Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirliyinin 07. 05. 2012-ci IL tarixli
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yapon modeli
- Tayvan modelind
- 2. nnovasiya modell
Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 61 siyasətində bu vasitələrin istifadə modelləri mövcuddur. Onları iqtisadi ədəbiyyatda üç müxtəlif model kimi göstərirlər. Birinci modeldə əsas vasitə kimi xüsusi investisiyaların vergilər vasitəsi ilə stimullaşdırılması nəzərdə tutulur. kinci modeldə xüsusi layihələrin dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulur. Üçüncü modeldə xüsusi investorların fəaliyyəti razılaşdırılır və nöqsanlar koordinasiya və korrektə olunur. Bu modeldə dövlət tələb olunan infrastrukturu yaradır və insan kapitalına investisiyaları həvəsləndirir. Təbii ki, adı çəkilən modellərdə daha geniş vasitələrdən istifadə olunur, lakin onların arasında əsas kimi stimullaşdırıcı vasitələr götürülür. Şə rti olaraq birinci modeli “Amerikan”, ikincisini “Yapon”, üçüncüsünü isə “Tayvan” modeli adlandırmaq olar. Belə təsnifat da bazar iqtisadiyyatı ölkələrinin təcrübəsini sistemləşdirmək məqsədi ilə edilib. Bu modellərin hər biri müvəffəqiyyətli olduğuna görə onların keçid ölkələrində tətbiqi məqsəd uyğun ola bilər. Hal-hazırda amerikan modeli Amerikadan başqa bir çox ölkələrdə tətbiq olunur və burada aparıcı rol vergi vasitələrinə ayrılır. Vergi mexanizmi ilə bərabər ölkədə qiymətlərin və faiz dərəcəsinin sabitləşməsinə yönəlmiş liberal makroiqtisadi siyasət aparılır. Bu siyasət çərçivəsində banklar aparıcı rol oynamır, investisiya resurslarının paylanmasının səmərəliyinin nəzarət mexanizmi fond birjasının üzərinə düşür. Bu modelin fəaliyyəti üçün inkişaf etmiş qiymətli kağızlar birjasının olması ə sas şərtlərdən biridir. Dövlət iqtisadi inkişafın mövcud vəziyyəti və gələcəyə proqnozu haqqında keyfiyyətli informasiya yaymaqla mövcud problemlərin həlli üçün şərait yaradır. Dövlət infrastruktura tələb olunan qədər investisiya yönəldir, istisna hallarında infrastruktur layihələrə yönələn investisiyalar ümumi iqtisadi strategiyanın elementi ola bilər, buna misal kimi Ruzveltin “yeni kursunu” göstərmək olar. Bu modeldə zəruri şəraitdə investisiya resurslarının səmərəli Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 62 paylanması təmin olunur. Bu modelin nöqsanı isə yığımın yaranması və artırılması üçün stimulların olmamasındadır. Yapon modeli – dövlət və xüsusi investisiyaların aktiv ə məkdaşlığı əsasında qurulmuşdur. Dövlət bank sisteminə nəzarət edir, əhalinin əmanətlərinin mobilizasiyasını təşkil edib bu vəsaiti korporasiyalara istifadə üçün yönəldilir. Korporasiyalar isə öz növbəsində üzərilərinə götürdükləri öhdəlikləri mütləq yerinə yetirilməlidirlər. nfrastruktura yönələn investisiyalar konkret xüsusi firmaların tələbləri ilə koordinasiya olunur. Yapon modelinin reallaşması üçün güclü xüsusi sektor və səmərəli idarə etmə aparatına malik dövlət olmalıdır. Modelin üstün cəhəti – səmərəli investisiyalar üçün ə həmiyyətli vəsaitin cəmləşməsi imkanıdır. Modelin çatışmayan cəhəti isə investisiyaların planlaşdırılması prosesinin siyasiləşdirilməsi, pul-kredit parametrlərin xoşagəlməz dəyişilməsi və siyasi qüvvələrin korrupsiyasıdır. Tayvan modelində – amerikan və yapon modelinin vasitələrindən kombinə edərkən istifadə edilir. Bu modelin əsas cəhəti – dövlət tərəfindən xüsusi investisiya qərarlarının koordinasiya mexanizminin yaradılmasıdır. Bu modeldə nəzərdə tutulur ki, ixraca işləyən firmalar bazarı və potensial investorları yaxşı tanıyırlar. Onların ətrafında yaranan təchizatçılar şəbəkəsinə daxil olan firmalar isə öz planlarını aparıcı firma ilə razılaşdırırlar. Dövlətin əsas vəzifəsi – bu qrupu dəstəkləməkdir və layihə-konstruktor büroları, texniki xidmət və elmi laboratoriyaları maliyyələşdirməklə bazarın bütün iştirakçıları üçün yeni texnologiyalara yiyələnmək, yeni məhsulun işlənib hazırlanmasında bərabər iştirak etmək imkanı yaratmaqdır. Bundan istehsalı ixraca yönəldən kompaniyalar üstünlük qazanır və güzəştli kredit əldə edə bilirlər. Modelin zəif tərəfi – Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) yeni qaydalarına cavab verməkdir. