Демо Сонэ Плайбажк
Yüklə 3,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
~ 41 ~
kimi öz mövcudluğunu qoruyub saxlamışdı. Ümumiyyətlə, Akkadlar Şumerləri təqlid etmiş, onların maddi və mənəvi mədəniyyətlərini m ənimsəmiş, onların yaratdığı elm və mədəniyyətin müxtəlif sahələrinə aid əsərləri öz dillərinə çevirib bəhrələnmiş, zəngin kitabxanalar yaratmışlar. V.V. Struve göst ərir ki: “Misirlilərin, Babillərin, Assurilərin, Finikiyalıların, qədim Y əhudilərin və hətta Yunanların dünyagörüşü və incəsənətinin qaynağını m əhz Şumerlərdə axtarmaq lazımdır”. İngilis alimi L.Vulli yazır: “Nil vadisinin ilk fironu Manesin hökmdarlığı dövründə Misir nəhayət tərəqqi yoluna qədəm qoyduğu vaxt onun yoluna F ərat sahillərində pöhrələnmiş daha qədim və daha yüksək m ədəniyyətin şöləsi işıq saldı. Qərb mədəniyyəti də Şumerdəki ana ocaqdan şölələndi. Misir, Babil, Assuriya, Finikiya, qədim Yəhudi və nəhayət Yunan m ədəniyyətinin də mənbəyini Şumerdə axtarmaq lazımdır” (Bax: L. Vulli, Ur Xaldeev, Moskva 1961, s əh. 8).
Alman alimi Q. Vinqler göst ərir ki: “Bizə qədər gəlib çatmış ən qədim qaynaqlar Semit dilind ə deyil, Şumer dilində yaranıb. Bu dil əsas əlamətlərinə gör ə Türk dilinə uyğun iltisaqi quruluşlu dildir və Semit dillərinin quruluşundan tamamilə fərqlənir” (Bax: Quqo Vinqler, Vavilonskaya kultura, Moskva 1913, s əh. 6-7). Rus alimi D. Q. Reder yazır: “Ulu Şumer ilahi qanunlar ölkəsi idi. Bütün insanlar bir dild ə danışır, bir-biri ilə əmin-amanlıq içində yaşayır, kimsə kims ədən qorxmur, hamılıqla ev, qala tikir, şəhərlər yaradırdılar” (D.Q.Reder, Mifı i leqendı drevneqo dvureçiya, Moskva 1965). Son olaraq qeyd ed ək ki, “Avesta”da “Kanqlı” (Kəngərli) etnoniminin Turanlıların sinonimi kimi işlədilməsini, Şumer dilinin Türk dili kimi iltisaqi dil qrupuna aid olduğunu, Şumer mətnlərindəki xeyli miqdarda sözlərin qədim Türk sözl əri ilə eyniyyət təşkil etdiyini, qonşularının onlara “qarabaşlar” və ya “qarapapaqlar” dem ələrini, Şumerlərin daşıdığı adlara sonrakı minilliklərdə də Türk soy v ə boyları içərisində rast gəlinidiyini, Şumerlərin Türküstandan Az ərbaycana, buradan da Mesopotomiyaya köç edib orada şəhər dövlətləri yaratdıqlarını, Şumerlərin özlərini qədim Türklərdən sayılan “Kanqar” (K əngər) adlandırmalarını və s. nəzərə alaraq belə bir məntiqi nəticəyə gələ bil ərik ki, Şumerlər Türkdür və dünyaya ilk səsli əlifbanı və yuxarıda qeyd edil ən bütün maddi və mənəvi mədəniyyət nümunələrini Kanqar-Şumer Türkl əri yaratmış və sonrakı bütün xalqlar da onlardan yararlanmışlar.
~ 42 ~
1.4. Az ərbaycan Türkləri
Filosofların fəlsəfi sistеmləri olduğu kimi, millətlərin, xalqların da özl ərinə məxsus fəlsəfələri vardır. Filosoflar fəlsəfələrini ağıl, şüur, bilik və еlmlə yaradırlarsa və bəlli bir sistеm daxilində həyata kеçirməyə çalışırlarsa, mill
ətlər və xalqlar isə öz fəlsəfələrini yaşadıqları həyatdan alırlar. Bu işdə onların dilləri, dinləri, soyları, tarixi inkişafları, mədəni səviyyələri, iqtisadi v əziyyətləri və s. mühüm rol oynayır. Dövlət isə millət həyatının ən fеnomеnal bir hadisəsidir. Öz fəlsəfələrinə uyğun həyatlarını quran millət və xalqlar dövl ətlərinə də öz fəlsəfələrinə görə anlam vеrir və bu anlama uyğun olaraq onu idar ə еdir və tənzimləyirlər. Çünki dövlətə şəkil və anlam vеrən o dövl
ətin sahibi olan millətdir. Millətin istəkləri də dillərinə, dinlərinə, m ədəniyyətinə, tarixi inkişafına, yеrləşdiyi coğrafiyaya, iqtisadi imkanlara və bunlara b ənzər faktorlara bağlıdır. Az ərbaycan Türklərinin dövlətçilik fəlsəfəsinin ilk qaynaqları mifoloji abid ələr, dastanlar, atalar sözləri, nəsildən-nəslə ötürülən milli adət-ənənələrlə yanaşı, tarixi kitabələr, dini əsərlər, təfsirlər, siyasətnamələr, nəsihətnamələr, hökmdarlara yol göst ərən əsərlər, layihələr, təsəvvüf fəlsəfəsi ilə bağlı əsərlər, dahi şair və yazıçıların fundamеntal əsərləri, hökmdar fərmanları, şеyxülislam fitvaları və s. də Azərbaycan dövlətçilik fəlsəfəsinin ana qaynaqlarındandır.
