D əniz neftqaz yataqlarının tikinti layihəsinin əsas mərhələləri

 
Neft, qaz v
ə kondensat yataqlarının yerləşdiyi ərazidəxüsusi ayırıcı dambalar 
tik
ərək dəniz suyunun nasoslar vasitəsi iləçıxarılaraq ərazinin qurudulması 
Bu üsul il
ə vaxtı ilə Bibiheybət buxtasının qurudulması nəzərdə tutulsa da sonradan 
istifad
ə edilməmişdir, ancaq dəniz neftqaz yataqlarının işlənilməsi üçün alternativ olaraq 
t
əklif edilir. 
Bu üsulun aşağıdakı üstünlükləri var: 
–
yataqlarda qazma v
ə istismar işləri adi quru yataqlarındakı işlərdən fərqlənmir; 
–
tikinti-
quraşdırma işlərinin nəzərəçarpacaq dərəcədə az olması və yataqların 
işlənməyə tez bir zamanda daxil edilə bilməsi. 
Şəkil. 
Neftli-
qazlı rayonda dəniz dibinin qurudulması 
Aşağıdakı çatışmazlıqları var: 
–
Ayırıcı dambanın tikintisinin mürəkkəbliyi və kapital qoyuluşunun çox olması; 
–
Ayırıcı dambadan süzülərək suyun keçməsi, suyun mütəmadi olaraq nasoslar 
vasit
əsilə vurulmasının hesabına istismar xərclərinin artması; 
–
Ayırıcı dambanın uçmaq təhlükəsinin olması (təbii fəlakətlər səbəbindən) və 
m
ədən sahəsinin su ilə dolması təhlükəsi; 
–
Suyun d
ərinliyindən, ayırıcı dambanın uzunluğunun çox olması və s. ilə əlaqədar 
istifad
əsinin məhdudluğu. 
Qeyd edil
ən çatışmazlıqlar səbəbindən bu üsul geniş tətbiq sahəsi tapmamışdır. 
 
Yeraltı mədənlər 
1) Tunel-
şaxta üsulu – Dəniz, neft, qaz və qaz-kondensat yataqlarının 
m
ənimsənilməsi və işlənməyə cəlb edilməsi zamanı bu yataqların yerləşdiyi kontinental 
şelfdə təbii-klimatik şəraitin kəskin və mürəkkəb olması (güclü və davamlı şaxtalı şərait, 
güclü v
ə dağıdıcı şiddətli küləklərin olması, şimalda buzlu ağır hava şəraitinin olması və 
s.) s
əbəbindən, işlənmənin optimal variantının elmi-texniki qərarın verilməsini və 
axtarışını olduqca çətinləşdirir. 
Bu gün üçün şelfdə yerləşən neft-qaz yataqlarının işlənilməsi üçün ağır təbii-klimatik 
şəraitdə tətbiq edilə bilən üsullardan biri də S.A. Orucov, A.İ. Qrisenko və başqaları 
t
ərəfindən irəli sürülən Tunel-Şaxta üsuludur. 
Bu üsulun mahiyy
əti aşağıdakı kimidir. 

---

Şəkil. 
Yeraltı tunel-şaxta üsulu 
Sahild
ən (quru hissədən) şaxta qazılır. Neft-qaz yatağının yerləşdiyi (sualtında) 
əraziyə tunel kamera qazılır, tuneldə, kamerada ehtiyac duyulan avadanlıqlar 
yerl
əşdirilərək quyular qazılır, məhsulun yer səthinə nəql edilməsi işıqlandırma sistemi, 
havalandırma sistemi, boru kəmərləri (quyu məhsulunu yer səthinə nəql etmək üçün) 
sisteml
əri quraşdırılıb işə salınaraq yatağın işlənməsi təmin edilir. 
Yeraltı tunel-şaxta sistemlərinin tikintisi zamanı Metrotikintisi və dağ tunellərində 
istifad
ə edilən standart texniki vasitələrdən istifadə edilir. 
Tunel-
şaxta üsulunun aşağıdakı üstünlükləri var: 
–
Güclü v
ə qasırğalı küləklərin hündür dalğaların olduğu açıq və mürəkkəb dəniz 
şəraitinin olmaması; 
–
Estakada v
ə platformaların (hidrotexniki qurğular) tikintisinə qoyulan kapital 
qoyuluşunun bu üsuldan qat-qat çox olması; 
–
Qeyd edil
ən üsulda boru kəmərləri şəbəkəsi sisteminin qurudakı kimi sadə olması; 
–
İşlənmə və istismar zamanı standart qazma avadanlığından, fontan və istismar 
avadanlığından istifadə edilməsinin mümkünlüyü; 
–
İşçilərə və avadanlıqlara qulluq edilməsinin qurudakından fərqlənməməsi; 
–
Bütöv il 
ərzində, təbii-klimatik şəraitdən asılı olmayaraq qazma, istismar, nəzarət 
v
ə avtomatikləşdirmə sistemləri üzrə texnoloji proseslərin həyata keçirilməsinin 
daimi (müt
əmadi) mümkün olması; 
–
Neftqazçıxarma proseslərində dənizin və ətraf mühitin çirklənməməsi. 
Yuxarıda qeyd edilənlərlə bərabər bu üsulun aşağıdakı çatışmazlıqları da var: 
–
Neft, qaz v
ə qazkondensat yataqlarının bu üsulla işlənməsi və istismarı 
prosesl
ərində baş verəbiləcək qəzalar zamanı (açıq neft-qaz fontanı şaxtaya suyun 
daxil olması, zəlzələlər zamanı və s. təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin çətinliyi 
v
ə mürəkkəb olması; 
–
Tunel-
Şaxta tikintisi zamanı tikiləcək yerdə qalın gilli və sukeçirməyən layların 
olmasının zəruriliyi; 
–
Bütün texnoloji 
əməliyyatların qapalı sistemdə həyata keçirilməsi; 
–
Yaradılmış yeraltı mədənin daimi havalandırma sisteminə zərurətin olması; 
–
Tunel-
şaxta sisteminin başverəbiləcək zəlzələlər zamanı mexaniki zərbədən 
dağılmaq təhlükəsinin olması. 
Tunel-
şaxta üsulu ilə dəniz neftqaz yataqlarının işlənmə layihəsi üzərində ABŞ-ın 
Alyaska yarımadasında şelfdə yerləşən Prad-xo-Bey və İngiltərənin Morey körfəzində 

---

yerl
əşən Morey Fars yataqlarında işlər aparılır.