D əniz neftqaz yataqlarının tikinti layihəsinin əsas mərhələləri

 
Yerüstü m
ədənlər 
Bu üsulu ilk d
əfə mühəndis P.N.Pototski irəli sürmüşdür, o, Bakı mədənlərində 
qurudulmuş (torpaqla) sahələrdən maili quyular qazmaqla, sualtında yerləşən neft-qaz 
yataqlarının işlənməsini Bibiheybət buxtasında həyata keçirmişdir. 
Bu üsulun mahiyy
əti ondan ibarətdir ki, dənizin sahilində quru sahədə qazma qülləsi 
v
ə avadanlığı quraşdırılaraq maili istiqamətləndirilmiş quyu vasitəsilə sualtında yerləşən 
neftli-
qazlı laylara quyular qazılır. Beləliklə o yataqlar işlənməyə cəlb edilirlər və bu üsul 
fak
tiki olaraq qurudakından elə də fərqli olmur. 
Şəkil.
Sahild
ən maili istiqamətləndirilmiş quyuların qazılması 
Bu üsuldan yaşayış məntəqələrinin, dağların altında yerləşən, yolların altında 
yerl
əşən və s. neft-qaz yataqlarının işlənilməsi zamanı da istifadə edilir. 
Bu üsulun aşağıdakı üstünlükləri var: 
–
Xüsusi hidrotexniki qurğuların tikintisinə ehtiyacın qalmaması və bu səbəbdən 
köklü d
ərəcədə maya dəyərinin aşağı salınması; 
–
D
əniz neft-qaz-mədən tikintisinə xarakterik olan mürəkkəbləşmələrin olmaması; 
–
D
ənizdə sualtı boru kəmərlərinin və elektrik xətlərinin çəkilməsinə ehtiyacın 
olmaması; 
–
Maili quyuların quru sahədən rahatlıqla dərin sahələrə qazıla bilməsi; 
–
Neftqaz quyularının istismarı və quyuların qazılması prosesi zamanı dənizin 

---

çirkl
ənməsinin qarşısının alınması və s. 
Bu üsulun çatışmayan cəhəti isə dənizin daha dərin və sahildən uzaq məsafədə yerləşən 
neft, qaz v
ə qazkondensat yataqlarının işlənməyə cəlb edilməsinin mümkünsüzlüyüdür. 
Süni torpaq meydançasının sulu sahələrintorpaq tökülərək qurudulması vasitəsilə 
yaradılması 
Bu üsulun mahiyy
əti ondan ibarətdir ki, su hövzəsi altında yerləşən neftqaz 
yataqlarının işlənilməyə cəlb edilməsi üçün sahildən başlayaraq müəyyən edilmiş yerədək 
torpaq tökül
ərək və ya xüsusi nasoslar vasitəsilə dənizin dibindən su vurularaq qurudulur 
v
ə xüsusi quru sahələr yaradılır. 
Bu üsul il
ə ilk quyu Bibiheybət buxtasının qurudulmuş sahəsindən 1922-c ildə 
qazılaraq istismara verilmişdir.
Bu üsul sonralar 1950-ci ill
ərdə Xəzər dənizinin sahilindən 110 km məsafədə 
yerl
əşən açıq dənizdə Neft Daşları rayonun torpaq və qum tökməklə qurudularaq süni ada 
yaradılmasında da istifadə edilmişdir. 
Şəkil. 
D
əniz dibinin doldurulmasının ümumi sxemi 
Bu üsul qurudulacaq rayonun hidrometroloji v
ə mühəndis-geoloji xüsusiyyətlərindən 
çox asılıdır. 
Neftli-
qazlı rayonda qurudulacaq sahənin məqsədyönlülüyünü və səmərəliliyini
mü
əyyən etmək üçün aşağıdakıları bilmək zəruridir: 
–
kapital qoyuluşunu artırmamaq üçün məhsuldar layın konturlarının dəqiq 
mü
əyyən edilməsi; 
–
qurudulacaq sah
ədə hidrometroloji və mühəndis-geoloji məlumatların 
öyr
ənilməsi; 
–
qurudulacaq sah
ənin yaxınlığında tikinti materiallarının (daş, torpaq və s.) olması. 
Bu üsulun aşağıdakı bir sıra üstünlükləri var: 
–
açıq dəniz şəraitində işləri yerinə yetirmək üçün xüsusi üzən texniki qurğulara, 
t
əchizata, hava şəraitinə və s. ehtiyac olmaması; 
–
d
əniz hidrotexniki qurğularına , onların üzərindəki neftqaz mədən avadanlıqlarına, 
onların korroziyadan müdafiəsinə və s. ehtiyacın olmaması; 
–
d
əniz neftqaz hidrotexniki qurğularına nisbətən süni adada yerləşdirilmiş 
neftqazm
ədən avadanlığının istismarının və təmirinin hidrometroloji şəraitdən 
asılı olmayaraq daha etibarlı olması; 
–
kapital qoyuluşunun hidrotexniki qurğuların tikintisi, təmiri və istismarına 
nisb
ətən çox aşağı olmasıdır. 
Bu üsulun aşağıdakı çatışmazlıqları var: 
–
d
əniz sularının dayaz sahələrində və sakit buxtalarda məqsədyönlü olması; 
–
qurudulacaq sah
ənin yaxınlığında qurutmaq üçün ehtiyac olan materialların (daş, 
qum, torpaq v
ə s.) həmişə olmaması. 
Bu üsuldan istifad
ə zamanı kapital qoyuluşlarını azaltmaq üçün qurudulacaq sahəni 

---

bütövlükd
ə yox, xüsusi yolların və dambaların (meydançaların) qurudularaq neft-qaz-
m
ədən kompleksinin yaradılması daha məqsədəuyğundur.