Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
132 Ekoloji məsələlərin həllində iqtisadi həvəsləndirmə məsələsi aşağıdakı istiqamətdə aparılrr: — iqtisadi sığorta, təbiətin mühafizəsi və istehsal fondları üzrə amortizasiya normalarının artırılması, ekoloji təmiz ərzaqlara həvəsləndirici qiymətlərin qoyulması, mühafizə sahələrinin kirayə verilməsi, ekoloji xidmət bankının yaradılması və s. 10.2. Ətraf mühitin mühafizəsi üzrə iqtisadi tənzimləmə Ətraf mühitin mühafızəsinin iqtisadiyyatı ekoloji təhlükəsizliyin təmini, təbii resurslardan səmərəli istifadə, onların bərpa edilməsi və artırılması tədbirlərinin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi üzrə görülən işləri əhatə edir. Bu məqsədlə ilk növbədə ətraf mühitin mühafizəsi üzrə tədbirlər proqnozlaşdrılır ,onlar üçün maliyyələşdirilmə mənbələri, təbiətdən istifadə, ətraf mühitin çirkləndirilməsi, iqtisadi maraqlandırma və s. işlər üzrə ödəmələr müəyyən edilir. Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində tədbirlərin proqnozlaşdırılması və maliyyələşdirilməsi təbiətdən istifadənin müxtəlif istiqamətlər üzrə dövlət proqramlarına və konsepsiyalarına daxil edilir. Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində ekoloji proqramların və tədbirlərin maliyyələşdirilməsi dövlət və yerli budcələr, ekoloji sığorta, təbiətdən istifadəyə görə ödəmələr, hüquqi və fiziki şəxslərin könullü ianələri, qrantlar, beynəlxalq qurumların ayırmaları hesabına həyata keçirilir. Ətraf mühitin çirkləndirilməsinə və təbii resurslardan istifadəyə görə ödəmələr müəssisələrdən, təşkilatlardan və vətəndaşlardan qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada və məbləğdə almrr. Ətraf mühitin mühafızəsinin stimullaşdırılması ekoloji yö-nümlü subsidiyalar və digər stimullaşdırıcı tədbirlər vasitəsilə həyata keçirilir. 133 Ekoloji təhlükəli fəaliyyət növləri ilə məşğul olan hüquqi və fıziki şəxslər qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada məcburi sığortalanırlar. Ekoloji sığorta ətraf mühitə və ya hər hansı bir şəxsə vurulan ziyanın ödənilməsində istifadə olunur. Ətraf mühitin təxirəsalınmaz tədbirlərinin, ona vurulan zərərin aradan qaldırılmasının maliyyələşdirilməsi üçün dövlət və ictimaiyyət tərəfındən xüsusi fond yaradıhr. Dövlət fondu təbiətdən istifadə ödəmələri, ətraf mühitin çirkləndirilməsi üzrə cərimələr, qeyri-qanunu əldə' edilən məhsullarm satışından daxil olan vəsaitlər, qrantlar, könüllü ianələr, və s. hesabına təşkil olunur. Bu fondlar əsasən elmi-tədqiqat işlərilə, ekoloji təmiz texnologiyanın tətbiqinə, təbiətin mühafızəsi obyektlərinin tikintisi və yenidən qurma işlərinə, çirkləndiricilərin ətrafa və insanlara vurduğu ziyanın bərpa olunmasına, pozulmuş ekoloji tarazlığın bərpasına, ekoiogiya üzrə təlim-tərbiyə işlərinə, nadir fauna və floraların qorunmasına, ətraf mühitin monitorinqinin təşkili və keçirilməsinə, mütəxəssislərin həvəsləndirilməsi və stimullaşdırılmasına sərf olunur. Ətraf mühitin mühafızəsinin ictimai fondları ictimai vəsait, qrantlar, fiziki və hüquqi şəxslərin könüllü ianələri və s. hesabına təşkil olunur. Bu fondlar ictimai birliklər tərəfındən ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərində istifadə olunur. 