190
uĢağıe nəzarətdə saxlanması mütləq Ģəkildə həyata keçirilməlidir –
məsələn uĢaq sinif otağından istirahət otağına keçdikdə, o, istiqaməti
itirə bilər, yaxud qarıĢıq sala bilər. Müəllimlər də öz növbəsində yadda
saxlamalıdırlar ki, uĢağın qısa müddətli yaddaĢında qüsurlar əmələ
gəldiyi üçün onun müəyyən müddət əvvəl öyrəndiyi biliklər yadından
çıxa bilər.
Beyin zədəsi alan tələbələrlə konstruktiv əsaslarda iĢləmək üçün
pedaqoqlar aĢağıdakıları yerinə yetirməlidirlər:
Təkrara mütəmadi olaraq yer verilməsi.
Yeni tapĢırıqların nümayiĢ etdirilməsi, göstəriĢlərin izah
edilməsi və ideya və konsepsiyaların əks etdirilməsi üçün nümunələrin
göstərilməsi.
Fiqurativ dildən istifadə olunmaması.
Müvafiq tapĢırıqlara diqqət yetirilməsi müddətinin uzadılması.
VərdiĢlərin mənimsənilməsi və bunların təkrar olaraq
təcrübədən keçirilməsi.
YaddaĢın gücləndirilməsi üçün krmpensator strategiyaların
öyrədilməsi.
Tələbələrin tez yorulub əldən düĢməsinin qarĢısını almaq üçün
lazım olduqda istirahət fasilələrinin təĢkil edilməsi.
Onların əhatə olunuğu mühitin gərginliklə azad olunması.
Görmə və qüsurları və korluq
Tərifi
Görmə qüsurları görmənin funksional olaraq itməsi nəticəsində
yaranan hadisədir. Görmə qüsurları ilə nəticələnən göz problemlərinə
albinizm, katarakt, qlokoma və görməyə maneçilik törədən əzələ
problemləri və s. xəstəliklər daxildir.
Görmə qüsurları olan tələbələrin ümumi xarakteristikasını vermək
üçün tədris kontekstində istifadə edilən qismən görmə, az görmə, təmiz,
kolrluq
kimi
anlayıĢlar
iĢlədilir.
Onlar
aĢağıdakı
kimi
müəyyənləĢdirilirlər:
Qismən görmə – xüsusi təlris, tədrisi uyğunlaĢdıran
ləvazimvatlar, yaxud yardımçı qurğulara ehtiyac doğuran müəyyən
görmə problemlərini göstərir. müəyyən hallarda uĢaq, sadəcə lövhəyə
lazım olduğundan çox yaxınlaĢır, yaxud kiiabı gözlərinə çox
yaxınlaĢdırırlar.
Az görmə – eynəklər, dava-dərman, yaxud cərrahiyyə yolu ilə
aradan qaldırıla bilməyən görmə qüsurudur. Görmə qabiliyyəti bu
sahədə dəqiqliyin pozulması, yaxud periferik və ya kənarı görmə
191
qabiliyyətinin itməsi nəticəsində aradan qalxır. Az görmə qrupuna daxil
olan Ģəxslər ümumən 20/60 –dan aĢağı görmə dəqiqliyinə malik olurlar.
Bir qayda olaraq az görmə qrupuna aid olan Ģəxslərin daha çox mətni
görmə vərdiĢləri yaranır. onlar bir qayda olaraq ən müxtəlif
vasitələrdən, məsələn teleskop qurğularından, yaxud elektron maqnitli
qurğulardan istifadə edirlər. Müəyyən hallarda bu Ģəxslər standart
Ģəkildə yazılan çap mətnini oxuya bilmirlər.
Korlar qrupuna daxil olan Ģəxslərin görmə dəqiqliyi 20/200,
yaxud üfüqi görmə sahəsində 20 dərəcədən aĢağıdır. Normal Ģəkildə
adətən 200 metr məsafədən görünən əĢyanı 20 fytdan dəqiq Ģəkildə
görən uĢaq bu kateqoriyaya aid edilir.
Tam korluq halında heç bir görmə əlaməti sezilmir.
Xüsusiyyətləri
UĢaqlarda görmə qüsurları bir sıra səbəblərdən yaranır. buraya
aĢağıdakılar daxildir. A vitamininin çatıĢmaması, infeksiyalar, Ģəkər
xəstəliyi, doğuĢdan qabaqkı problemlərin ağırlaĢması, doğuĢ qüsurları ,
tümor, sətəlcəm, piqmenitoza və s.
Görmə problemlərinin uĢağın inkiĢafına təsiri bu kimi
problemlərin
ciddilik
dərəcəsindən
problemin
hansı
yaĢda
yaranmağından və digər baĢqa səbəblərdən asılıdır. Ən müxtəlif
qüsurlara malik olan uĢaqlarda görmə qüsurları da meydana çıxa bilər.
