xayotiga tasavvur ta`limoti katta ta`sir o`tkazganini ko`ramiz. Chunki, e`tikod
yuzasidan Sayyid Xasan Ardasher davlat lavozimidan voz kechgen shaxsdir.
Sayyid Xasan Ardasher nomini Alisher Navoiy o`zining «Majolis un-nafois»,
«Nasoyim ul-muxabbat» asarlarida chukur xurmat bilan yod etadi. Umuman, «Xoloti
Sayyid Xasan Ardasher» risolasi Temuriylar davri ijtimoiy-madaniy xayotini aks
ettirgan muxim tarixiy manbadir. Unda Alisher Navoiy o`zining xayotida juda katta
rol o`ynagan katta zamondoshi Sayyid Xasan Ardasherga munosib tarixiy yodgorlik
o`rnatadi.
«Xoloti Paxlavon Muxammad» risolasi
Alisher Navoiyning beshinchi tarixiy asari xam memuar biografik xarakterdagi
risola bo`lib, unda o`sha davrning eng mashxur va benazir kurashchisi va turli fanlar
bilimdoni to`grisidagi «Xoloti Paxlavon Muxammad»dir. Alisher Navoiy «Majolis
un-nafoyis» asarida ushbu shaxs to`grisida kuyidagi ma`lumotni keltiradi: «Paxlavon
Muxammad Kushtigirkim, ko`p fazoyil bila orastadurkim, kushti bovujud ulkim,
uning andok xak va mulkidurkim, ma`lum emasikm, xargiz bu fanda andok paydo
bo`lmish bo`lgoy. O`zga fazoyiliga ko`ra va din martabasidur, musikiyda idvor
ilmida davrining benaziridur, chun kamoloti izxor min ash-shamsdur, sharx kilmok
extiyoj ermas».
Risolada biz Paxlavon Muxammadning o`z davrining benazir kishisi bo`lganligi,
kirk yil davomida alisher Navoiyga mexribonchilik ko`rsatganligi, favkulodda
xotiraga egaligi, barcha zamondoshlari izzat xurmatiga sazovor bo`lgan, yuksak
axlokiy fazilatlarga ega kurashchi ekanligini ko`ramiz. Uni barcha kechik
zamondoshlari, Zaxiriddin Muxammad Bobur, Zayniddin Vosifiy, Mirza Muxammad
Xaydar xam ajoyib kurashchi va oliyjanob inson, bastakor ekanligini tasdiklaydilar.
Bu asarda temuriylar davri XV asr ikkinchi yarmi madaniy xayotiga oid
kimmatli ma`lumotlar keltirilishi bilan muxim xususiyat kasb etadi. Bu risola xam
avvalgi «Xamsat ul-mutaxayyirin» va «Xoloti Sayyid Xasan Ardasher» kabi XV asr
ikkinchi yarmi Temuriylar davri tarixi to`grisidagi kimmatli manbadir.
Nomlari zikr etilgan besh sof tarixiy asarlardan tashkari Alisher Navoiy kuyidagi
asarlari, ya`ni «Maxbub ul-kulub», «Majolis un-nafois», «Munshaot», «Nasoyim ul-
muxabbat» va xatto sof lingvistik xarakterdagi «Muxokamat ul-lugatayn» asarida
xam tarix ilmi uchun muxim ma`lumot bor.
Alisher Navoiy tarixchi olim sifatida asarlarida, xususan «maxbub ul-kulub»da
ijtimoiy guruxlar to`grisidagi muloxazalarni bayon etgan, «Majolis un-nafois» asarida
450 dan ortik davlat arbobi shoir va san`at shaydolari xakida, «Nasoyim ul-
muxabbat» asarida esa 750 dan ziyod avliyolar to`grisdagi ma`lumotlar keltirilgandir.
«Vakfiya» asarida esa Alisher Navoiyning kanday mol-mulk egasi bo`lgani,
xamda ularni jamiyat uchun vasiyat kilganligi bayon etiladi. Alisher Navoiyning
«Munshaot» asari, xamda u tartib bergan «Murakka` Mir Alisher»da jamlangan
maktublar mazmuni, Alisher Navoiyning xayoti va faoliyati turli kirralarini va o`z
davri ijtimoiy, siyosiy va madaniy xayotini yoritishda juda katta tarixiy, ilmiy
axamiyatga ega xujjatlardir.
U tartib bergan Xoja Ubaydullox Axror, uning muridlari va Abduraxmon
Jomiyning dastxat maktublarini tartibga keltirib, maxsus «Murakka` Mir Alisher»
nomli dastxat avtograflardan iborat kimmatli 594 ta maktubni kitob xoliga keltirgizib,
bizga meros koldirgan. Ushba murakka` asosida doutorlik dissertatsiyasini yozib
sharkshunos Asomiddin O`rinboev tarix fanlari doutori degan unvonga ega bo`ldi.
Keyingi yillarda olim ular to`grisida rus, tojik, fors va ingliz tillarida bir necha kitob
chop etib Alisher Navoiyning tarix soxasidagi ko`rsatgan xizmatini dunyoga
namoyish etdi.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð.
q. Àëèøåð Íàâîèéíèíã òàðèõãà îèä 3àéñè àñàðëàðèíè áèëàñèç?
w. «Òàðèõè àíáèå âà õóêàìî» àñàðè íèìàãà áà2èøëàíãàí?
e. «Òàðèõè ìóëóêè Àæàì» àñàðèäà 3àéñè ñóëîëàð õà3èäà ñóç áîðàäè?
r. «Õàìñàò óë-ìóòàõàééèðèí» àñàðè êèìãà áà2èøëàíãàí?
t. «Õîëîò Ñàééèä Õàñàí Àðäàøåð» àñàðè êèì òó2ðèñèäà?
y. «Õîëîò Ïàõëàâîí Ìóõàììàä» àñàðè ìàçìóíèíè ñóçëàá áåðèíã?
11-mavzu. O`zbekistoning XVI-XIX asr birinchi yarmi tarixi fors tilidagi
manbalar
Reja:
1. Muxim ijtimoiy siyosiy vokealar.
2. Fors tilidagi manbalar.
3. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
4. Mavzuni mustaxkamlash uchun berilgan savollar.
Asosiy tushunchalar: manbalar, ashtarxoniylar, mangitlar, minglar, Buxoro
amirligi, Ko`kon xonligi, Xiva xonligi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008.
2. B.A.Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari.-T., “O`kituvchi”. 2001.
3. T.S.Saidkulov. O`rta Osiyo xalklari tarixining tarixnavisligidan lavxalar.-T.,
“O`kituvchi”. 1993.
4. Istoriya. Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.
5. Rukopisnaya kniga v kul`turax narodov Vostoka. Kniga pervaya.-Moskva:
‘’Nauka’’. 1987.
6. B.A.Axmedov. Istoriko-geograficheskaya literatura Sredney Azii. XU1-XVIII vv.
(Pismennie pamyatniki).-T.“Fan”, 1985.
7. B.A.Axmedov. Tarixdan saboklar. –T., “O`kituvchi”. 1994.
8. Manbashunoslikdan ma`ruzalar majmuasi. Tuzuvchi A.A.Madraimov.-T., TDPU,
2001.
Fors tilidagi manbalar.
“Fatxnoma” nomli tarixiy mavzudagi she`riy doston mualifi Mulla Shodiydir.
Uning xayoti va ilmiy –adabiy faoliyotiga oid ma`lumotlar juda kam.
Dostları ilə paylaş: |