Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

37 
 
əsasən  bütün  xəstələri  belə  qruplaşdırmaq  olar:  aşağı  riskə  malik 
xəstələr  (indeks  2,75  sm/m
2
-dən  az,  il  ərzində  baş  verə  biləcək 
fəsadların  tezliyi  təxminən  4%-dir);  mötədil  riskə  malik  xəstələr 
(2,75–4,24 sm/m
2
, fəsadlaşma riski il ərzində 8%) və yüksək riskə 
malik  xəstələr  qrupu  (>  4,25  sm/m
2
,  il  ərzində  fəsadların  tezliyi 
20%).  
Kliniki  təzahürlərin  olmadığı  xəstələrdə  medikamentoz 
müalicə  hipotenziv  preparatların  tətbiqindən  (arterial  təzyiqin 
məqsədyönlü səviyyəsini əldə etmək üçün) – ilk növbədə β – adre-
noblokatorların  təyinindən  ibarət  olmalıdır.  Bu  zaman  digər  qrup 
preparatların da təyini mümkündür. 
β-adenoblokatorların  təyini,xüsusən  uşaqlarda  və  Marfan 
sindromu  olan  yeniyetmələrdə  aortanın  genişlənməsi  sürətinin 
ləngiməsinə  səbəb  olur.  Müasir  dövrdə  bəzi  ilkin  eksperimental 
məlumatlar  döş  aortasının  aterosklerotik  anevrizmasının  patoge-
nezində oksidativ stressin də rol oynadığını qeyd edir.Ona görə də 
statinlərin  və  angiotenziv  reseptorların  blokatorlarının  təyini 
həmçinin  müdafiə  xarakteri  daşıyır.Bundan  başqa  xəstələr  ağırlıq 
qaldırmaqdan,fiziki  işdən,gücənmədən  uzaq  olmalıdırlar.  Belə 
ki,izometrik yüklənmə kəskin surətdə döş qəfəsi daxili təzyiqin və 
AT-in  kəskin  artmasına  səbəb  ola  bilər.  Döş  aortasının  anevriz-
masının əmələ gəlməsinin  bəzi səbəbləri genetik təbiətli ola bilər. 
Belə  ki,döş  aortası  anevrizması  uzun  müddət  simptomsuz  gedişə 
malik  olduğundan  onun  aşkar  edilməsinin  yeganə  üsulu  xəstənin 
ailə  üzvlərinin  qeyri-invaziv  şüa  metodlarının  tətbiqi  ilə  müayinə 
olunmasıdır.  
Anevrizmanın  inkişafı  və  böyüməsinin  qarşısının  alınma-
sında  vacib  tədbirlərdən  siqaret  çəkmənin  ləğvi  və  AT-in  endiril-
məsidir.  Bunun  üçün  β-adrenoblokatorlardan  istifadə  etmək  olar. 
Qarın  aortası  anevrizması  olan  xəstələrdə  siqaret  çəkmək  və  arte-
rial  hipertenziyaya  aortada  aparılan  cərrahi  müdaxilədən  sonrakı 
uzaq  dövrdə  ölümə  səbəb  ola  biləcək  risk  amili  kimi  baxırlar.                 
β  -adrenoblokatorlarla  aparılan  medikamentoz  müalicə  ilə  yanaşı 
damar  daxili  müdaxilə,  yaxud  cərrahi  müalicənin  aparılmasına 
ehtiyac  duyula  bilər.  Təcili  və  təxirəsalınmaz  əməliyyatların 

