257
yaradılmışdır. Hazırda onlarla dövlət bu koalisiyanın
üzvüdür.
Beynəlxalq terrorizm probleminin həlli sahəsində
KİV-in vəzifələri
Beynəlxalq terrorizm probleminin tədqiq olunması və
işıqlandırılması sahəsində KİV-in vəzifələri bütövlükdə
bəşəriyyətin qarşısında, ilk nsvbədə isə KİV nümayəndələri
qarşısında duran problemlər aspektində müəyyən olunur.
Burada iki fərqləndirici cəhət əsas rol oynayır:
Birinci –
dünya informasiya məkanının total qloballaşması;
ikinci –
dünya ictimaiyyətinin olduğu xüsusi vəziyyət.
Bununla əlaqədar 3 zümrənin - beynəlxalq terrorist
qruplaşmalarının, cinayətkar sindikatların və KİV-lərin
dolayı, birbaşa, düşünülmüş və ya düşünülməmiş şəkildə
qarşılıqlı fəaliyyətləri xüsusi rol oynayır. Terrorizm
aktlarının təhlili dünya informasiya məkanının getdikcə
daha da qloballaşması şəraitində KİV-in xüsusi rol
oynadığını gsstərir. Şünki, terror aktlarının bsyük hissəsi bu
hadisələrə KİV tərəfindən kütləvi şəkildə əks-sədanın
olacağı düşünülərək həyata keşirilir.
Bu, aşağıdakı aspektlərlə izah olunur:
Birinci aspekt: Jurnalistika nəzəriyyəşiləri belə bir
qənaətə gəlirlər ki, əgər
qlobal KİV-lər, məsələn müasir
televiziya olmasa, bəlkə də bu qədər çox sayda terror
aktları həyata keçirilməzdi, terrorizm bu qədər geniş vüsət
almazdı. Terrorçular qəti şəkildə inanırlar ki, onların
əməlləri haqqında məlumat bütün dünyaya yayılacaqdır. İş
burasındadır ki, terrorçuların əsas, bəlkə də yeganə məqsədi
terror aktlarına ictimaiyyətin əks-sədasına nail olmaqdır.
Onların gözlədiyi ictimai sosial-psixoloji reaksiya özündə
hədəf ölkədə panikaya çevrilən kütləvi qorxu, siyasi qeyri-
stabillik yaratmaq və həmin ölkənin siyasi,
iqtisadi, sosial
və mənəvi dayaqlarını sarsıtmaq və s.-dən ibarətdir.
258
KİV qlobal terrorizm təzahürünün mövcudluğunun və
geniş yayılmasının əsası kimi xarakterizə olunur.
Terrorçular prim-taimlarda televiziya ekranlarında
görünmək, jurnalistlər isə kəskin süjetli, aktual məzmunlu
reportajlar hazırlamaq istəyirlər. Belə təəssürat yaranır ki,
onlar bu işdə biri-birlərinə yaxından kömək edirlər.
Jurnalistlər özləri də hiss etmədən bu prosesin iştirakçısına
çevrilir və onun inkişafına şərait yaradırlar. Məhz, hədəf
auditoriyada təşviş yaratmaq sonrakı məqsədə çatmaq üçün
terrorun ilkin vəzifəsidir.
Beynəlxalq terrorizmin ideoloqları dünya informasiya
məkanının qloballaşmasından məharətlə istifadə edirlər,
şünki DİMQ psixoloci müharibə aparmaq üşün ən effektiv
alətidir. Terror aktları nəticəsində əmələ gələn bsyük
dağıntılar və şxsaylı qurbanlar haqqında dərhal
ictimaiyyətə, xüsusilə də elektron KİV-lərdə real zaman
recimində bsyük informasiya axını təqdim olunur. Bu
mənada dünya KİV-i beynəlxalq
terrorizmin ksnüllü və
məcburi iştirakşısına şevrilir və onunla sıx əlaqədə işləyir.
Müasir kommunikasiya vasitələrindən biri olan
internet də beynəlxalq terrorist qruplaşmaları və təşkilatları
arasında əlaqə vasitəsi kimi geniş istifadə olunur. Müxtəlif
ölkələrdəki terroristlər arasında bir-birnə şifrlənmiş
məlumatların gsndərilməsi adi praktikaya şevrilmişdir -
«Qırmızı briqadalar»dan tutmuş «Əl-Qaidə»yə qədər. Bu
həm mütəxəssislərə, həm də mətbuata yaxşı məlumdur.
İkinci aspekt: Dünya ictimaiyyətinin bu və ya digər
siqmentlərində (lat:
segmentum – parşa, hissə) - konkret
ölkələrdə, dinlərdə və s. olan sosial-psixoloci atmosfer
terroristlərin
meydana gəlməsəinə
şərait yaradır.
Cəmiyyətdə istifadə olunan qanunvericilik və terminlər
KİV-də, xüsusilə də elektron mətbuatda və həmşinin
ədəbiyyatdə və kinoda zorakılığın apologetikasını (mədh,
tərif) və qəhrəmanlıq kimi təqdim olunmasını, «yumruq və
259
xəncər» dünyagsrüşüşnün hər vəchlə təbliğ olunmasını
inkar edir.
