CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920)
132
istiqamətlərindən gəlməsi gözlənilir. Ona görə də yatmamalı,
ayıq olmalı hakimiyyəti ələ almalıyıq. İmza: M.Dadaşov, 26 fevral
1920-ci il.
”143
M.Dadaşovun Balaxanı-Sabunçu rayon
bölməsindəki fəaliyyətini
az da olsa əks etdirən bu sənədlərdən çıxış edərək demək olar ki, o,
bir əməliyyat işçisi kimi üzərinə düşən vəzifənin öhdəsindən bacarıqla
gəlmişdir. Elə ona görə də sovet hakimiyyəti illərində 4 dəfə həbs
edilmişdir.
İlk dəfə onu AXC devrildikdən bir qədər sonra - 1920-ci ildə
həbs etmiş və əməllərində cinayət tərkibi olmadığından azadlığa
buraxılmışdı. Hər şeyə və hər kəsə şübhə ilə yanaşan Azərbaycan
Fövqəladə Komissiyası onun 1921-ci ildə yenidən həbs edilməsi
barədə qərar çıxarmışdı. Oktyabr ayının 2-də M.Dadaşovun həbs
edilməsi və yaşadığı Aşağı Təzəpir küçəsi, dalan 5, ev 1-də axtarış
aparılması haqda 1706 saylı order imzalanmışdı.
Elə həmin gün
aparılan axtarış nəticəsində M.Dadaşovdan 1 ədəd tapança və 1
ədəd qılınc götürülmüşdü. (
Axtarış zamanı ondan silah tapılması qoy
oxucuya qəribə görünməsin, həmin vaxt o, sovet hərbi ordusu sıralarında
xidmət edirdi. M.Dadaşovun yazdığı məktublardan da aydın olur ki,
sovetləşmədən sonra 7 il hərbçi olmuşdur).
İstintaq nəticəsində M.Dadaşovun “cinayəti” yenə də sübut
olunmadığından 6 noyabr 1921-ci ildə Azərbaycan ÇK-nın
Kollegiyasının iclasında belə bir qərar qəbul olundu ki, 1899-cu ildə
Bakı şəhərində doğulan, milliyyətcə türk Dadaşov Məmmədtağı
Teymur
oğlu həbsdən azad edilsin, ondan götürülən tapança və qılınc
qaytarılsın, iş arxivə təhvil verilsin. Azadlığa buraxıldıqdan sonra o,
bir müddət özünün təbirincə desək, 1923-cü ilə kimi Salyan şəhərində
işləmiş və 1923-cü ildə 3-cü dəfə həbs olunmuş, istintaq bir nəticə
vermədiyindən yenə də azad edilmişdi.
Sovetləşmənin ilk illərində ƏMT-də işlədiyinə görə həbs olunan
M.Dadaşov 1932-ci il yanvarın 25-də verdiyi
ifadəsində bu məsələləri
belə izah edirdi:
“1) 1920-ci ildə, sovetləşmədən bir neçə gün sonra məni
küçədə həbs etdilər və 2 aya yaxın Azərbaycan ÇK-da saxladılar.
143 Yenə orada
CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920)
133
İstintaq Azərbaycan ÇK-nın əməliyyat müvəkkili tərəfindən
aparılırdı. Mənim barəmdə iş bağlandıqdan sonra azad olundum.
Daha doğrusu, sovet hökumətinin yaradılmasının 3 illiyi ilə
əlaqədar olaraq amnistiya verildi.
2) 1921-ci ildə məni yenidən Əksinqilabla Mübarizə
Təşkilatında işlədiyimə görə həbs etdilər və 4 ay Azərbaycan
ÇK-da saxlanıldım, yenə də amnistiya ilə əlaqədar olaraq azad
edildim.
3) 1922-ci ildə yenə də həmin işə görə 3 ay Azərbaycan ÇK
tərəfindən həbsə məruz qaldım. 3-cü dəfə məni yenə də azad
etdilər. Mənə bu həbslərlə əlaqədar olaraq heç bir ittiham hökmü
oxumadılar.”
Göründüyü kimi, Məmmədtağı Dadaşov 3 ildə 3 dəfə həbs
edilmişdir. Lakin bundan sonra sovet hökumətinin birdən-birə ona
“məhəbbəti və inamı” artmışdır. Belə ki, bir müddətdən sonra onu
Lənkərana milis rəisi vəzifəsinə irəli çəkmişdilər. Lakin az keçməmiş
onu işdən azad edərək 2 saylı
islah evinə
(ispravdom) rəis müavini
qoymuşdular. Dadaşov bundan sonra da bir neçə iş yeri dəyişməyə
məcbur olmuşdur.