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkədə mövcud institusional bazanı nəzərə almadan hər hansı bir modeli olduğu kimi tətbiq Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 63 etmək düzgün olmaz. Bəzi hallarda yalnız investisiyaların stimullaşdırılması heç də müvəffəqiyyəti təmin etmir. nvestisiyaların iqtisadiyyat üçün səmərəli olması ilk növbədə ə lverişli investisiya mühitinin, tələb olunan infrastrukturunun yaradılmasına əsaslanır. Yalnız bazar mexanizmi və milli iqtisadiyyatın güclü tərəfinə arxalanan investisiya uğurlu hesab oluna bilər. 2. nnovasiya modelləri. Birinci model – innovasiya mühitinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Məsələn, ABŞ-da Silikon Dərəsi (Kaliforniya ş tatı) bu modelə aiddir. Bu model innovasiya mühitinin formalaşıb və gələcəkdə innovasiya və texnoloji inkişaf mənbəyinə çevrilməsi üçün 4 elementin mövcudluğu ilə şə rtlənir: - iri elmi-tədqiqat və təcrübə mərkəzləri tərəfindən təqdim olunan elm; - iri xüsusi kapital; - müasir texnika ilə təchiz olunan çox profilli müəssisələr; - yüksək peşəkarlığa malik mühəndis və fəhlə heyəti. Bu 4 amil vasitəsi ilə texnoloji inkişaf prosesi həyata keçirilir. Bu prosesin fərqli cəhəti – adı çəkilən amillərin kiçik ə razidə cəmləşməsidir. Məsələn, Silikon Dərənin ərazisində, yəni 30 kv.km sahədə informasiya texnologiyaları sahəsində 8 min müəssisə və 220 min yüksək peşəkarlığa malik mühəndis və fəhlə çalışır. kinci model – TMK tərəfindən həyata keçirilən modeldir. Burada TMK özündə bütün amilləri cəmləşdirir – iri kapital, müasir istehsal səviyyəli müəssisələr, yüksək peşəkar heyət. Bəzi hallarda TMK özünün ET mərkəzləri mövcud olur, bəzi halda isə iri universitet mərkəzlərində tədqiqatlar TMK- lar tərəfindən maliyyələşir. Beləliklə TMK daxilində texnoloji prosesə tələb olunan bütün elementlər generasiya olunur və TMK maraqlarına müvafiq həyata keçirilir. Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 64 Üçüncü model – dövlət proteksionizmi əsasında (himayədarlıq siyasəti) qapalı milli bazar şəraitində həyata keçirilirdi. Bu modeldə dövlət texnoloji innovasiyaları dəstəkləyir. Məsələn, Yaponiya və Cənubi Koreya ilk mərhələdə amerikan və avropa texnologiyaların təkrarlayırdılar, sonra isə innovasiya sahəsində təcrübə toplayandan sora öz yüksək texnologiyalı məhsulunun istehsalına keçidilər. Əgər ilk mərhələdə dövlət innovasiyalı məhsulu istehsal edən şirkətləri ölkə daxilində dəstəkləyirdisə, sonra bu məhsulların dünya bazarlarına çıxması üçün şərait yaradırdı. Dördüncü modeldə texnoloji inkişaf açıq bazar şə raitində, dünya bazarları ilə daimi və bilavasitə qarşılıqlı ə laqə şəraitində həyata keçirilir. Məsələn, Fransa hökuməti milli şirkətlərini informasiya bazarlarında beynəlxalq rəqabətdə dəstəkləyir. Dövlət dəstəyinə baxmayaraq, fransız şirkətlərinə texnoloji inkişafın dünya səviyyəsində rəqabət qabiliyyətinin təmin olunması olduqca çətindir. Beşinci model – “hərbi” modeldir ki, onun əsas məqsədi texnoloji inkişaf vasitəsi ilə hərbi sahədə üstünlük qazanmaqdır. nkişafında hərbi modelin seçən ölkələr 2 problemlə qarşılaşır: - birincisi – mənəvi problemdir, yəni elm və texniki nailiyyətlərin ölüm vasitələri kimi istifadə edilməsidir; - ikincisi – bu sahədə yaradılan yeniliklər məxfi saxlandığına görə digər sahələrdə istifadəsi məhduddur. nformasiya texnologiyaları sərbəst informasiya mübadiləsini, kapitalın aktiv hərəkətini, yeni vəsaitin cəlb olunmasını tələb edir. Bu da hərbi yeniliklərin məxfi olmasına ziddir. Hərbi modelin elementləri amerikan texnoloji inkişafın daha çox məxsusdur. Ancaq XX-ci əsrin 80-ci illərində iri hərbi proqramların azaldılmasına başlandı və sənaye, maliyyə ş irkətlərinin xüsusi kapitalının innovasiya layihələrin yönəlməsinə üstünlük verildi. Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|