Buna aid şoxlu misallar şəkmək olar və onların
dağıdıcı nəticələri insanların pixologiyasına mənfi təsir edir.
Üşüncü aspekt: Dsvlət təhlükəsizliyinin mühafizə
olunması məqsədi ilə mülki və siyasi hüquq, mətbuat
azadlığı da daxil olmaqla, insan haqlarının qorunması
məsələləri beynəlxalq qanunvericilik və hüquq aktları
səviyyəsində həyata keşirilməlidir. 1948-ci ildə qəbul
olunmuş Ümumi insan haqqları deklarasiyasında sz əksini
tapmış byenəlxalq normalar «informasiya axtarmaq, almaq
və yaymaq azadlığı»nı bəyan edir.
Lakin bəzi curnalistika
nəzəriyyəşiləri bəşəriyyət üşün bu azadlıqlardan daha
əhəmiyyətli şeylər vardır. Bu hər şeydən əvvəl hər bir
insanın yaşamaq və təhlükəsizlik hüquqları, ayrı-ayrı
dsvlətlərin və beynəlxalq orqanların bu hüquqların
qorunması sahəsində vəzifələrindən ibarətdir. Bütün bunlar
informasiya yayımı sahəsində tənzimləyici aktların ksməyi
ilə yerinə yetirilməlidir.
Dördüncü aspekt: Jurnalistika nəzəriyyəsi və
praktikası üzrə bəzi alimlər hər hansı bir unifikasiya edilmiş
(lat:-vahid sistemə, formaya, şəklə salınmış)
terimnologiyaın əleyhinə şıxış edir və eyni zamanda KİV
sahəsində beynəlxalq hüququn unifikasiyasını təklif edirlər.
Bu iş dünya ictimaiyyəti şərşivəsində yerinə
yetirilməli və bütün sivil dsvlətlərə istiqamətləndirilməlidir.
Bu orientirlərə riayət etməyən slkələrə qarşı sanksiyalar
nəzərdə tutan beynəlxalq hüquqi qanuveri-cilik işlənib
hazırlanmalıdır.
Beşinci aspekt: Müasir dsvrdə yeni texniki vasitələrin
potensial cinayətkarlıq məqsədləri üşün istifadə olunmasını
qadağan edən üsullar yoxdur, lakin
bu cür hərəkətlərə gsrə
sanksiyaların tətbiqi mexanizmi msvcuddur. Ona gsrə də
mütəxəssislər həm ənənəvi, həm də yeni KİV-də ictimai
260
təhlükəsizliyə təhdid yarada bilən publikasiyalara gsrə cəza
nəzərdə tutan yeni qanunvericilik təşəbbüslərinin
hazırlanmasını təklif edirlər.
Bu qanuna internet də daxil ediləmlidir. Bu təşəbbüsə
uyğun olaraq hər bir publikasiyanın müəllifi, yəni ona ca-
vabdehlik daşıyan insan olmalıdır. Əgər kimsə qanunu və
ya
etik kodeksi pozarsa, bu şəxsə qarşı hüquqi və ya əxlaqi-
etik xarakterli sanksiyalar, yəni szü-szünü tənzimləyən
curnalistika dünyasında msvcud olan sanksiyalar tətbiq
olunmalıdır. Ona gsrə də yeni texnologiyaların tətbiqini
qadağan edən və bu texnologiyaların insanlara və cəmiyyətə
ziyan verməməsi üşün xəbərdaredici tədbirlərin həyata
keşirilməsi təklif olunur.
Beynəlxalq terrorizm və KİV problemləri beynəlxalq
konfransların, simpoziumlların və s.
müzakirə mövzusuna
çevrilir.
Buna misal kimi, 2002-ci il mayın 5-7-də Bonnda
«KİV, münaqişələr və terrorizm» mövzusunda keçirilmiş
beynəlxalq konfransı göstərmək olar.
Konfransda Avropa
ölkələrinin və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin nümayəndələri
iştirak etmişlər.
Terrorizmlə mübarizədə jurnalistlərin rolu məsələləri
müzakirə olunmuşdur. KİV-lərin gəldiyi nəticə: KİV-lər ob-
yektiv və vicdanlı olmalıdır. Lakin, diskussiya zamanı aydın
olmuuşdur ki, terrorizmlə bağlı obyektivliyi müxtəlif
ölkələrin və KİV-lərin nümayəndələri müxtəlif cür başa
düşürlər. Məsələn, Rusiya və Çində hökumət jurnalistləri öz
alətinə çevirmək üçün hər şeyi edir.
Jurnalistlər naşirin
iqtisadi xəttindən və ya telekanalın sahibindən nə dərəcədə
azad ola bilərlər? Jurnalistlər sülhpərvər və vasitəçi
missiyasını yerinə yetirə bilərlərmi? Bu suallar ətrafında
müzakirələr Əfqanıstanda, Rusiyada və Yaxın Şərqdə baş
verən münaqişələrin timsalında aparılmışdır.