Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
136 burada BBQ blti - balıq təsərrüfat su hövzələrində i növlü maddənin buraxılabilən qatılığıdır, q/m 3 ,; A) -in qiyməti suda asılı vəziyyətdə olan maddələr üçün 0,33; neft məhsullan üçün 20, mis üçün 100 və s. götürülür. Torpaq sərvətlərinə çirklənmədən dəyən illik iqtisadi ziyan ümumiləşdirilmiş hesabat düsmru ilə belə təyin edilir: burada Z at m - torpağın çirkləndirilməsindən atmosferə dəyən ziyan, manat/(hektar. il); Z s - torpağın çirkləndirilməsindən su hövzələrinə dəyən ziyan, manat/(hektar.il); Z t - çirkləndirilmiş torpağın verdiyi ziyan, manat/(hektar.il) S m - məhv olmuş torpağın sahəsi, hektar. Bu düstura daxil olan göstəricilər aşağıdakı asıhlıqlarla təyin edilir: burada Va - 1 hektar torpaq sahəsinə düşən toz-qaz tullantılarının həcmi, ton/ (hektar.il); C a - tullantılardan dəyən illik ziyanın nisbi qiyməti, manat /ton; K - sahənin xüsusiyyətini nəzərə alan əmsal; h - tullantının yer səviyyəsindən olan məsafəsindən asılı olan əmsal; Z - çirkləndirilmiş torpağın xassəsini nəzərə alan əmsal. burada Vb - 1 hektar sahədən su hövzələrinə 1 ildə atılan çirk- ləndiricilərin həcmi, ton/(hektar.il); Cb - su hövzələrinə atdan çirkləndiricilərdən dəyən illik ziyanın nisbi qiyməti, manat /ton; 137 burada n - kənd təsərrüfatı məhsulu növünün indeksi; P m - torpağın çirkləndirilməsi nəticəsində illik məhsul itkisi ton/(hektar.il) -n növ məhsulun uyğun olaraq nəzarət və çirk- ləndirilmiş zonalardakı maya dəyəri, manat/ton. Çirkləndirilmə və pozunt nəticəsində yeraltı sərvətlərə dəyən illik iqtisadi ziyanın ümumiləşdirilmiş hesabatı: burada Z p - pozuntulardan dəyən ziyan, manat/il; Zç - çirkləndirmədən dəyən ziyan, manat/il. Ümumiləşdirilmiş metodla hesabat göstərir ki, havanın çirkləndirilməsindən xalq təsərrüfatına dəyən iqtisadi ziyan 60%, su hövzələrinin çirklənməsindən 30%, bərk tallantıların təsirindən 10% təşkil edir. Fərdi metodla iqtisadi ziyanın hesablanması küllü miqdarda ilkin göstəricilər haqqında məlumat tələb edir. Bu göstəricilər mühəndisi - iqtisadi araşdırma nəticəsində əldə edilə bilər. Təbiətin mühafizəsi tədbirlərinin illik iqtisadi səmərəsi çirkləndirilmə təsirindən yaranan illik iqtisadi ziyanla görülən tədbirlər nəticəsində həmən ziyanın azalması fərqindən asılıdrır. 138 10.4. Təbiətin mühafizəsi tədbirlərinin iqtisadi səmərəliliyinin hesablanması Təbiətin mühafızəsi tədbirlərinin səmərəliliyi, həmin tədbirlərə sərf olan xərclərlə və əldə olunan iqtisadi nəticələrin müqayisəsi ilə müəyyən edilir. Ümumi ıqtisadi səmərə Es illik ümumi səmərənin həyata keçirilən tədbirlərə sərf olunan xərclərə olan nisbətinə bərabərdir. burada E - il ərzində əldə edilən səmərə; C - il ərzində cari xərclər; K - səmərəni müəyyən edən kapital qoyuluşu; N - kapital qoyuluşunun səmərələliyinin normativ əmsalı. Əgər səmərə (E) uzunmüddət həyata keçirilən tədbirlərin nətıcəsində əldə olunursa onda ümumi səmərə müddəti üçün belə hesablanır. Mühitə təsir edən çirkləndiricilərin mənfı təsirinin azaldılması nətıcəsmdə ilkin səmərə belə hesablanır: burada B - mühitə mənfı təsir edən zərərli maddələrin qatılıgının azalması göstəricisidir. İlkin səmərə həmçinin aşağıdakı kimi hesablana bilər; 139 burada P - ətraf mühitin vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasını xarakterizə edən göstəricidir. Təbiətin mühafizəsi tədbirlərinin iqtisadi səmərəliliyi müəssisənin gəlirinin artması və ya məhsulun maya dəyərinin aşağı salmması vasitəsi ilə də müəyyən edilə bilər. Müəssisəyə dəyən ziyanın azalması AY və gəlirinin artması AP nəticəsində əldə edilən iqtisadi səmərə aşağıdakı düsturla hesab- lanır: Təbiətin mühafızəsi tədbirlərinə qoyulan əlavə kapital qoyuluşunun mütləq səmərəsi: asılıhğı ilə hesablanrr. Təbiətin mühafızəsi tədbirlərinin mütləq iqtisadi səmərəsi belə hesablanır: burada Ey - j obyektində i növünün iqtisadi səmərəsi: N - kapital qoyuluşunun səmərəliliyinin normativ əmsalı, 0,16. Ətraf mühitin mühafizəsinə qoyulan kapitalm səmərəliliyı iki istiqamətdə - xalq təsərrüfatı və təsərrüfat hesabı üzrə heablanılır. Xalq təsərrüfatı üzrə səmərə sərvətlərin itkisinin azaldılmasına qarşı aparılan tədbirlərdən əvvəl və sonrakı xərclərin fərqi kimi götürülür. Təbii ehtiyatların itkisinin azalması və onların keyfiyyətinin aşağı düşməsi üzrə təsərrüfathesabı səmərə gəlirə görə hesablanır. 140 Təbiətin mühafızəsi üzrə kapital qoyuluşunun səmərələliyinin qoyulan xərcə görə təyin edilməsi məsləhət görülür. Sosial səmərə aşağıdakı göstəricilərlə xarakterizə edilir: — Mühitin çirkliliyi təsirindən baş vermiş xəstəlik nəticəsində yaranan məhsul itkisinin xərci: burada B x - xəstəliyə görə işləməyən işçilərin sayı; Mi - 1 gün ərzində hər işçiyə düşən təmiz məhsulun həcmi, insan - 1 gün; Qı, Q2 - işçinin xəstəlikdən əvvəl və sonra yerinə yetirdiyi işin həcmi, insan-gün; — Göstərilən səbəb üzündən sosial sığorta fondundan olan ödənişlərin miqdarı burada B s - mühitin çirkləndirilməsi səbəbindən xəstələnərək müavinat alan işçilərin sayı; K 0 - müavinatın orta qiyməti. — Mühitin çirkləndirilməsi səbəbindən xəstələnən işçilərin müalicə xərcləri aşağıdakı düsmrla hesablanır. burada B p və Bb - uyğun olaraq poliklinika və xəstəxanada müalicə olanların sayı; D p və Db - bir xəstənin orta müalicə müddəti; Zp və Z b - bir xəstənin müalicəsinə poliklinika və ya xəstəxanada sərf olunan xərcdir. Təbiətin mühafızəsi üzrə həyata keçirilən tədbırlərın umumi iqtisadi səmərəsinin hesablanmasna müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Hər hansı bir metodun seçilməsində əsas krıteriya az vəsaitin sərf olunmasıdrr. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|