Kor uĢaq ətrafında olan maraqlı əĢyaları tapmağa az meyilli olur
və buna görə də onları təcrübədən keçirmək və öyrənmək imkanını itirir.
Bu
hal
öyrənmənin stimullaĢdırılmasına qədər, yaxud onun
problemlərinə fəal Ģəkildə müdaxilə olunana kimi davam edir.
UĢaq öz valideynlərini, yaxud yaĢıdlarını görə bilmədiyi üçün
sosial vərdiĢləri təqlid edə bilmir, yaxud qeyri-verbal iĢarələri anlamır.
Görmə əngəlləri uĢağın müstəqil Ģəkildə böyüməsinin qarĢısını alır.
Tədris çətinlikləri
Görmə çətinliklərinə malik olan uĢaqlar, erkən yaĢda müdaxilə
proqramlarının həyata keçməsi nəticəsində müəyyənləĢdirirlər.
Kompüter və optik və videoyardımçı vasitələri bir çox görmə
probleminə malik olan uĢaqlara sinifdə təĢkil edilən fəaliyyətlərdə
iĢtirak etmək imkanı yaradır. Böyük hərflərlə yazılan materiallar,
kitablar və digər vəsaitlər onların ixtiyarında olmalıdır.
Görmə qüsurları olan tələbələr eĢitmə vərdiĢləri, ünsiyyət,
istiqamətləndirmə və hərəkət etmə, habelə gündəlik vərdiĢlərin üzərinə
diqqəti cəmoəyən müntəzəm tədris proqramlarında xüsusi avadanlıq və
192
vəsaitlərin olması hesabına müəyyən inkiĢafa malik ola bilərlər. Görmə
qabiliyyəti az olan və ya kor tələbələr özlərinin hələ itməmiĢ görmə
qabiliyyətlərindən daha səmərəli Ģəkildə istifadə etmək üsün xüsusi
yardımçı vəsait və materiallardan istifadə etməlidirlər.
Görmə qüsurları olan uĢaqların ola bilər ki, periferik görmə
qabiliyyəti yaxĢı olsun. Buna görə də, həmin uĢağın baĢının bir tərəfə
çevrilməsi hələ onun diqqətsiz olması demək deyildir. UĢağın diqqətini
sinfə və oradakı materiallara cəlb etmək lazımdır. Ətraf aləmdə
dəyiĢiklik yarananda haməni uĢaq üçün yeni istiqamət seçmək lazımdır.
Yadda saxlamaq lazımdır ki, görmə qüsuru olan uĢaqlar digər
hissiyyat orqanlarına daha çox arxalanırlar. Bu mənada sinifdəki səs-
küyün səviyyəsi nəzərə alınmalıdır. Bu mənada siz öz hərəkətlərinizdə
sərbəst olmalı və ətraf aləm həmin uĢağın xüsusiyyətlərinə uyğun
qurulmalıdır.
Digər uĢaqları görmə qüsuru olan uĢağın qarĢısında özlərinin
adlarını çəkməsinə və hansı iĢlə məĢğul olmalarını dilə gətirməsinə
Ģərait yarat.
Uşağın xüsusi tədris ehtiyaclarına kömək edə bilən tibbi
şərtlərin qısa xülasəsi
Ən müxtəlif tibbi Ģərtlər və Ģərait uĢağın ixtisaslı tədris ehtiyacını
ödəmək üçün nəzərdə tutulur.
Allergiya və astma
Tərifi
Allergiya – allergen adlanan müəyyən maddələrə anormal
reaksiyadır. Allergiya ciddi, yaxud yumĢaq xarakter daĢıya bilər.
Allergiyaya meyillilik bir çox hallarda irsi xarakter daĢıyır. Hər hansı
fərd allergiya əlamətlərini istənilən müddət ərzində büruzə verə bilər.
Astma – havanı ciyərlərə alanda, yaxud ciyərlərdən buraxanda,
onun əzələlərinin gərilməsi nəticəsinə sıxılma prosesinin doğurduğu
xroniki xəstəlikdir. Asimaya tutulan uĢaqlar, adətən öz xəstəliklərini
digərlərinə yoluxmurlar. Astma zamanı ciyərlərin aldığı və buraxdığı
havanın sıxılması, ağır nəfəs alma, bəzən isə öskürəklə müĢayiət olunur.
UĢaqların tutulduğu atsma yaĢlı Ģəxslərin astmasından fərqlənir:
xarakterik cəhət ondan ibarətdir ki, azyaĢlı uĢaqlar astmaya tutulanda.
Bu zaman həmin xəstəliyin bir çox xüsusiyyətləri özünü büruzə vermir.
Əsl həqiqətdə astma uĢaqlarda onlar tez-tez nəfəs alarkən, xırıltılı nəfəs
almada, döĢ qəfəsinin sıxılmasında özünü göstərə bilər.
Dostları ilə paylaş: |