 2500 km (50 km · 50 km) uyğun gəlir.
Bu halda S
= S
· (miqyas) olur.
Paletka
Xəritə üzərində yerləşən obyektlərin sahəsini hesablamaq
üçün hər tərəfi 0,5 sm-ə bərabər olan kvadratlara
bölünmüş şəffaf lövhədən istifadə olunur. Ona paletka
deyilir. Paletkanın bir daması 0,25 sm -dir, yəni dörd dama
1 sm -ə uyğun gəlir. Onu ayrılmış ərazinin üzərinə
qoymaqla damalar sayılır və miqyasa görə sahəsi
hesablanır.
2
2
2
2
yer
xəritə
2
2
2
Pərgar-mikrometr
Kurvimetr
§11. Xəritələrdə məsafələrin və sahələrin hesablanması
Nə öyrəndik
Hesablayın
Ev tapşırığı
İki məntəqə arasındakı həqiqi məsafəni onlar arasındakı .... .... əsasən
hesablamaq olar. 40° paralel üzərində yerləşən iki məntəqə arasındakı məsafəni
hesablamaq üçün 1° paralel qövsünün uzunluğu .... götürülür. Çaylar və yolların
uzunluğunu ölçərkən xəritə üzərindəki məsafə .... adlanan alətlə müəyyən
olunur. Xəritə üzərində olan obyektlərin sahəsi əsasən .... .... ilə ölçülür.
1. B və C məntəqələri arasındakı həqiqi məsafəni müəyyən edin:
2. ABCD xətti üzrə Yer üzərində olan həqiqi məsafə nə qədərdir?
3. Bakıdan ekvatora və Şimal qütbünə qədər olan məsafəni tapın:
4. Bakı şəhərinin 40° şm.e. və 50° ş.u.-da yerləşdiyini nəzərə alaraq
aşağıdakı cədvəli doldurun:
Şəhərlər
Pekin
Ankara
Nyu-York
Madrid
Coğrafi enlik
40° şm.e.
40° şm.e.
40° şm.e.
40° şm.e.
Coğrafi uzunluq
117° ş.u.
33° ş.u.
74° q.u.
4° q.u.
Bakıya qədər məsafə
a = 0,5 sm olduğunu nəzərə alaraq miqyası 1:500000 olan ərazinin Yer
üzərində nə qədər sahə tutduğunu müəyyən edin.
Xəritələr və onların üzərində təsvir üsulları
§12. Ümumiləşdirici tapşırıqlar. Xəritə üzərində iş və
hesablama
aparılması
1. “Dünyanın fiziki xəritəsi” və “Urbanizasiya səviyyəsi” xəritələrindən
istifadə edərək su obyektləri və şəhərlərin yerləşməsi arasındakı əlaqəni
müəyyən edin:
1. Okean və dənizlərin sahillərində yerləşən şəhərləri müəyyən edin, adlarını
kontur xəritəyə köçürün.
2. Onlar arasında paytaxt şəhərlərini ayırın.
Ölkələrin urbanizasiya səviyyəsi
2. Cədvəli doldurun:
№ Xəritələrin məzmunu
Miqyası Məzmunu Ərazi əhatə
etməsi
1
Azərbaycanın 1:600000 miqyaslı torpaq
xəritəsi
2
Avropanın 1:3000000 miqyaslı əhali
xəritəsi
3
Dünyanın 1:220000000 miqyaslı fiziki
xəritəsi
§12. Ümumiləşdirici tapşırıqlar
3. Ekvator üzərində olan A məntəqəsi 65° q.u.-da, B məntəqəsi 30° ş.u.-da
yerləşir. Onlar arasında həqiqi məsafəni müəyyən edin.
4. Uyğunluğu müəyyən edin:
Üsullar
Xəritələrin məzmunu
1. Areal
2. Keyfiyyət fonu
3. İzoxətlər
4. Hərəkət xətləri
a. İqlim xəritəsində passat küləkləri
b. Duzluluğun paylanması
c. Ovalıqların yerləşməsi
d. Bitki növlərinin yayılması
5. 1: 50000 miqyaslı xəritədə 10 sm sahə tutan meşəlik Yer üzərində nə qədər
əraziyə malikdir?
6. Verilən miqyasları azalan sırada düzün:
a) 1: 150000; b) 1: 600000; c) 1: 120000000; d) 1: 50000; e) 1: 2000000
7. Miqyası 1:25000000 olan xəritədə eni 2,5 sm, uzunluğu 2,0 sm olan ərazinin
həqiqi sahəsini müəyyən edin.
8. Verilmiş xəritələrin adlarını cədvəldə uyğun yerə yazın:
a) Əhalinin sıxlığı xəritəsi; b) Azərbaycanın fiziki xəritəsi; c) Torpaqların paylanması
xəritəsi;
d) Dünyanın siyasi xəritəsi; e) Avstraliyanın iqtisadi xəritəsi; ə) ABŞ-ın sənaye
xəritəsi; f) Faydalı qazıntıların paylanması xəritəsi; h) Okeanlarda duzluluğun
paylanması xəritəsi.
Ümumcoğrafi xəritələr
Kompleks xəritələr
Tematik xəritələr
2
Dostları ilə paylaş: | 
