Demografiy a

 
Yer yuzi aholisi sonining o`sish sur`atlari (1950-2012-yillar
) 
Yil
Aholi soni,
mln. kishi
Davr ichida o`sish, 
mln. kishi
O`rtacha yillik o`sish, 
mln. kishi
1950 
2515 
1960 
3091 
504 
50 
1970 
3698 
679 
68 
1980 
4450 
752 
75 
1990 
5292 
842 
84 
2001 
6134 
959 
96 
2012 
7095 
961 
87 
O`zbekistonda o`rtacha umr ko`rish davri erkaklarda 67 yoshga, ayollarda esa 73 yoshga, 
o`rtachasi esa 73,5 yoshga teng. Tarixiy manbalar Qadimgi Rim va Qadimgi Yunonistonda o`rtacha 
umr ko`rish davri 25 yoshga teng bo`lganligini asoslaydi. O`rta asrlarda bu ko`rsatkich taxminan 30 
yoshgacha ko`tarildi. Mana shu o`rtacha ko`rsatkichlar umr ko`rish davri yuqori bo`lgan kishilar 
mavjudligini inkor qilmaydi. Masalan, Yuliy Sezar o`ldirilganda 60 yoshdan o`tgan edi. Aflotun 81 

---

yoshda vafot etgan.
Umr davrini ko`rsatuvchi umumiy yo`nalishning mavjudligiga qaramasdan ko`rsatkichlar 
o`rtasida sezilarli farqlar mavjud. Bu ko`rsatkich Yevropa bilan Afrika o`rtasida 1950-yilda 27 yoshni 
tashkil etdi. Dunyo miqyoosida o`rtacha umr ko`rish davri 62 yil ichida 19 yoshga oshdi. Bu 
ko`rsatkich Osiyoda 27 yoshga, Afrikada qariyb 30 yoshga, Yevropada esa 15 yoshga teng bo`ldi. 
Shunga qaramasdan, ayrim qit`alar va regionlarda erkaklar va ayollar o`rtasidagi farq hanuzgacha 
kattaligicha qolmoqda. 
Dunyo aholisi ko’payishining hududiy xususiyatlari. 
Aholi-jamiyatning asosiy ishlab 
chiqaruvchi kuchi va ayni paytda asosiy iste‘molchisi hamdir.
 
Aholining tabiiy o‘sishi: tug‘ilish, o‘lim 
va tabiiy ko‘payish hodisalarining yig‘indisidan kelib chiqadi. Bu hodisalar aholining to‘xtovsiz 
tiklanib va avlodlarning yangilanib turishini ta‘minlaydi.
 
Jahonda tug‘ilish koeffisienti 21 ‰ bo‘lgani holatda, bu ko‘rsatkich – Gvineya Bisau, liberiya, 
KDR kabi davlatlarda 50 ‰. 
Aksincha, GFRda, Xitoy Makaosida - 8‰, Yaponiya, Tayvan, Litva, Avstriya, Belorussiyada - 
9‰ (2007 y). 
O‘lim koeffisienti dunyo boyicha 9‰ bo‘lgani holatida, bu ko‘rsatkich Svazilendda 29‰, 
Botsvanada 27‰, angolada 22‰. 
Aksincha, Katar, Quvayt, BAA kabi davlatlarda 2 ‰ ga teng (2007 y). 
O‘lim darajasi dastavval kishilar hayotining moddiy sharoitiga-ovqatlanishiga, mehnat va 
ro‘zg‘orning sanitariya-gigiena sharoitiga, sog‘liqni saqlash ishlari taraqqiyotiga bog‘liq. 
Tug‘ilish darajasi –jamiyatning sosial-iqtisodiy tuzilishiga (rivojlangan yoki qoloqligi), jamiyat 
va oilada kishilar o‘rtasidagi o‘zaro a‘loqalarga bog‘liq. Odatda kishilarning moddiy farovonligi va 
madaniyati o‘sgan sari, ayollarning ishlab chiqarishga va ijtimoiy faoliyatga ko‘proq jalb etilgan sari, 
bolalarning o‘qish muddatlari uzaygan sari, nikoh yoshi kechikkan sari (ilgari 14 yoshda uylagan, 9 
yoshdan kuyovga bergan) bo‘lsa, hozirda ayrim mamlakatlarda 30 yoshdan o‘tib oila qurmoqda. 
Masalan: Prosta Mariya filmida. G‘arb mamlakatlaridagi korchalon xonimlar tug‘ishni butunlay 
xohlashmayapti (implantasiya).