---

38 
 
yerinə  yetirilməsi  zamanı  aortanın  laylanan  anevrizması  və  onun 
cırılması  aorta  anevrizmasında  ən  təhlükəli  ağırlaşmalar  olub 
yüksək  əməliyyat  daxili  risk  hesab  edilir.  Cərrahi  əməliyyatlar 
zamanı  letallıq  planlı  əməliyyat  üçün  1,5%,  təcili  əməliyyatlar 
üçün  2,6%  və  təxirəsalınmaz  əməliyyatlar  üçün  isə  11,7%  təşkil 
edir.  Beləliklə,  planlı  əməliyyat  qalxan  aortanın,  diametri  5,5  sm-
dən  çox  olan  anevrizmalar  üçün  göstərişdir.  Marfan  sindromu  və 
birləşdirici  toxumanın  digər  xəstəlikləri  zamanı  isə  planlı  əməliy-
yat  anevrizmanın  diametri  4,5  sm-dən  böyük  olan  hallarda 
göstərişdir.  
Qapaq  saxlamaqla  aorta  kökünün  rekonstruksiyası  keçirmiş 
və  təkrari  əməliyyata  meyilliyin  artması  olan  xəstələrdə  10-20  il 
sonra  10-20%  xəstələrdə  təkrari  əməliyyatlara  ehtiyac  böyükdür. 
Protez  qoyulmuş  xəstələrdə  isə  təkrari  əməliyyatlara  ehtiyac 
aşağıdır  (16%  xəstələrin  5%-də).  Təkrari  əməliyyata  risk  amillə-
rindən  aorta  həlqəsinin  diametrinin  >  2,5  sm  olması,  həmçinin 
Marfan  sindromu,  mitral  qapağın  prolapsı  (səyrici  aritmiya  ilə 
müşayiət olunan), aortada qapaq qoruyucu əməliyyatlar da aiddir.  
Süni  qapaq  qoyulmuş  xəstələrdə,  antikoaqulyantların  tətbiq 
edilməsi nəticəsində də gecikmiş fəsadlar törəyə bilər. Tromboem-
boliya  ilə  xəstələnmə  100  nəfərə  0,42  təşkil  edir.  Aorta  qövsü 
anevrizmasının müalicəsi zamanı seçim üsulu-cərrahi müdaxilənin 
yerinə  yetirilməsidir.  Müasir  dövrdə  çox  zaman  stent  implanta-
siyası  ilə  müştərək  aparılır.  Stentin  implantasiyasında  məqsəd 
aorta qövsünün distal hissəsini enən aortadan ayırmaqdır.  
Döş  aortasınn  enən  hissəsinin  yaxud  aortanın  torakoabdomi-
nal şöbənin anevrizmasının müalicəsi zamanı hal-hazırda son 15 il-
də əldə edilmiş cərrahi yanaşmadan istifadə edilir (işemik fəsadların 
qarşısının  alınması  məqsədi  güdür).  Damar  daxili  müdaxilələr  za-
manı  artıq torakotomiyaya, aortanın  sıxılmasına,  ürəyin  sol  şöbələ-
rində qanın şuntlanmasına, həmçinin ağciyərin süni ventilyasiyasına 
ehtiyac  qalmır.  Döş  aortasının  anevrizmasının  müalicəsi  zamanı 
stent-qrafdan istifadə olunması barədə 1988-ci ildə ilk dəfə Volodos 
və  hımkarları  məlumat  vermişlər  (döş  aortasının  posttravmatik 
psevdoanevrizmalı xəstənin müalicəsi zamanı).  Cədvəl 1.  

---

39 
 
Cədvəl 1.  
Hal-hazırda məlum olan döş aortası xəstəliklərinin damar daxili 
müalicəsi üçün göstərişlər 
Xəstəliyin etiologiyası 
Aortanın anevrizmaları 
Aterosklerotik / degenerativ 
Posttravmatik 
Anastomozlu 
Medianın kistoz nekrozu 
Stenforda görə aortanın laylanmasının B tipi 
Kəskin forma 
Xroniki forma 
Giqant penetrasiyaedici xora 
Aortanın travmatik cırılması 
Aorta-ağ ciyər fistulası 
Anevrizmanın quruluşu. 
Enən aortanın anevrizması. 
Proksimal boynun uzunluğunun 2sm-ə bərabər olması  
(2 < sm, aorta üstü stent-qraftın qoyulmasına qədər); 
Distal boynun uzunluğu 2 sm-ə bərabər olması 
Diametri ≥ 6 sm 
Xəstənin halı 
Yaşlı xəstələrə üstünlük verilməsi 
Arzu olunmaz sonluğun yüksək riski olan xəstələr açıq cərrahi 
əməliyyat üçün yaranır 
Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi 
Ağır formalı ÜİX 
Ağır formalı yuxu arteriyası xəstəliyi 
Xroniki böyrək çatışmazlığı 
Damara daxil olma sahəsinin yararlı olması 
 
Gözlənilən yaşama müddəti > 6 aydan artıq ola bilir. 
 
Stentin  implantasiyasından  sonra  aparılan  angioqrafiya  stentin 
yerləşdirilməsinin düzgünlüyünə nəzarət etməyə kömək edir. Sıxılmanın 
aşkar edilməsi zamanı əlavə ballon dilatasiyanın  icrası vacibdir, belə ki, 

---