10.3. Ətraf mühitin çirkləndirilməsindən yaranan iqtisadi ziyanın hesablanması İqtisadi ziyanı hesablamaq üçün 2 metoddan istifadə edilir: - fərdi hesabat metodu və ümumiləşdirilmiş emprik metod. Çirkləndirmədən yaranan ümumi illik iqtisadi ziyan Z (manat/il) aşağıdakı düsturla hesablanır. 134 burada Z ç - vahid tullantının ətraf mühitə vurduğu xüsusi ziyan, manat/il, b-vahid məhsula düşən tullantının kütləsi, t/t; Qm - illik buraxılan məhsul, t/il. Mühitlər üzrə iqtisadi ziyan aşağıdakı düsturla hesablana bilər: burada Z tt ayrı-ayrı mühitdən və ya müəssisələrdən ətraf mühitə atilan tullanülardan dəyən illik ümumi iqtisadi ziyan, manat/il; Zatm - Atmosferin çirkləndirilməsindən dəyən illik iqtisadi ziyan, manat/il; Z s - Su mənbələrinin çirkləndirilməsindən dəyən illik iqtisadi ziyan, manat/il; Z q - torpaq sərvətlərinin çirkləndirilməsindən dəyən illik iqtisadi ziyan, manat/il; Z ya - yeraltı sərvətlərin çirkləndirilməsindən və pozuntudan dəyən illik iqtisadi zivan. manat/il: ümumiləşdirilmiş hesabat metodunun həqiqilik dərəcəsini müəyyən edən düzəliş əmsallandrır. Hər bir əmsal ümumi sahələrə dəyən ziyanın ümumiləşdirilmiş hesabatından alınan nəticənin ayr-ayrı sahələr üzrə hesablanan ziyanm nisbətindən asılı olaraq götürülür. Bütün mənbələrdən atmosferə atılan çirkləndiricilər tərəfındən dəyən iqtisadi ziyan ümumiləşdirilmiş hesabat düsturu ilə belə təyin edilir. burada K - sabit əmsaldrr. O, qiymət dəyişməsindən asılıdır və dəyişə bilər, manat/şərti ton; T - nisbi təhlükəlilik əmsalıdır və sahənin xüsusiyyətindən asıh olaraq götürülür. Kurort və qoruq sonaları üçün 10, şəhərətrafı və 135 istirahət zonaları üçün 8, meşələr üçün 0,2 - 0,0025, əkin sahələri üçün 0,25, bağlar üçün 0,5 götürülür. F - ölçüsüz əmsaldır və hissəçiklərin atmosferdə yayılma istiqamətindən asılıdır. Onun qiyməti hissəciklərin çökmə sürətindən, yer səthindən olan hündürlüyündən, və temperaturundan asılıdır. Çökmə surəti 1-20 sm/san. olduqda f=0,89-4; lsm/san az olduqda isə f= 1-0,08 götürülür. M - Mənbədən bir ildə atılan çirkləndiricilərin kütləsi, şərti ton/il. Atmosferə atılan çirkləndiricilərin kütləsi (M) belə hesablanır: burada N - Çirkləndiricilərin ümumi sayı; Aı - i növü üçün hissəciyin nisbi aktivliyinin ölçüsüz göstəricisidir və dəm qazı üçün 1, kükürd anhidridi üçün 22, hidrogen sulfid üçün —54,8, tozlar üçün 100 və s. götürülür. nii - i növlü zərərli tullantının illik kütləsi, ton/il; Su mənbələrinə atılan çirkləndiricilər tərəfmdən dəyən iqtisadi ziyan ümumiləşdirilmiş hesabat düsturu ilə belə təyin edilir. burada K - sabit əmsaldır, manat/şərti ton Tk - su təsərrüfatlarının növündən asılı əmsaldır. M-in qiyməti aşağıdakı kimi hesablanır. burada A) - tullantının nisbi təhlükəlilik əmsalıdır. m)-i növlü tullantının illik kütləsidir, ton/il. A) -in qiyməti aşağıdakı düsturla tapılır Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|