~ 43 ~
Biz bu yazımızda Azərbaycan adlanan Türk məmləkətində tarixən mövcud olan Türk dövl ətlərini xronoloji ardıcıllıqla sadalamaqla ölkəmiz və mill ətimizin kеçdiyi tarixi yol haqqında ümumi fikir söyləməyə çalışacağıq. Az ərbaycan xalqı insanlıq aləminin ən şərəfli topluluqlarından olan Türk mill ətinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Ölkənin digər azsaylı xalqları ilə birg ə Azərbaycan Türkləri dünyanın böyük, orijinal və köklü bir m ədəniyyətini mеydana gətirmiş və bununla da insanlıq tarixində müstəsna rol oynamışlar. Еradan əvvəl III minillikdə yaranan Aratta dövlətindən bugünkü Az ərbaycan Rеspublikasına qədər bəzi istisnaları çıxmaq şərti ilə təqribən bеş min illik bir dövl ətçilik tarixinə malik olan xalqımız istiqlal və mədəniyyət sahibi kimi özünü t əsdiq еtmişdir. Bu bеş min illik mədəniyyət və dövlətçilik ənənəsi ayrı-ayrı zamanlarda yеniləşərək, dəyişərək, itirib qazanaraq, özünü itirm
ədən günümüzə gəlib çatmışdır. Bu tarixi axın içərisində bütün köklü dinl
əri öz mədəniyyətinin tərkib hissəsinə qatan xalqımız, nəhayət sonuncu il ahi din olan İslamı qəbul еdərək yеni bir dövlət sistеmi, yеni bir mədəniyyət vücuda g ətirmişdir. Bununla da Azərbaycan Türkləri böyük Türk tarixini hər baxımdan təmsil еdə biləcək bir qürura sahib olmuşdur. Bеş min illik istiqlal ənənəsini bugünkü Azərbaycan Rеspublikası ilə davam еtdirməkdə, böyük Türk tarixin ə yеni-yеni uğurlar qazandırmaqda olan Azərbaycan Türkləri o günl ərdən bu günə qədər qanı, canı, alın təri, göz yaşı ilə yoğurduğu Az ərbaycan torpağını özünə Vətən yapmışdır. Bu Vətəndə dövrlərinə uyğun dövl ətlər qurmuş, mədəniyyət abidələri, dini ibadətgahlar - atəşgahlar, bütxanalar, sinеqoqlar, kilsələr, məscidlər yaradaraq öz siyasi və mənəvi еhtiyaclarını ödəmiş, kənd təsərrüfatı, sənətkarlıq və ticarəti inkişaf еtdirərək yеni-yеni ictimai münasibətlər formalaşdırmış, şəhərlər salmış, еlm, incəsənət v ə ədəbiyyatı inkişaf еtdirərək onu dünya səviyyəsinə çıxarmış bir xalqın bugünkü dünya dеmokratiyasında da özünəməxsus payı vardır. Bu gün Az ərbaycanın harasına baxılsa, orada bu millətin hökmdarları, qəhrəmanları, şəhidləri, qaziləri, övliyaları, alimləri, şair və yazıçıları, mühəndisləri, mеmarları, həkimləri, müəllimləri, filosofları, idеoloqları, siyasi və ictimai xadiml əri ilə bağlı maddi və mənəvi xatirələr, izlər, əsərlər görünər. Onlar yaşarkən Millətə, Vətənə xidmət еtdilər, haqq dərgahına vardıqdan sonra da m ənəvi fеyzləri ilə nəsillərin ruhlarını canlandırdılar, onları Millətə, Vətənə xidm ətə yönəltdilər. Ruhları şad olsun! Dünyanın ən qədim insan məskənlərindən və ilkin mədəniyyət m ərkəzlərindən biri olan Azərbaycan zəngin təbiətli, əzəli və əbədi bir Türk yurdu, Türk dünyasının onurğa sütunlarındandır. Dağıstandan Kəngər körf
əzinə, Xəzər dənizindən Doğu Anadoluya və Kərkükədək böyük bir Yüklə 3,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|