1925-ci ildə o, Həbibə xanım adlı bir qadınla ailə qurmuş və
demək olar ki, bir müddət təhlükəsizlik orqanları onu incitməmişdir.
Dadaşovun Həbibə xanımdan İsmət və Şövkət adlı iki qızı, Məmməd
adlı bir oğlu olmuşdur. Həbibə xanım Azərbaycan Dövlət Siyasi
İdarəsinə
(Azərbaycan DSİ) göndərdiyi məktubların birində bildirirdi
ki, Məmmədtağı həbs olunanda kiçik uşaqları Məmməd 5 aylıq idi.
Dördüncü dəfə onu 1931-ci il dekabrın 21-də 1972 saylı orderə
əsasən həbs etmişdilər. Əvvəlki həbslər zamanı
dediyi kimi, bu
dəfə də özünün müqəssir olmadığını bildirmişdi. Lakin bu istintaq
əvvəlkilərdən xeyli fərqlənirdi. Çünki ÇK-çılardan fərqli olaraq DSİ-
nin əməkdaşları xeyli təcrübə toplamışdılar, necə deyərlər, “adam
tutmaq elminin sirlərinə” dərindən yiyələnmişdilər. İndi artıq onun
həqiqətən “cinayətkar” olduğuna şahid duranlar da tapılmışdı.
Ona görə də, bir neçə şahid dindirməsi və bir üzləşmədən sonra
M.Dadaşovun cinayətkar olduğu sübut edildi. İş o yerə çatdırılmışdı
ki, o özü də bunu etiraf etməli olmuşdu.
CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920)
134
Beləliklə Azərbaycan SSR CM-in 75-ci maddəsi ilə ittiham
olunan M.Dadaşova 1932-ci il yanvarın 27-də istintaqın başa çatdığı
elan edildi. 3-cü şöbənin əməliyyat müvəkkili Brinkman istintaq
materialları ilə tanış olduqdan sonra bildirdi ki, M.Dadaşov
əsasən
aşağıdakılarda ittiham edilir:
a) Dadaşov Məmmədtağı 3 dəfə bolşevik Sumbat Fətəlizadəni
həbs edərək onu Əksinqilabla Mübarizə Təşkilatının idarəsinə
gətirmişdir. Dadaşov 8-12 nəfərlik dəstə ilə onun evini
mühasirəyə almış, o zaman özünü kobud aparmış və qışqıraraq:
“Siz bizim millətimizi və vətənimizi bolşeviklərə satırsınız.
Sizinlə qurtarmaq lazımdır”, - demişdir.
b) Mütəmadi olaraq Balaxanı-Sabunçu rayonundakı fəhlələrin
vəziyyəti barədə əks-kəşfiyyatın rəisinə şəxsən məruzə etmişdir.
v) “Müsavat” hökuməti əleyhinə çıxış edənləri və yaxud
müsavatçıları tənqid edən fəhlələri kütləvi surətdə həbs etmişdir.
q) Heç bir səbəb olmadan rüşvət almaq məqsədi ilə fəhlələri
həbs etmişdir.
Yuxarıda sadalananları əldə rəhbər tutan Azərbaycan Dövlət Siyasi
İdarəsinin məhkəmə kollegiyası 1932-ci il martın 20-də belə bir qərar
qəbul etmişdi:
“Dadaşov Məmmədtağı Teymur oğlu müddəti 22
dekabr 1931-ci ildən hesablanmaqla 10 il müddətinə azadlıqdan
məhrum edilsin”.
144
Onun 3 uşaqla baş-başa qalmış həyat yoldaşı Həbibə Dadaşova
bir neçə dəfə məktubla müxtəlif təşkilatlara müraciət edir. Həmin
məktublardan birində taleyin ümidinə qalan 3 uşaq anasının keçirdiyi
hiss və həyəcanları, ağır həyat tərzini tam aydınlığı ilə görmək olar:
“Mən heç harda xidmət edə bilmərəm. Birincisi, heç bir iş
bilmirəm, ikincisi isə mənim himayəmdə 3 azyaşlı uşaq vardır.
Onlar başa düşmürlər ki, nə var, nə yoxdur, elə “deyirlər ki, ver”.
Mən hardan alım. Mənim ana kimi ürəyim ağrıyır, uşaqlarıma və
ərimə görə ikiqat əzab çəkirəm.
Buna görə də mən Sizdən xahiş edirəm, onun işinə baxarkən
sovet hökuməti dövründəki 12 illik fəaliyyətini öyrənəsiniz, kiçik
yaşlı uşaqlarına və taleyin ümidinə qalmış arvadına yazığınız gələ,
144 DTX-nin arxivi. Dadaşov Məmmədtağının istintaq qovluğu, № PR-38062
